Strefa VIP: Pochodne instrumenty finansowe – między matematyką a etyką

Kamil Goral

Pochodne instrumenty finansowe bez wątpienia królują dziś w świecie finansów. Zarówno teoretycy, jak i praktycy rynków finansowych nie mogą sobie bez nich poradzić. Kolejne modele wyceny wykorzystują coraz bardziej zaawansowane metody matematyczne. Czynią przy tym ten temat coraz bardziej hermetycznym. Z jednej strony derywaty są praktycznie wszędzie, z drugiej liczba osób, które naprawdę rozumieją oparte na nich produkty finansowe maleje. Polemiczna teza? Być może. Aby się nad tym głębiej zastanowić, przeprowadźmy mały eksperyment myślowy: ile osób, nawet ze świata finansów, potrafi kompetentnie wytłumaczyć, czym są: stochastyczne równania różniczkowe, martyngały, całki stochastyczne… Ile osób, poza wąską grupą tzw. quantów, wie, co oznaczają te terminy i potrafi je zastosować w modelowaniu cen instrumentów finansowych? Nie trzeba robić badań, żeby dojść do wniosku, że świat instrumentów pochodnych jest coraz mniej zrozumiały. Spotykamy je coraz częściej, ale coraz mniej z nich rozumiemy. Odpowiadając na ten problem, ktoś może stwierdzić, że taka wiedza jest niepotrzebna, przecież mało kto wie, jak działają komputery i nikomu to nie przeszkadza. Problem leży jednak nie w tym, jak działają derywaty, ale jakie mogą być skutki ich wykorzystania. Żeby móc je ocenić, trzeba umieć zajrzeć do środka tego produktu, zobaczyć, z czego jest zbudowany i co się stanie, jeśli któryś z wbudowanych mechanizmów nie zadziała jak trzeba. Kłopot polega na tym, że dziś zajrzeć do środka może bardzo niewiele osób. A nawet ci, którzy mają możliwość takiego wglądu, nie są w stanie ogarnąć całej złożoności świata pochodnych instrumentów finansowych. Skutki takiego stanu rzeczy były w przeszłości i mogą być w przyszłości opłakane.

Aby jednak zrozumieć obecną rzeczywistość, z jaką mamy do czynienia, jeśli chodzi o derywaty, potrzebna jest pewna refleksja nad przyczynami. Dlaczego świat pochodnych instrumentów finansowych jest rzeczywistością tak złożoną, a przez to również niebezpieczną? Żeby znaleźć rozwiązanie na dany problem, często trzeba przyjrzeć się jego genezie, poznać źródła. Rys historyczno-filozoficzny będzie zatem kanwą do rozważań o charakterze etycznym.

W poszukiwaniu remedium

W paradygmacie współczesnej ekonomii z dominującą rolą modelu homo oeconomicus, zamiłowaniem do matematyczno-statystycznego wnioskowania trudno znaleźć miejsce na kwestie etyczno- filozoficzne. Ekonomia oddzieliła się od filozofii setki lat temu, wybrała inny kierunek. Metafizyczne dysputy tracą sens, kiedy chodzi o efektywne zarządzanie ograniczonymi zasobami, maksymalizację użyteczności i testowanie statystycznych hipotez. Tylko jakie są obecnie owoce tego podejś...