Sprawy międzynarodowe: Sądy polubowne w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE)

Piotr Gałązka,
Jan Ziomek

Sądy polubowne powołane są do rozstrzygania w szczególności sporów gospodarczych, a najlepiej sprawdzają się w przypadku wyspecjalizowanych umów, gdzie ocena całości okoliczności faktycznych i prawnych wymaga wiedzy fachowej z wąskiej specjalizacji, której nie posiada sędzia w sądzie powszechnym. Ponadto sądy polubowne znalazły zastosowanie i okazały się być bardzo dobrymi instytucjami rozstrzygającymi spory, w których udział biorą albo same państwa (skarb państwa jako osoba prawna), albo spółki bądź instytucje na tyle blisko związane z danym państwem, że rozstrzyganie danego sporu przez sądy państwowe w tymże państwie mogłoby stawiać drugą stronę sporu (inwestora, niezwiązanego ze skarbem państwa) w niekorzystnej sytuacji procesowej.

W związku z tym, że w wielu postępowaniach przed sądami arbitrażowymi mają zastosowanie postanowienia przepisów prawa pochodnego Unii Europejskiej, kwestia oceny charakterystyki sądu polubownego, jego uprawnień etc. stanowiła przedmiot analiz i orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Niniejszy artykuł stanowi krótkie podsumowanie kilku istotnych zagadnień w orzecznictwie TSUE w odniesieniu do sądów arbitrażowych.

Charakterystyka sądu polubownego

W dotychczasowym orzecznictwie TSUE możemy znaleźć kilka cech charakterystycznych sądów polubownych, które odróżniają tę formę postępowania od sądownictwa powszechnego. Trybunał w orzeczeniu Denuit and Cordenier C-125/04, analizując dopuszczalność zadania pytania prejudycjalnego, zwrócił uwagę w szczególności na kwestie dobrowolności poddania sporu pod jego rozstrzygnięcie, jest to jedna z kilku dopuszczalnych dróg postępowania, wyłączenie z procesu sprawowania władzy organów publicznych oraz niemożliwość z urzędu ingerowania władzy publicznej w prowadzone postępowania. Ponadto w postępowaniu krajowym strony umowy nie mają prawnego ani faktycznego obowiązku powierzania rozstrzygnięcia sporów przez sąd polubowny. Dodatkowo w sprawie Dorsch Consult Ingenieurgesellschaft mbH – C-54/96 TSUE zwrócił uwagę na posiadanie przez sądy powszechne takich przymiotów jak powstanie na podstawie prawa, trwałość instytucji, obowiązkowa jurysdykcja, prowadzenie postępowań pomiędzy stronami, niezależność sądu oraz konieczność stosowania określonych zasad postępowania. Tym samym, rozumując a contrario, możemy wnioskować, że sąd polubowny nie posiada wszystkich lub wybranych przesłanek, ponieważ m.in. może być utworzony na podstawie konsensusu stron, może orzekać na podstawie słuszności, a nie tylko ustawy, nie ma obowiązkowej jurysdykcji sądów polubownych, a poddanie pod ich rozstrzygnięcie sporu jest dobrowolne i wynika z woli stron, a nie z przepisu prawa określającego właściwość sądu.

Wskazane powyżej cechy charakterystyczne nie wyczerpują w całości charakterystyki sądownictwa polubownego, jednakże stanowią najważniejsze przesłanki odróżniające od postępowania przed sądami powszechnymi.

Kompetencje sądu polubownego

Na temat kompetencji sądów polubownych wypowiedział się TSUE w sprawie Nordsee v. Reederei Mond (C-102/81), gdzie wskazał, że pomimo podobieństw pomiędzy sądami powszechnymi (m.in. rozstrzyganie na podstawie prawa, powaga rzeczy osądzonej) oraz sądami arbitrażowymi to jednak nie zostały one utworzone na podstawie woli państw członkowskich, w związku z czym nie mogą one korzystać m.in. z uprawnienia do kierowania pytań to TSUE. W przypadku gdy powstanie wątpliwość natury interpretacyjnej, do jej rozstrzygnięcia właściwym jest sąd powszechny w państwie, w którym toczy się postępowanie.

Powstanie sądów polubownych oraz ich późniejszy wybór przez strony jest swobodną decyzją prywatnych podmiotów, które w ten sposób rezygnują z rozpoznania sprawy przez sądy powszechne. W związku z aktualnymi dążeniami organów Unii Europejskiej do wzmocnienia ...