Spółdzielczość: Strategia stu kwiatów

Grzegorz Krekora

W szczegółowym raporcie zachodni eksperci konkludowali: „Banki spółdzielcze są przestarzałe i nieefektywne, ale tworzą rozległą i będącą w rękach prywatnych sieć placówek oraz system finansowy gotowy do odegrania zasadniczej roli w ożywieniu polskiej gospodarki”. W ostatnich 20 latach opinię tę zweryfikowała praktyka: banki spółdzielcze dokonały swojej modernizacji w skali bezprecedensowej dla całego sektora bankowego.

Spółdzielnia spotkała… kapitał

Na początku lat 90. w Polsce działały 1663 banki spółdzielcze – wszystkie obligatoryjnie w strukturach państwowego Banku Gospodarki Żywnościowej. Wspomniany raport Banku Światowego stwierdzał, że struktury te należy w krótkim czasie adaptować do wymogów rynkowych. Uznał to również Trybunał Konstytucyjny, zarządzając likwidację starych związków spółdzielczych i przywracając prawo do zrzeszania się w nich na zasadzie dobrowolności. Przełomowym momentem było uchwalenie przez Sejm ustawy z 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i działalności spółdzielczości, która pozbawiła BGŻ funkcji centralnego związku uprawnionego do lustracji banków.

5 czerwca 1990 r. w Sadach pod Poznaniem spółdzielcy z województw: bydgoskiego, gorzowskiego, kaliskiego, konińskiego, koszalińskiego, leszczyńskiego, łódzkiego, pilskiego, poznańskiego, skierniewickiego, wałbrzyskiego i zielonogórskiego powołali pierwszy bank regionalny – Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. W skład grupy założycielskiej zrzeszenia weszli prezesi: BS Mosina – Henryk Kołtoniak, BS Tarnowo Pogórne – Kazimierz Grześkowiak, BS Lwówek Śląski – Stanisław Stempel, BS Buku – Piotr Fajkowski, BS Grodzisk Wlkp. – Edmund Kowalski.

Próby powołania banków regionalnych były podejmowane m.in. w Katowicach, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi i Olsztynie, jednak nie udało się w tych ośrodkach zgromadzić odpowiedniego kapitału. 4 lipca 1991 r. powstał Bank Unii Gospodarczej S.A. w Warszawie zrzeszający 117 banków spółdzielczych, w styczniu 1992 r. w Międzygórzu 115 przedstawicieli banków spółdzielczych podpisało akt notarialny Gospodarczego Banku Południowo-Zachodniego S.A. z siedzibą we Wrocławiu. Kilka miesięcy wcześniej został zawiązany Ogólnokrajowy Komitet Banków Spółdzielczych, którego celem było powołanie izby gospodarczej dla „wspierania nowego systemu bankowości spółdzielczej w Polsce przy zachowaniu historycznych tradycji banków spółdzielczych”.