Skuteczne i odformalizowane postępowanie restrukturyzacyjne – projekt ustawy przyjęty przez Radę Ministrów

Wprowadzenie nowoczesnych instytucji prawa restrukturyzacyjnego oraz zmian w prawie upadłościowym stanowią jedno z zadań, które w tzw. II exposé, do realizacji Ministrowi Sprawiedliwości zlecił Prezes Rady Ministrów. Projekt ustawy ściśle koresponduje z polityką gospodarczą zachęcającą przedsiębiorców do wykorzystywania instrumentów sanacyjnych gwarantowanych przez prawo. Jest to przede wszystkim realizacja tzw. „polityki nowej szansy” a więc zasada wprowadzania instytucji prawnych, mających za zadanie ochronę przedsiębiorczości, zakładów pracy, wierzycieli i pracowników w razie problemów finansowych firm.

Cel regulacji

1. Zapewnienie przedsiębiorcom i ich kontrahentom skutecznych instrumentów do restrukturyzacji przy jednoczesnej maksymalizacji ochrony praw wierzycieli,
2. Zapewnienie instytucjonalnej autonomii postępowań restrukturyzacyjnych w oderwaniu od stygmatyzujących postępowań upadłościowych,
3. Wprowadzenie zasady subsydiarności postępowania upadłościowego jako ultima ratio wobec ekonomicznego fiaska restrukturyzacji,
4. Zwiększenie uprawnień aktywnych wierzycieli,
5. Maksymalizacja szybkości i efektywności restrukturyzacji i upadłości,
6. Odformalizowanie postępowań i szersze wykorzystanie w nich nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych,
7. Realizacja polityki „nowej szansy” – zapewnienie możliwości „nowego startu” przedsiębiorcom, których fiasko przedsięwzięcia gospodarczego wynika z niekorzystnej zmiany warunków ekonomicznych,
8. Zwiększenie odpowiedzialności nierzetelnych dłużników i upadłych.

Sposób regulacji

Dla skutecznej realizacji postawionych sobie celów konieczna jest kompleksowa reforma. Zakłada się, że przepisy ustawy Prawo restrukturyzacyjne, będą jednocześnie, w przepisach przejściowych, nowelizowały ustawę Prawo upadłościowe i naprawcze. Zapewni to instytucjonalną autonomię postępowań restrukturyzacyjnych w oderwaniu od stygmatyzujących postępowań upadłościowych.

Jedną ustawą zostaną wprowadzone:

• zupełnie nowa ustawa – Prawo restrukturyzacyjne,
• szeroka nowelizacja ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (i kilku innych ustaw).

Wybrane instytucje

Postępowania restrukturyzacyjne

Nowa ustawa Prawo restrukturyzacyjne wprowadzi cztery, zupełnie nowe instytucje restrukturyzacji, oparte częściowo na sprawdzonych praktykach międzynarodowych, dostosowanych do warunków polskiej gospodarki. W czasie problemów finansowych przedsiębiorca musi mieć zapewniony szeroki dostęp do elastycznych procedur, które z jednej strony dadzą mu możliwość efektywnej restrukturyzacji, z drugiej strony zapewnią ochronę wierzycieli.

Celem postępowań restrukturyzacyjnych jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika poprzez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcie układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego również poprzez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.

Postępowania restrukturyzacyjne będą obejmowały:

• zatwierdzenie układu po samodzielnym zbieraniu głosów;
• przyspieszone postępowanie układowe albo „zwykłe” postępowanie układowe;
• postępowanie sanacyjne.

Jednym z najistotniejszych założeń przyjętych przy tworzeniu propozycji nowego prawa było stworzenie procedur, które w maksymalnie krótkim okresie czasu umożliwią osiągnięcie założonych celów. Podstawowe dwie procedury na etapie sądowym będą wyjątkowo krótkie: zatwierdzenie układu w wyniku samodzielnego zbierania głosów przez dłużnika będzie trwało 2 tygodnie, a przyspieszone postępowanie układowe – 2 miesiące.

Przedsiębiorca mający problemy ekonomiczne będzie miał możliwość wyboru najlepszej dla siebie procedury, zarówno pod kątem czasu trwania, jak i też pod kątem ochrony przed przymusową egzekucją wierzycieli. Zasadą będzie, że im szersza ochrona dłużnika przed wierzycielami, tym większe ograniczenia dłużnika w możliwości dysponowania swoim majątkiem.

Wykluczona będzie w prawie restrukturyzacyjnym możliwość przyjęcia układu o treści nieakceptowanej przez dłużnika.

Uprawnienia wierzycieli w toku zarówno postępowania restrukturyzacyjnego, jak i upadłościowego znacząco wzrosną, tak, że to właśnie oni będą mieli w rzeczywistości duży wpływ na tok spraw. Odbędzie się to kosztem uprawnień sądu i sędziego-komisarza, które zostaną ograniczone. Najistotniejsze zmiany dotyczyć będą powoływania i składu rady wierzycieli. Będzie ona musiała być powoływana na wniosek 3 wierzycieli (nawet niewielkich) lub jednego większego (ponad 20%) albo na wniosek dłużnika. Tak znaczące obniżenie wymogów sprawi, że rada będzie powoływana niemal zawsze, gdy tylko wierzyciele wyrażą taką wolę.

Postępowanie w przedmiocie zatwierdzenia układu

Postępowanie to, najbardziej odformalizowane, przewiduje samodzielne zbieranie przez dłużnika głosów wierzycieli – dedykowane jest dla przedsiębiorców, którzy są wypłacalni, ale spodziewają się problemów finansowych w przyszłości. Wniosek o zatwierdzenie układu będzie składany do sądu dopiero wówczas, gdy dłużnik uzyska większość głosów wymaganą do przyjęcia układu. Rozwiązanie takie umożliwi dłużnikowi aktywne i elastyczne podjęcie indywidualnych rozmów z wierzycielami i przedstawienie wyników tych rozmów sądowi. Dłużnik będzie miał obowiązek wyboru osoby posiadającej licencję doradcy restrukturyzacyjnego – tj. obecnie licencję syndyka, która jako profesjonalista ma zweryfikować propozycje układowe tak pod względem zgodności z prawem, jak i zgodności propozycji układowych z ustaleniami z wierzycielami.

Przyspieszone postępowanie układowe

Podstawowa różnica pomiędzy tym postępowaniem, a postępowaniem w przedmiocie zatwierdzenia układu będzie polegać na tym, że do zawarcia układu dochodzić będzie nie w trybie samodzielnego zbierania głosów przez dłużnika, ale na zwoływanym przez sąd zgromadzeniu wierzycieli oraz będzie możliwe zabezpieczenie majątku dłużnika poprzez zawieszenie egzekucji wierzytelności objętej układem, jeżeli egzekucja mogłaby utrudnić lub uniemożliwić zawarcie układu.

Postępowanie układowe

Postępowanie będzie prowadzone na analogicznych zasadach jak obecne postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu – dedykowane jest dla przedsiębiorców, którzy są na skraju wypłacalności lub są już niewypłacalni. Co do zasady zarząd nadal będzie w ręku przedsiębiorcy, będzie jednak pod stałą kontrolą sądu i wierzycieli. Dłużnik będzie mógł uzyskać ochronę przed egzekucjami syngularnymi. Będzie także musiał przedstawić propozycje układowe już we wniosku do sądu.

Postępowanie sanacyjne

Postępowanie sanacyjne umożliwi zaawansowaną restrukturyzację zobowiązań, majątku i zatrudnienia wprowadzając korzystne dla dłużnika rozwiązania prawne. Jednocześnie dłużnik zostanie znacznie ograniczony w możliwości zarządzania swoim majątkiem i poddany restrykcyjnemu nadzorowi ze strony sędziego komisarza i wierzycieli. Postępowanie to dedykowane jest dla przedsiębiorstw niewypłacalnych, które jednak opłaca się ratować.

Usprawnienia i zerwanie ze zbędnym formalizmem

Projekt zakłada odstąpienie od zbędnej procedury gromadzenia odpisów papierowych faktur w aktach sprawy, jeżeli wierzytelności są niesporne i znajdują się w księgach rachunkowych dłużnika. Nie będzie konieczne udowadnianie papierowym dokumentem każdej niespornej złotówki. W razie wierzytelności spornych odpisy dokumentów będą wymagały poświadczenia lub złożenia oryginału kiedy zaistnieje wątpliwość co do ich prawdziwości.

Projekt zakłada zmotywowanie syndyków do szybszego i efektywniejszego działania. Zamiast sztywno określonej górnej granicy wynagrodzenia odwołującej się w każdej sprawie do określonego procenta wartości masy upadłości lub wielokrotności przeciętnego wynagrodzenia, przewiduje się określanie tego wynagrodzenia przy zastosowaniu kombinacji kilku szczegółowych wskaźników precyzyjnie ograniczających jego wysokość w zależności np. od: wartości masy upadłości, liczby wierzycieli i stopnia ich zaspokojenia, czasu trwania postępowania czy nakładu pracy syndyka czy skomplikowania postępowania.

Dotychczasowe przepisy wymagają szeregu drobnych korekt. Chodzi na przykład o przesądzenie o możliwości odstąpienia przez syndyka od niekorzystnych kontraktów o zakazie konkurencji, czy innych niekorzystnych umów. Dodatkowo zasadą będzie, że w stosunkach umownych nie można zastrzegać zmiany umów na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Zapobiega się tym samym działaniu nieuczciwych dłużników i wierzycieli.

Działanie aktywnych wierzycieli

Projekt zakłada wprowadzenie zasady, że do podjęcia decyzji przez wierzycieli konieczne jest uzyskanie większości głosujących wierzycieli, a nie jak dotąd wszystkich wierzycieli. Jednocześnie, to sąd będzie kontrolował czy decyzja w sposób oczywisty nie zmierza do poszkodowania wierzycieli mniejszościowych. Dotychczasowa praktyka wskazuje, że brak jakiegokolwiek wpływu wierzycieli na decyzje sądu wynika z bierności wierzycieli. Taka reguła zaktywizuje wierzycieli do podejmowania decyzji i angażowania się w postępowania.

Ochrona wierzycieli

Planuje się wprowadzenie zmian co do możliwości ubezskutecznienia przez Syndyka umów zawieranych przez upadłego na przedpolu upadłości oraz rozszerzenie kręgu czynności prawnych nieważnych z mocy prawa, jeżeli zostały podjęte przez upadłego z pokrzywdzeniem wierzycieli na przedpolu upadłości. Zdarza się, że dłużnicy spodziewając się fiaska ekonomicznego, często wyprowadzają majątek ze swoich firm na podmioty powiązane – inne spółki, albo do osób bliskich (przysłowiowego szwagra) – tzw. upadłości reżyserowane. Po kilku latach stosowania ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, dostrzeżono nowe zagrożenia wykreowane przez praktykę obrotu gospodarczego. Projekt zakłada eliminację tych luk i zapobieżenie takim nadużyciom w przyszłości.

Układ częściowy

Wielokrotnie o dalszym losie dłużnika w istocie decydują nie wszyscy wierzyciele, lecz ci najwięksi (np. banki). Uzyskanie porozumienia z nimi powoduje, że przedsiębiorstwo dalej normalnie funkcjonuje i zaspakajane są wszystkie pozostałe zobowiązania.

Układ częściowy umożliwi zawarcie układu właśnie z tymi największymi wierzycielami bez potrzeby uruchamiania procedury dotyczącej wszystkich wierzycieli. Dzięki temu samo postępowanie będzie o wiele krótsze i bardziej użyteczne.

Przygotowana likwidacja (pre-pack)

Choć przygotowana likwidacja będzie elementem prawa upadłościowego, to jej znaczenie dla skutecznej restrukturyzacji przedsiębiorstwa będzie niezmiernie istotne. W ramach tej procedury będzie możliwe przejęcie majątku upadłego przez nabywcę już w momencie ogłoszenia upadłości, co w sposób zasadniczy i fundamentalny zwiększa szanse na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Warunkiem będzie wcześniejsze dokonanie wyceny przez osobę posiadającą uprawnienia do bycia biegłym sądowym oraz zawarcie przez tę osobę umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej na wypadek, gdyby wycena nie była rzetelna.

Informatyzacja postępowania – Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości

Informatyzacja postępowania zapewni usprawnienie komunikacji między uczestnikami i sądem. Centralny Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości powiela sprawdzone praktyki pionierskiego projektu wydziału upadłościowego Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy, który własnymi staraniami wprowadził internetową platformę komunikacji sądu upadłościowego z uczestnikami postępowania – http://www.upadlosci-warszawa.pl/. Na stronie będą publikowane istotne dla uczestników postępowania postanowienia i obwieszczenia związane z postępowaniami upadłościowymi. Będzie można łatwo uzyskać informację na temat zbywanych składników masy. Przez Internet będzie można dowiedzieć się nie tylko o stanie sprawy, ale docelowo też przesyłać elektroniczne wnioski tak do sądu jak i syndyka. Projekt przewiduje również zobligowanie organów postępowania do składania wszystkich dokumentów drogą elektroniczną.

Doradca restrukturyzacyjny

Ewolucja prawa upadłościowego musi dotknąć również syndyka, który stanie się doradcą restrukturyzacyjnym. Nie będzie to tylko zmiana nazwy, gdyż o powierzeniu danej osobie funkcji nie będzie decydował już wyłącznie sąd, ale przede wszystkim wierzyciele i dłużnicy, gdyż to oni wielokrotnie będą wskazywali osoby do pełnia funkcji w konkretnym postępowaniu. Dzięki takiej rynkowej weryfikacji umiejętności poszczególnych osób proces profesjonalizacji zawodu będzie musiał bardzo szybko postępować. Doradca będzie kontrolował działalność dłużnika, wspomagał proces negocjacji i zawierania układu, a następnie jego realizacji.

Ustawa ma wejść w życie 1 czerwca 2015 r. z wyjątkiem części przepisów dotyczących zasad udzielania pomocy publicznej części przedsiębiorcom, które mają obowiązywać od 1 września 2015 r.

Wydział Komunikacji Społecznej i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości