Sektor bankowy w Europie Środkowej i Wschodniej 2016

„Tak zwana „nowa normalność” polegająca na zaostrzonych wymaganiach kapitałowych i wysokim stopniu regulacji, a także środowisko wyjątkowo niskich stóp procentowych przy wciąż niepewnej sytuacji gospodarczej w Rosji i na Ukrainie wyraźnie obciążyły rentowność działalności bankowej w regionie CEE. Jednak choć rok 2015 był kolejnym trudnym rokiem, odnotowano wyraźny postęp w podregionach CE/SEE, w których poziom rentowności RoE osiągnął 10%. To odzwierciedlenie poprawy (lub co najmniej ustabilizowania się) jakości aktywów bankowych, a wzrost sumy bilansowej powoli nabiera tempa. Po raz pierwszy całość aktywów bankowych w podregionach CE/SEE przekroczyła w 2015 r. próg 1 biliona euro, odzwierciedlając potencjał rozwoju regionu. Jednakże niedawno wprowadzone lub planowane regulacje w bankowości podregionów CE/SEE, takie jak obowiązkowe przewalutowanie kredytów w walutach obcych lub dodatkowe wymagania kapitałowe, coraz bardziej redukują potencjał regionu, ograniczając możliwości sektora bankowego dla wzmacniania wzrostu gospodarczego. W 2015 r. gospodarki Rosji i Ukrainy przechodziły trudne chwile. W Rosji wiodące banki zachodnie, w tym RBI, dopasowały swoje modele biznesowe, aby bardziej koncentrować się na ich kluczowych kompetencjach w segmencie premium. Zaufanie inwestorów poprawia się, mimo że – biorąc pod uwagę polityczne napięcie na konkretnych rynkach – perspektywy gospodarcze nie wyglądają zachęcająco. Jednak pomimo tych wszystkich przeciwności region CEE pozostaje obszarem wzrostu w bankowości, a zaangażowanie w rynek CEE zaczyna przynosić efekty” – powiedział Karl Sevelda, Prezes Raiffeisen Bank International AG (RBI).

„Nowa normalność” i „10% progi”

W kontekście „nowej normalności” bankowość w regionie CEE musi poradzić sobie z kilkoma „progami 10%”. (1) W obecnej sytuacji niezbędny jest co najmniej 10% udział w rynku w mniejszych i średnich krajach w podregionach CE/SEE. (2) Ze względu na obecną strategiczną reorientację obecność zachodnich kredytodawców w regionie CEE została zredukowana do średnio dziewięciu rynków. (3) Osiągnięcie wskaźnika RoE na poziomie co najmniej 10% CEE będzie dużym wyzwaniem w najbliższych latach. Inwestorzy będą wymagali co najmniej o 1,5-2% wyższej stopy zwrotu z kapitału (RoE) od banków z ekspozycją na rynkach CEE. W obecnych warunkach oznaczałoby to dla banków zachodnich w regionie CEE koszt kapitału własnego w zakresie 11-13% w porównaniu z 9-10% lub nawet mniej dla kredytodawców z Europy Zachodniej. (4) Dla banków z ekspozycją w podregionie EE obniżenie wskaźnika NPL poniżej 10% będzie wymagało dużego wysiłku. (5) Kolejnym aspektem „nowej normalności” w bankowości CEE jest zmiana udziału łącznych aktywów bankowych podregionów – malejąca koncentracja na Rosji i na innych rynkach EE oznacza, że udział Rosji w ekspozycjach czołowych zachodnich banków CEE może spaść do lub poniżej poziomu 10% w 2016 r.

Poprawa w sektorze bankowym w Europie Środkowej i Południowowschodniej stała się faktem; Europa Wschodnia ma pod górkę

„W sektorach bankowych Europy Środkowowschodniej wciąż kryje się potencjał wzrostu. W perspektywie krótkoterminowej spodziewamy się sporego wzrostu na rynkach CE/SEE, a najszybszej zwyżki w bankowości detalicznej. W długim okresie możliwy do osiągnięcia jest 8-10% wzrost kredytów w skali roku. Nasze oczekiwania co do podregionów CE i SEE są wspierane rozwojem wydarzeń na rynkach zachodnich, gdzie delewarowanie zostało w znacznym stopniu osiągnięte. Biorąc pod uwagę presję na marże i rentowność, nie można nie doceniać presji na konsolidację” – wyjaśnia Gunter Deuber z Raiffeisen Research i jeden z głównych autorów raportu.

2015 rok był natomiast okresem poważnych problemów w Europie Wschodniej. Widać to w znacznym pogorszeniu jakości aktywów (współczynnik NPL w EE wynosi ok. 7-9%, na Ukrainie 20-40%), a zwłaszcza w spadku rentowności i ukształtowania się wskaźnika RoE na poziomie minus 0,1% (CEE: ok. 5%; strefa euro: 6%). Zdaniem Deubera, główną przyczyną ujemnej rentowności był kolejny znaczący spadek zysków sektora bankowego na Ukrainie, spowodowany problemami operacyjnymi i ogromnymi potrzebami kapitałowymi. Co więcej, rynek bankowości w EE przeszedł głęboką restrukturyzację, a w latach 2014-15 znaczna liczba banków wycofała się z Ukrainy i Rosji.

Polska: pogorszenie zyskowności i rosnące wyzwania na przyszłość

Z punktu widzenia makro, polskie banki mają dobre perspektywy rozwoju i wzrostu zysków, pomimo presji na marżę odsetkową. Poprawia się jakość portfela kredytowego, jest on zrównoważony, a wolumen rośnie. Jednak za sprawą różnych zdarzeń zwroty z kapitału RoE i aktywów RoA były w 2015 r. najniższe od spowolnienia w okresie 2002-03. A dalsze pogorszenie wyników może być jeszcze szybsze niż w ub.r. Odporność sektora zmniejsza się z powodu ryzyk jednorazowych i ograniczania potencjału do generowania stabilnych zysków, podczas gdy w poprzednich latach zatrzymane zyski były głównym czynnikiem wzmacniania kapitałowego banków.

Zdaniem autorów raportu, wpływ czynników regulacyjnych nie został jeszcze w pełni odzwierciedlony w spadku dochodowości sektora. Z kolei interwencje regulacyjne mogą stać się katalizatorem dalszej konsolidacji.

Wskaźnik kredytów zagrożonych (NPL) spadł do ok. 8 procent w Europie Środkowej i Południowowschodniej

Jakość aktywów, mierzona współczynnikiem NPL, charakteryzowała się ogromnym zróżnicowaniem na rynkach CEE. Na rynku CE ogólny trend poprawy jakości aktywów kontynuowany był w 2015 r., a współczynnik NPL spadł do 7,3% (2014: 8,5%). Poza Węgrami (NPL ok. 10%) współczynnik NPL był tam nawet niższy, na poziomie 6,4% (2014: 6,8%). Rynki SEE również odnotowały poprawę jakości aktywów – wskaźnik NPL spadł z 19 do 15% w 2015 r. Największą poprawę odnotowano w Rumunii – z 20 do 13%.

Gorzej było w podregionie EE. W zależności od metodyki pomiaru, współczynnik NPL wzrósł z poziomu ok. 4-6% w 2013 r., do ok. 7-9% w 2015 r. W Rosji współczynnik NPL wzrósł z 4,5% w 2013 r. do ponad 7% w 2015 r. (ok. 6,5% w segmencie kredytów dla przedsiębiorstw, 9-10% w bankowości detalicznej). W 2016 r. analitycy Raiffeisen Research spodziewają się dalszego niewielkiego pogorszenia sytuacji, głównie w Rosji i – w mniejszym stopniu – na Białorusi.

Zdaniem Deubera, największym wyzwaniem w 2016 r. będzie utrzymanie wskaźnika NPL na maksymalnym poziomie 10% w regionie CEE. W podregionach CE/SEE widać kontynuację spadkowej tendencji, prawdopodobnie do poziomu poniżej 8%. Ponieważ NPL w podregionie EE może zbliżyć się do progu 10% lub go przekroczyć, szacuje się, że współczynnik NPL dla regionu CEE osiągnie poziom niewiele niższy od 10%.

Rentowność: zwrot z kapitału (RoE) na poziomie 9,7 procent w Europie Środkowej i Południowowschodniej

W 2015 r. RoE dla regionu CEE ukształtował się poniżej poziomu 5% (2014: 6,9%) w porównaniu z ok. 6% w strefie euro. Nastąpiło znaczne pogorszenie rentowności w podregionie EE do -0,1%, natomiast w podregionach CE i SEE RoE wyniósł 9,7%. W porównaniu z 2014 r., gdy na trzech rynkach z grupy CE/SEE pojawiły się wyniki ujemne (Węgry, Słowenia, Rumunia), tylko Chorwacja odnotowała straty w 2015 r.

Wskaźnik kredytów do depozytów (L/D): znaczna poprawa w całym regionie

Zgodnie z trendem utrzymującym się w ostatnich latach, w 2015 r. praktycznie wszystkie rynki osiągnęły dobre wyniki w zakresie gromadzenia depozytów – w większości przypadków znacznie lepsze niż w przypadku kredytów. Dlatego też współczynnik L/D uległ dalszej wyraźnej poprawie, osiągając najniższą wartość w ostatnich kilku latach. Obecnie współczynniki L/D w podregionach CE i SEE wynoszą odpowiednio 92% i 86% – są to poziomy, które ostatnio odnotowano w latach 2005-06. Uwzględniając współczynnik L/D w EE wynoszący 88%, ogólny L/D w regionie CEE wynosi niecałe 90%. W przypadku większych, uniwersalnych banków możliwe jest obecnie prowadzenie działalności na rynkach CEE ze współczynnikiem L/D poniżej 100%.

Raport dotyczący sektora bankowego w regionie CEE dostępny jest pod adresem http://www.rbinternational.com/ceebankingsectorreport2016

Marcin Jedliński
Rzecznik Prasowy/Spokesman
Raiffeisen Polbank