Ryzyka: Szanse ma tylko bank efektywny

Wiesław Żółtkowski
Pracował w NBP i w zarządach banków komercyjnych. Obecnie członek Rady Nadzorczej Warszawskiego Banku Spółdzielczego. Prowadzi działalność doradczą i szkoleniową, autor książek Zarządzanie ryzykiem bankowym w praktyce, Bank lokalny i wielu innych publikacji.

Zagrożenia w funkcjonowaniu banków są prawdziwe, a ich charakter jest różny. W sektorze następują stopniowe zmiany, z których nie wszyscy zdają sobie sprawę. W świadomości społecznej funkcjonuje model banku spółdzielczego, który obsługuje lokalne gospodarstwa domowe, rolników i małych przedsiębiorców. Taka uniwersalna, choć lokalna instytucja finansowa.

Tymczasem analiza banków spółdzielczych pokazuje kilka istotnych zmian w tym obrazie. Różną się one od banków komercyjnych nie tylko wielkością, ale także modelem biznesowym.

Model biznesowy banków spółdzielczych

W 2006 r., jeszcze przed kryzysem finansowym, kredyty w bankach spółdzielczych miały wartość 22,7 mld zł, z czego 35,3% stanowiły te dla gospodarstw domowych. Kredyty dla przedsiębiorstw sięgały 19,4%, a rolnicze 45,3% portfela kredytowego sektora. Duży udział tych ostatnich wynikał z popularności kredytów preferencyjnych dla rolnictwa. W późniejszych latach udział ten stopniowo malał. Po 2008 r. szybciej rosły portfele kredytowe banków spółdzielczych, szczególnie w zakresie finansowania działalności gospodarczej.

Po I kw. 2016 r. utrzymuje się struktura kredytowania podmiotów niefinansowych. W portfelach banków spółdzielczych kredyty dla osób prywatnych stanowią 22,8%, kredyty dla przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych 47,6%, a dla rolników 28,7%. Obraz ten zamazuje wewnętrzne zróżnicowanie banków spółdzielczych. W dużych kredyty dla przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych mogą stanowić nawet 60 % portfela, a bardzo mało jest kredytów dla rolników i gospodarstw domowych. W małych, działających na terenach rolniczych, silny jest udział rolników wśród kredytobiorców.

W tym samym czasie zupełnie inne trendy wystąpiły w całym sektorze bankowym. Na początku lat 90. XX w. banki polskie w 98% finansowały gospodarkę, a tylko szczątkowo kredytowały osoby fizyczne. Później nastąpiły zmiany polegające na silnym wzroście wartości kredytów dla gospodarstw domowych przy względnym spadku finansowania przedsiębiorstw. W 2015 r. banki polskie kredytowały podmioty niefinansowe na poziomie 961,8 mld zł. Podstawową część tego portfela, 65,3% jego wartości, stanowiły kredyty dla gospodarstw domowych, miały wartość 628,5 mld zł. Należności wobec przedsiębiorstw wynosiły 327,3 mld zł, czyli 34% kredytów ogółem. Wiele mówiąca o biznesie bankowym jest struktura portfela kredytów dla gospodarstw domowych. 60,7% ich wartości stanowią kredyty mieszkaniowe, 22,3% kredyty konsumpcyjne i 17% pozostałe.

Dane te pokazują różnice pomiędzy modelem biznesowym banków komercyjnych i spółdzielczych zarówno na poziomie sektorów, jak i wewnątrz sektora banków spółdzielczych. Te ostatnie, kredytujące w znacznej części gospodarkę, mają klientów podwyższonego ryzyka. Wpływa na to kilka przyczyn.

Ryzyko małych przedsiębiorstw