Rynek walutowy: Euro walutą światową?

Eugeniusz Gostomski

Przez pierwsze 3 lata wspólna waluta europejska istniała wyłącznie w postaci bezgotówkowej, tzn. w formie zapisów na kontach bankowych i jako pieniądz służący do wyrażania wartości instrumentów finansowych. Od 1 stycznia 2002 roku euro istnieje też w postaci banknotów i monet. Początkowo było ono środkiem płatniczym w 11 krajach liczących 290 mln mieszkańców. Po przystąpieniu do strefy euro Grecji, Słowenii, Cypru, Malty i Słowacji euro jest dzisiaj walutą 16 krajów liczących ponad 320 milionów mieszkańców, a ponadto posługują się nim w obrocie wewnętrznym francuskie terytoria zależne i sześć małych krajów spoza Eurolandu: Andora, Monako, San Marino, Watykan, Kosowo i Czarnogóra.

Dlaczego wprowadzono?

Wprowadzenie euro stanowiło odpowiedź Unii Europejskiej na postępujące procesy globalizacyjne. Zwiększając jej odporność na szoki zewnętrzne, było kamieniem milowym integracji gospodarczej w Europie. Równie ważnym, jak zapoczątkowanie w 1993 roku funkcjonowania w ramach UE jednolitego rynku wewnętrznego i poszerzenie w 2004 roku Unii na Wschód.

Wbrew przewidywaniom wielu sceptyków, w tym także Miltona Friedmana, euro okazało się wielkim sukcesem. Widać to po rezultatach jego funkcjonowania w pierwszej dekadzie, zarówno na płaszczyźnie wewnętrznej krajów strefy euro, jak i w ich stosunkach z państwami trzecimi. Najważniejsze korzyści ze stosowania wspólnej waluty europejskiej związane są ze stabilizacją cen w Eurolandzie, rozwojem wewnątrzunijnej wymiany handlowej i integracją rynków finansowych, co przekłada się na szybszy wzrost gospodarczy i podnoszenie dobrobytu na tym obszarze.

Warto podkreślić, że w całej minionej dekadzie średnia stopa inflacji w krajach Eurolandu kształtowała się na poziomie 2,1 proc. i była niższa od wynoszącej 2,7 proc. średniej rocznej stopy inflacji w RFN w okresie 40 lat istnienia marki niemieckiej (DM). Euro jest więc stabilniejszą walutą, niż była nią najlepsza narodowa waluta spośród walut krajów obecnej strefy euro, które wyparła. To przede wszystkim zasługa Europejskiego Banku Centralnego (EBC), który jest instytucją niezależną od rządów krajów strefy euro, ukierunkowaną na zapewnienie stabilnego poziomu cen w krajach Eurolandu. W latach 1997-2007 rzeczywista średnia roczna stopa inflacji wynosiła tam (2,04 proc.) i była zbliżona do celu inflacyjnego EBC, wyznaczonego na poziomie 2 proc. W kryzysowym 2008 roku inflacja w krajach strefy euro wzrosła do około 3 proc.

Waluta a inflacja

Niska przeciętna stopa inflacji nie oznacza, że wszystkie ceny towarów i usług wzrosły w nieznacznym stopniu. Bardziej zdrożała np. żywność i energia, co mocno odczuły gospodarstwa domowe w krajach Eurolandu i co często jest przyczyną negatywnej oceny wspólnej waluty z ich strony. Natomiast spadek cen wielu dóbr przemysłowych, np. komputerów i aparatów fotograficznych, który prowadzi do obniżenia średniego poziomu inflacji, jest przez społeczeństwo prawie niezauważalny.

Z niską inflacją szły w parze relatywnie niskie stopy procentowe w krajach Eurolandu. Na przykład stopa referencyjna EBC tylko przez krótki okres zbliżyła się do poziomu 5 proc., a w latach 2003-2006 była na poziomie 2 proc. Niskie stopy procentowe tworzyły korzystne warunki do finansowania inwestycji, szczególnie mieszkaniowych i tym samym stymulowały wzrost gospodarczy i dobrobyt w strefie euro. Najbardziej na tym skorzystały społeczeństwa krajów, w których przed wprowadzeniem euro występowały wysokie stopy procentowe (Irlandia, Włochy, Hiszpania).

W pierwszej dekadzie funkcjonowania wspólnej europejskiej waluty kraje Eurolandu stworzyły prawie 16 mln nowych miejsc pracy, a stopa bezrobocia zmniejszyła się z 9 do 7 proc. Natomiast produkt krajowy brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca wzrastał w tempie 1,8 proc. rocznie, czyli trochę szybciej niż w USA.

Euro stało się katalizatorem wewnątrzunijnej wymiany handlowej, ponieważ wraz z jego wprowadzeniem wyeliminowane zostały koszty wymiany walut i ryzyko kursowe. Szacuje się, że koszty te wynosiły przynajmniej 0,5 proc. wartości obrotów handlu zagranicznego krajów tworzących strefę euro. Tym samym z punktu widzenia przedsiębiorstw zwiększyło się bezpieczeństwo prowadzenia wymiany handlowej i inwestowania w Eurolandzie. Efekt kreacji handlu w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej szacuje się na poziomie 3 do 30 proc. O ile w 1999 roku handel wewnątrzunijny stanowił 27 proc. PKB krajów członkowskich, to w 2006 roku już 32 proc. Odnotowano też znaczny wzrost inwestycji bezpośrednich w krajach Eurolandu – z poziomu 23,4 proc. PKB w 2001 roku do 31 proc. w 2006 roku.

Przyspieszenie integracji rynków

Wprowadzenie euro stało się stymulatorem zmian strukturalnych na rynkach finansowych krajów UE. Wraz z liberalizacją i harmonizacją reguł funkcjonowania rynków finansowych w ramach UE, globalizacją stosunków finansowych i postępem w technologiach informatycznych oraz telekomunikacyjnych przyczyniło się ono walnie do silniejszego zintegrowania rynków finansowych krajów Eurolandu. Integracja rynków finansowych potrzebna jest dla sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku wewnętrznego w ramach UE. Następuje ona przede wszystkim za pomocą mechanizmu rynkowego i znajduje wyraz w tworzeniu przedsiębiorstw finansowanych przez właścicieli z jednych krajów unijnych w pozostałych krajach UE, transgranicznych fuzjach instytucji finansowych, świadczeniu usług finansowych przez przedsiębiorstwa zagraniczne w krajach unijnych bez zakładania tam swoich placówek. Wyrównywaniu się cen produktów finansowych na obszarze całej Unii, wzbogacaniu oferowanych produktów w poszczególnych krajach członkowskich o produkty stworzone w pozostałych krajach unijnych i innych przedsięwzięciach. Procesy te wymagają wsparcia ze strony rządów i organów UE poprzez tworzenie wspólnych ram prawnych dla sprawnego funkcjonowania rynków finansowych i znoszenie barier utrudniających przepływy strumieni pieniężnych w ramach całego ugrupowania.

Plan FSAP

Kluczowe znaczenie dla przyspieszenia integracji rynków finansowych krajów UE miał przyjęty w 1999 roku Plan Rozwoju Usług Finansowych (FSAP). Zawierał on trzy cele strategiczne:

• stworzenie jednolitego, przejrzystego i dobrze zorganizowanego hurtowego rynku usług finansowych, który miał umożliwić inwestorom pozyskiwanie kapitału, a instytucjom finansowym zapewnić swobodne oferowanie usług na wszystkich rynkach państw członkowskich,

• stworzenie otwartego i bezpiecznego detalicznego rynku usług finansowych,
• przygotowanie niezbędnych wspólnych regulacji ostrożnościowych i zbudowanie zintegrowanych struktur nadzorczych na poziomie UE.