Rynek Finansowy: Nowa ordynacja to konieczność
Artur Król
Komisja powstała w 2014 r. Miała dwa lata na przygotowanie zmian. Prace nad założeniami trwały prawie rok. Wiele miejsca poświęcono przygotowaniu przepisów chroniących prawa podatnika w relacjach z organami podatkowym. Druga kwestia to zwiększenie efektywności w zakresie realizacji zobowiązań podatkowych. Projekt nowej ordynacji zawiera 687 artykułów i liczy 258 stron. Przewiduje się także 142 zmiany w innych ustawach towarzyszących. Reguluje on zapisy dotyczące m.in.: prawa do informacji i wsparcia oraz ochrony uzasadnionych oczekiwań, zastosowania środków komunikacji elektronicznej, tajemnicy skarbowej, deklaracji podatkowych, przedawnienia, nadpłat i zwrotów podatku, ulg w spłacie, następstwa prawnego, wykonywania zobowiązań solidarnych, załatwiania spraw, doręczeń, wszczęcia postępowania, dowodów, rozpraw, umów podatkowych (uzgodnień dokonywanych przez strony), mediacji, postępowania uproszczonego, odwołań, klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania czy udziału prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich.
Wprowadzone zapisy mają charakter dostosowawczy w zakresie wymaganym przez obecne prawodawstwo, porządkującym w obszarze, gdzie konieczne jest usystematyzowanie zapisów i likwidacja zapisów sprzecznych oraz w zakresie merytorycznym. Jednocześnie komisja zaprojektowała wszystkie przepisy wykonawcze, na które składa się pakiet około 40 rozporządzeń. – Projekty zostały przekazane resortowi finansów i zostaną poddane najpierw konsultacjom wewnątrzresortowym, a następnie społecznym – stwierdził prof. Leonard Etel, który stoi na czele komisji kodyfikacyjnej ogólnego prawa podatkowego koordynującego projekt. Jego zdaniem obecna ordynacja podatkowa „zużyła się” i trzeba ją zastąpić nową.
Czas na zmiany
Ordynacja podatkowa to ustawa określająca organy podatkowe oraz ich właściwości. Zawiera również normy prawa karnego skarbowego. Jednak najważniejszą jej rolą są regulacje w zakresie polskiego prawa podatkowego. To swoisty zbiór przepisów regulujących zasady powstawania, ustalania oraz wygasania zobowiązań podatkowych. Określa także zakres obowiązków podatników, płatników oraz inkasentów poszczególnych podatków. Prawo podatkowe stanowi także o obowiązujących procedurach, które winny być przestrzegane przez organy podatkowe oraz strony w trakcie postępowania podatkowego i wykonywania innych czynności zmierzających do ustalenia prawidłowej wysokości zobowiązania i skutecznego poboru podatku.
Obowiązująca obecnie, prawie od 20 lat, ordynacja podatkowa była wielokrotnie nowelizowana. Liczne zmiany świadczą o tym, że treść tego aktu musiała być często i w wielu obszarach dostosowywana do ciągle ewoluujących uwarunkowań i realiów zmieniającej się gospodarki i rozwoju gospodarczego Polski. Przyszedł więc czas na niezbędne zmiany. Chodzi o przywrócenie zaufania podatników do organów podatkowych. Powstałe na przestrzeni lat nowelizacje i częste zmiany przepisów znacznie podkopały pozycję organów podatkowych, jako wiarygodnej i godnej zaufania instytucji. Idea jest taka, żeby załatwić dwie sprawy jednocześnie. Z jednej strony chodzi o stworzenie ustawy, którą sprosta obecnym potrzebom, z drugiej – zmieni opinie podatników, którzy relacje z organami podatkowymi traktują jako relacje kata i ofiary, a relacje z urzędnikami jako kontakty policjanta i złodzieja. Przy obecnych wyzwaniach gospodarczych i planach rządzących związanych z uszczelnianiem wpływów z podatków, polepszenie wizerunku staje się sprawą priorytetową.
Rząd ma szerokie plany inwestycji, także w obszarach socjalnych, musi zatem swoje działania oprzeć na współpracy z podatnikami. Bez zaufania do organów podatkowych to się nie uda. Nowa ordynacja ma także doprowadzić do zmniejszenia kosztów postępowania podatkowego. Pobór podatków jest obecnie za drogi. A przecież nie może być tak, że dochód osiągnięty z podatku jest niższy od wydatków poniesionych w celu jego pobrania. Niezbędne są też mechanizmy, które będą uwzględniały i lepiej zabezpieczały interesy podatników, szczególnie w sprawach spornych z fiskusem.
Nowa ustawa wprowadzi możliwość odpłatnej kontroli na wniosek podatnika, zakończonej wydaniem decyzji. Obecnie nie ma takiej możliwości. Dzięki temu podatnicy uzyskają pewność co do poprawności rozliczeń, szczególnie w przypadku bardziej skomplikowa-nych transakcji.
Założenia projektu
Do ustawy podatkowej zostaną wprowadzone ogólne zasady prawa podatkowego, takie jak prawo do rzetelnego i terminowego załatwienia sprawy, do ochrony prywatności i do naprawienia szkody. Bardzo duże znaczenie dla podatników ma zasada rozstrzygania wszelkich wątpliwości na ich korzyść, obejmie ona tematy sporne powstałe w trakcie postępowania ustalającego stan faktyczny. Zasadą ustawową będzie zakaz instrumentalnego nadużywania prawa przez organy podatkowe. Novum będzie zakaz orzekania na niekorzyść podatnika w razie uchylenia decyzji organu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia.
Rząd w swoich działaniach informacyjnych wielokrotnie podkreślał wagę jaką przykłada do swoistego premiowania podatników działających i rozliczających swoje zobowiązania podatkowe w sposób zgodny z prawem. Projekt zakłada, że weryfikacja rozliczeń na podstawie przepisów ordynacji ma premiować i chronić uczciwych podatników. Kontrola podatkowa, która jest – jak podkreślają to przedsiębiorcy – istotnym utrudnieniem, ma być prowadzona w sposób jak najmniej uciążliwy dla podatników. Przy transakcjach, co do których istnieje podejrzenie nielegalnego działania, procedury kontrolne będą prowadzone w ramach kontroli celno-skarbowej. Dodajmy, że już teraz Krajowa Administracja Skarbowa posiada szeroki zakres uprawnień w zakresie wszczynania natychmiastowych kontroli podatkowych tylko na podstawie podejrzenia urzędników o nielegalnych praktykach podatnika.
Nowa ustawa wprowadzi możliwość odpłatnej kontroli na wniosek podatnika, zakończonej wydaniem decyzji. Obecnie nie ma takiej możliwości. Dzięki temu podatnicy uzyskają pewność co do poprawności rozliczeń, szczególnie w przypadku bardziej skomplikowanych transakcji. W sytuacji spornej możliwe będzie zawarcie z organem umowy podatkowej, polegającej na wzajemnych ustępstwach. Zostanie ona zawarta w granicach prawa przez przyjęcie ustaleń dotyczących m.in. wątpliwości co do stanu faktycznego w sprawie albo charakteru i wartości zrealizowanej przez podatnika transakcji. Zmiany nastąpią także w zakresie przedawnienia zobowiązania podatkowego. Wszczęcie postępowania karnego skarbowego nie będzie już powodowało zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania. Z przyczyn niezależnych od organu bieg terminu przedawnienia wymiaru zobowiązania będzie mógł być zawieszony maksymalnie na 5 lat, natomiast pobór zawieszony na 5 i przerwany na kolejne 5 lat.
Zmieniony będzie także zwrot nadpłaty w podatku. Jeżeli zdaniem organu nastąpi wzbogacenie podatnika, kwota bezpodstawnie uiszczonego podatku nie będzie uważana za nadpłatę. Dotychczasowa praktyka w sprawach dotyczących np. nadpłaty podatku akcyzowego od sprzedaży energii elektrycznej wskazuje, że taka regulacja może być wykorzystywana przez organy jako pretekst do odmowy zwrotu nadpłaconego podatku. Ryzyko takie jest szczególnie wysokie w przypadku podatków pośrednich (VAT i akcyza), których ciężar ekonomiczny co do zasady jest przerzucany na nabywców. W przyszłej ordynacji ma się znaleźć również zapis przeciwko unikaniu opodatkowania. Ma to na celu uniemożliwienie dokonywania sztucznych i niemających uzasadnienia gospodarczego czynności, za pomocą których można ominąć przepisy i osiągnąć korzyści podatkowe.
Czy to dobra zmiana?
Nowa ordynacja jest potrzebna. Potrzebujemy ustawy, która odpowiada wyzwaniom gospodarczym obecnych czasów. Co więcej, wprowadzenie proponowanych regulacji może przynieść w dłuższej perspektywie znaczne korzyści. Wprowadzenie zapisu typu zlecenie organowi kontroli na wniosek podatnika czy rozstrzyganie spraw zgodnie z zasadą „na korzyść podatnika” to na pewno kroki w kierunku polepszenia współpracy na linii organ podatkowy – podatnik. Pewnym niepokojem napawają zapisy o zwrocie podatku. W przypadku podatków konsumpcyjnych uzyskanie zwrotu podatku nadpłaconego po wejściu w życie ustawy może okazać się bardzo utrudnione bądź nawet niemożliwe. Na szczęście na zmiany w projekcie jest jeszcze czas. Należy kibicować, aby nowa ordynacja podatkowa została przygotowana po rzeczywiście szerokich konsultacjach środowiskowych.
