Rynek finansowy: Kapitał obrotowy netto w świetle zachowania płynności finansowej

Marek Barowicz

Przypomnijmy, że za niska wartość tego kapitału może skutkować redukcją płynności, w sytuacji np. braku możliwości sprzedaży zapasów towarów lub produktów gotowych, jak też trudności związanych z inkasem należności od kontrahentów. Zawyżony zaś poziom może z kolei powodować ryzyko ponoszenia nieracjonalnych, dodatkowych wydatków związanych z finansowaniem aktywów obrotowych, w postaci kosztów utraconych możliwości – w razie pokrycia tego majątku kapitałem własnym – lub odsetek, w przypadku jego pokrycia kapitałem obcym.

Źródła zasilania

Źródło zasilania kapitału obrotowego netto może stanowić zarówno kapitał własny (zewnętrzny pochodzący z emisji udziałów/akcji oraz wewnętrzny w formie zysków zatrzymanych) oraz długoterminowy kapitał obcy, obejmujący m.in. kredyty i pożyczki bankowe oraz zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych, np. obligacji (w różnych proporcjach), wyłącznie kapitał własny lub też tylko długoterminowy kapitał obcy. Wzrost kapitału obrotowego netto może następować w drodze obniżenia stanu aktywów trwałych, wskutek czego następuje uwolnienie zamrożonych w nich kapitałów (np. poprzez likwidację/sprzedaż wartości niematerialnych i prawnych lub rzeczowych aktywów trwałych, odzyskanie należności długoterminowych od kontrahentów bądź ograniczenie inwestycji długoterminowych) albo podwyższenia kapitału stałego (w wyniku emisji nowych akcji, zatrzymania w firmie wygenerowanego zysku netto czy zaciągnięcia dodatkowych zobowiązań długoterminowych).

Z kolei, redukcję kapitału obrotowego netto może powodować wzrost stanu aktywów trwałych (w rezultacie nabycia wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych, a także poprzez wzrost stanu należności i inwestycji długoterminowych) albo spadek kapitału stałego (w wyniku umorzenia dotychczasowych akcji czy spłaty rat długoterminowego kapitału obcego). Utrzymywanie wysokiej wartości kapitału obrotowego netto jest charakterystyczne dla firm, które posiadają utrudniony dostęp do krótkoterminowego kapitału obcego (np. kredytu bankowego). Jednostki, które mają możliwość zaciągania krótkoterminowego zadłużenia, będą utrzymywać niski poziom kapitału obrotowego netto.

Polityki sterowania

W zależności od udziału kapitału obrotowego netto w pokrywaniu (finansowaniu) aktywów obrotowych, wyróżnić można następujące rodzaje prowadzonej przez przedsiębiorstwo polityki w zakresie sterowania tą kategorią ekonomiczną2:

• konserwatywna – polegająca na pokrywaniu zarówno aktywów obrotowych, jak i aktualnego zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto w przeważającej części z kapitału stałego. Utrzymując wysoki poziom płynności finansowej, jednostka ponosi równocześnie relatywnie wyższe koszty utraconych możliwości, wynikające z finansowania majątku obrotowego kapitałem własnym oraz koszty obsługi zadłużenia długoterminowego, wyższe w relacji do odsetek płaconych z tytułu korzystania z długu krótkoterminowego;
• umiarkowana – polegająca na finansowaniu części aktywów obrotowych kapitałami stałymi, zaś aktualnego zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto – źródłami o okresie zapadalności adekwatnym do okresu trwałości aktywów obrotowych, umożliwiającymi zharmonizowanie w czasie strumieni pieniężnych wydatków ze strumieniami wpływów i zachowanie płynności finansowej. Ta strategia finansowania aktywów obrotowych kapitałem obrotowym netto niesie za sobą ryzyko utraty płynności, w sytuacji nieterminowej spłaty należności przez nabywców oraz opóźnień w regulowaniu przez jednostkę rat krótkoterminowego kapitału obcego);
• agresywna – polegająca na pokrywaniu zarówno aktywów obrotowych, jak i aktualnego zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto w przeważającej części z krótkoterminowego kapitału obcego, pozwalającego dopasować ich wielkość do faktycznych potrzeb podmiotu (w niewielkiej natomiast części kapitałami stałymi). Narażając się na wyższe ryzyko utraty płynności finansowej, firma ponosi równocześnie relatywnie niższe koszty utraconych możliwości, wynikające z finansowania majątku obrotowego kapitałem własnym oraz koszty obsługi zadłużenia krótkoterminowego niższe w stosunku do odsetek wymaganych przez bank z tytułu korzystania z długoterminowego kapitału obcego).

Cykl kapitału obrotowego

Rozbieżności czasowe między cyklem eksploatacyjnym a cyklem finansowym implikują zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto. W trakcie przechodzenia przez kolejne stadia cyklu eksploatacyjnego dochodzi bowiem często do przesunięcia terminów płatności za nabyte i sprzedane zapasy. Do regulowania wymagalnych zobowiązań wobec dostawców, w sytuacji braku zapłaty należności od odbiorców, służy wówczas kapitał obrotowy netto. Cykl, jaki tworzy ten kapitał w przedsiębiorstwie (składają się na niego cykle konwersji zapasów i należności, pomniejszone o cykl zobowiązań krótkoterminowych) powinien być jak najkrótszy. Im krótszy jest cykl kapitału obrotowego netto, tym szybszy (częstszy) jest bowiem obrót środkami pieniężnymi w firmie3 (innymi słowy, gotówka zainwestowana w aktywa obrotowe szybciej wraca do jednostki i może być powtórnie zagospodarowana).

Bufor bezpieczeństwa

Celem kapitału obrotowego netto w firmie jest redukcja ryzyka wynikającego z niższej płynności finansowej części aktywów obrotowych (zapasów, należności) lub będącego skutkiem związanych z nimi strat (spowodowanych np. trudnościami ze zbytem zapasów). Ten rodzaj kapitału jest specyficznym „buforem bezpieczeństwa”, umożliwiającym jednostce zachowanie płynności4.

Racjonalne gospodarowanie kapitałem obrotowym netto powinno uwzględniać wahania zarówno jego struktury, jak i zapotrzebowania na niego w ramach bieżącej działalności gospodarczej. Wahania te są skutkiem prowadzenia przez firmę określonej polityki w zakresie sterowania aktywami obrotowymi, obejmującymi zapasy materiałów, produktów gotowych i towarów, należności oraz krótkoterminowe inwestycje, w skład których wchodzą nabyte papiery wartościowe, udzielone pożyczki, a także środki pieniężne w kasie (gotówka) i na rachunkach bankowych. Zmiany wartości kapitału obrotowego netto warunkują aktualną kondycję firmy w aspekcie zabezpieczenia przez nią płynności finansowej, od której zależy z kolei jej przetrwanie na rynku (brak płynności może w skrajnym przypadku doprowadzić przedsiębiorstwo do bankructwa i likwidacji).

1. Por. M. Sierpińska, T. Jachna (1992). Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy w przedsiębiorstwie. Teprago, Kraków, s. 3.
2. Por. M. Sierpińska, D. Wędzki (1998). Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie. PWN, Warszawa, s.106-108.
3. Por. J. Czekaj, Z. Dresler (1998). Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii. PWN, Warszawa, s. 133.
4. M. Sierpińska, T. Jachna (2007), Metody podejmowania decyzji finansowych. Analiza przykładów i przypadków. PWN, Warszawa, s.121.