Rynek finansowania nieruchomosci: Znaczenie oszczędności dla gospodarstwa domowego, sektora bankowego i gospodarki narodowej The Importance of Savings for Households, Banking Sector and the National Economy

Wojciech Kowalczyk
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów

Rola oszczędności w gospodarce

W potocznym znaczeniu pojęcie oszczędności oznacza możliwość zatrzymania i gromadzenia części posiadanego dochodu i pozostawienia na dłuższy lub krótszy okres z przeznaczeniem na określony cel lub „na wszelki wypadek”.

W literaturze oszczędzanie przedstawia się jako efekt międzyokresowego wyboru dokonanego przy podziale dochodu i przeznaczenie części na konsumpcję bieżącą, części na przyszłą.1 Tym samym następuje ograniczenie konsumpcji bieżącej na rzecz konsumpcji przyszłej. W tym kontekście warto przypomnieć, że w ciągu ostatnich kilkunastu lat zmieniała się międzysektorowa struktura tworzenia oszczędności. W 1995 r. gospodarstwa domowe tworzyły blisko dwa razy więcej oszczędności niż sektor przedsiębiorstw (gospodarstwa domowe: 53,9 mld zł, przedsiębiorstwa: 26,6 mld zł), w roku 2000 nastąpiło zrównanie tych wielkości (gospodarstwa domowe: 40,1 mld zł, przedsiębiorstwa: 40,7 mld zł), aby w kolejnych latach utrwalać tendencję przewagi oszczędności gospodarstw domowych nad oszczędnościami przedsiębiorstw. W maju 2013 r. depozyty gospodarstw domowych osiągnęły poziom blisko trzykrotnej przewagi i wyniosły 530 mld zł; podczas gdy depozyty przedsiębiorstw 189,8 mld zł.

Warto wskazać, że oszczędności gospodarstw domowych w bankach stanowią blisko 72 proc. depozytów sektora niefinansowego i 67 proc. depozytów ogółem.

Przedstawione dane świadczą o tym, że gospodarstwa domowe odgrywają niezwykle istotną rolę w tworzeniu oszczędności. Podejmowane przez gospodarstwa domowe decyzje wpływają zatem na rynki finansowe i odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu gospodarki kraju. Oddziaływanie to jest wielostronne, i tak:

• oszczędzanie nadwyżek finansowych przez konsumentów ogranicza ich wydatki na konsumpcję, a tym samym łagodzi presję na wzrost cen
• duża ilość zaoszczędzonych środków wpływa na stabilność pieniądza oraz rozwój rynku finansowego
• zmniejsza negatywny wpływ deficytu budżetowego na inwestycje
• oszczędności stanowią źródło kapitału finansowego, który jest czynnikiem niezbędnym do inwestycji będących jednym ze źródeł wzrostu gospodarczego
• zbyt niskie oszczędności w stosunku do potrzeb inwestycyjnych sprawiają, że gospodarka jest w nierównowadze i musi korzystać z kapitału zagranicznego
• w długiej perspektywie zgromadzone środki przyczyniają się do wzrostu dobrobytu, stwarzając warunki do zwiększenia konsumpcji w przyszłości.

Struktura oszczędności w Polsce

Istnieje wiele form gromadzenia oszczędności. Najbardziej popularne są jednak produkty bankowe, lokaty w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, produkty ubezpieczeniowe oraz oszczędzanie na rynku papierów wartościowych.

Na koniec 2011 r. (dostępne dane NBP) depozyty bankowe stanowiły 47,2 proc. aktywów finansowych gospodarstw domowych, środki na rachunkach w OFE 22,7 proc., oszczędnościowe i kapitałowe produkty ubezpieczeniowe stanowiły 7 proc., środki gospodarstw domowych zainwestowane w tytuły uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych stanowiły 6,3 proc.

W poszukiwaniu nowych form inwestowania gospodarstwa domowe coraz częściej lokują swoje oszczędności w dobra trwałego użytku, np. nieruchomości mieszkalne, a w ostatnim czasie również dzieła sztuki.

Przedstawione dane (co nie jest w żaden sposób odkrywcze) potwierdzają jedynie, że sektor bankowy w Polsce, jest podstawowym elementem sektora finansowego, a gospodarstwa domowe decydują się na inwestowanie przede wszystkim w depozyty. Na potwierdzenie decydującej roli sektora bankowego w systemie finansowym Polski warto przytoczyć informację, że aktywa banków stanowią 80 proc. całkowitych aktywów sektora finansowego.

Skłonność do oszczędzania

Biorąc pod uwagę znaczenie oszczędności gospodarstw domowych dla gospodarki, należy prześledzić skłonności do oszczędzania oraz preferencje w zakresie kierunków alokacji oszczędności gospodarstw domowych, które są kształtowane przez liczne czynniki o różnej sile i kierunku oddziaływania. Są to m.in. czynniki finansowe, fiskalne, ekonomiczne, prawne, technologiczne, demograficzne, psychologiczne i kulturowe.

Jak wynika z badań, oszczędności w skali życia zależą głównie od czynników demograficznych (wieku, liczebności rodziny, czasu pojawienia się w rodzinie pierwszego dziecka), ale także wielu czynników z nimi związanych (wykształcenia, miejsca zamieszkania, rodzaju pracy). Łącznie czynniki te mają wpływ na bieżący dochód uzyskiwany przez gospodarstwo domowe, a także na oczekiwania odnośnie wzrostu dochodu w przyszłości.

Wyniki prowadzonych przez różne organizacje badań wskazują, że kompilacja czynników demograficznych, społecznych i dochodowych jest podstawą międzyokresowego wyboru w zakresie podziału dochodu na konsumpcję i oszczędności.

Jednak jest to rozważanie czysto teoretyczne, zakładające wysoki stopień pewności co do przewidywania przyszłych dochodów, dużą świadomość i racjonalność dokonywanego wyboru. W praktyce bardzo często tak się nie dzieje. Niepewność wyboru powoduje, że nadal duże znaczenie ma motyw przezornościowy oszczędzania: oszczędzamy w celu zabezpieczenia się przed drastycznym obniżeniem dochodów w przyszłości.

Jak wynika z badań Fundacji Kronenberga2 przy Citi Handlowy, zawartych w raporcie „Postawy ...