Rekomendacje II Europejskiego Kongresu Finansowego

Uczestnicy paneli dyskusyjnych zorganizowanych w ramach II Europejskiego Kongresu Finansowego opracowali zestaw rekomendacji, których realizacja pozwoliłaby rozwiązać najbardziej pilne problemy stojące przed Polską i Europą. Zespoły zajęły się wyzwaniami o wymiarze zarówno globalnym (jak obosieczne konsekwencje finansowania LTRO), krajowym (jak konieczność profesjonalizacji zarządzania spółkami skarbu państwa), ale i problemami z pozoru branżowymi, które jednak w praktyce dotykają firmy i obywateli, utrudniając i podrażając obrót gospodarczy. Ich rozwiązanie jest często dostępne, trzeba tylko po nie sięgnąć (jak np. wprowadzenie systemu taniej identyfikacji obywatela czy elektroniczna obsługa lawinowo rosnących zapytań komorniczych).

Kwestie objęte Rekomendacjami II Europejskiego Kongresu Finansowego (rozwinięcie poniżej):

1. W obronie uczciwej konkurencji, czyli LTRO a hazard moralny na rynku depozytowym (rekomendacja przedstawiona przez Iwonę Kozerę, Prezes Ernst & Young),
2. Lepsze zarządzanie wartością kraju (Andrzej Nartowski, Prezes Polskiego Instytutu Dyrektorów),
3. Gaz łupkowy szansą na poprawę pozycji konkurencyjnej UE (Sławomir Jędrzejczyk, Wiceprezes Zarządu PKN ORLEN),
4. Bezpieczeństwo europejskiego i krajowego rynku finansowego oraz harmonizacja regulacyjna – sukces czy klęska (Andrzej Jakubiak, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego)
5. Pomysł na infrastrukturę, czyli narodowa strategia rozwoju infrastruktury i systemu transportowego (Krzysztof Opawski, Partner Saski Partners),
6. Reforma systemu finansowania infrastruktury towarzyszącej budownictwu mieszkaniowemu (Jacek Bielecki, Dyrektor Generalny Polskiego Związku Firm Deweloperskich),
7. Chrońmy lasy, czyli tania cyfrowa identyfikacja obywatela (Andrzej Sieradz, Wiceprezes Zarządu BGŻ),
8. Więcej rynku w sektorze bankowym – rynkowe ceny aktywów i pasywów (Ludwik Sobolewski, Prezes Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie).

W obronie uczciwej konkurencji, czyli LTRO a „moral hazard” na rynku depozytowym

Przeprowadzana przez EBC trzyletnia operacja LTRO złagodziła problemy sektora bankowego i w krótkim okresie zapobiegła krachowi kredytowemu, redukując ryzyko systemowe sektora bankowego oraz poprawiając sentyment rynkowy. Nie można jednak zapominać – zauważają autorzy rekomendacji – że operacje LTRO są formą dotacji, udzielanej na zasadach nierynkowych. Takie preferencyjne finansowanie banków strefy euro (i pośrednio także ich spółek-córek działających w innych krajach) przez instytucję publiczną łamie zasady konkurencyjności jednolitego rynku finansowego UE.

Banki spoza strefy euro, nie mające dostępu do korzyści z LTRO, nie unikną kosztów tych operacji, które mogą okazać się bardzo dotkliwe nie tylko dla sektora bankowego, ale i całych gospodarek krajów nie będących uczestnikami unii walutowej.

Uczestnicy EKF oczekują, że nadzorcy finansowi, w tym na szczeblu lokalnym, będą efektywnie przeciwdziałać zagrożeniom związanym z brakiem restrukturyzacji bilansów banków korzystających z dotacji EBC, których skutki odczułyby także kraje spoza strefy euro. Ponadto, instytucje nadzorcze powinny analizować sposób wykorzystania przez banki strefy euro pozyskanych na nierynkowych zasadach środków z EBC, aby wyeliminować patologie związane z wykorzystaniem takiego finansowania na zwiększanie udziału w rynku kosztem banków, które nie zostały objęte taką pomocą.

Lepsze zarządzanie wartością kraju

Kongres zaleca zwiększenie wysiłków na rzecz zarządzania wartością w przedsiębiorstwach o znaczeniu strategicznym, które pozwoliłoby na bezpieczny i zrównoważony rozwój Polski w sposób zapewniający atrakcyjną stopę zwrotu dla wszystkich akcjonariuszy. Cel też można osiągnąć wprowadzając dla spółek z udziałem Skarbu Państwa wskaźniki sukcesu (KPIs), jak zwrot z kapitału (TSR), zysk operacyjny, relacja kosztów do dochodów (cost/income ratio) czy udziały w rynku.

Kongres zaleca skupienie udziałów spółek o znaczeniu strategicznym w Krajowym Funduszu Majątkowym, podlegającym Ministrowi Skarbu Państwa. Do Funduszu mogłyby również być wniesione nieruchomości należących spółek strategicznych oraz innych państwowych spółek i agencji. Fundusz mógłby być wykorzystany jako wehikuł do przeprowadzenia wykupu akcji banków polskich będących własnością grup międzynarodowych, w przypadku podjęcia przez nie autonomicznych decyzji o wyjściu z akcjonariatu swych polskich spółek-córek.

Autorzy rekomendacji postulują również powstanie Funduszu Gwarancyjnego Rozwoju Infrastruktury, umocowanego przy Ministrze Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, który mógłby wykorzystywać aktywa zgromadzone w Krajowym Funduszu Majątkowym.

Gaz łupkowy szansą na poprawę pozycji konkurencyjnej UE

Uczestnicy Kongresu postulują stworzenie rozwiązań strukturalnych z udziałem Europejskiego Banku Inwestycyjnego dla finansowania sektora wydobycia gazu łupkowego w Polsce. Poszukiwanie gazu z łupków jest bowiem czymś więcej niż czysto komercyjnym projektem, to szansa na podniesienie konkurencyjności europejskiej gospodarki oraz realizację strategicznych celów Unii Europejskiej zarówno w zakresie wspierania zatrudnienia i wzrostu gospodarczego, jak i celów polityki energetycznej – przeciwdziałania zmianom klimatycznym oraz ograniczaniu zależności naszego kontynentu od importu gazu i ropy.

Europa powinna docenić, iż w jej granicach znajdują się tak duże zasoby gazu i potraktować wydobycie gazu łupkowego jako projekt pan-europejski, o strategicznym znaczeniu dla przyszłości całej Wspólnoty. Zabezpieczenie finansowania przez instytucje europejskie, takie jak Europejski Bank Inwestycyjny, i wpisanie wydobycia gazu łupkowego na listę projektów strategicznych Wspólnoty Europejskiej, będzie stanowić żelazną gwarancję dla skutecznej realizacji poszukiwań i zapewni szybkie uruchomienie wydobycia tego cennego surowca.

Uczestnicy EKF zwrócili uwagę, że dzięki wydobyciu gazu łupkowego w ciągu ostatnich 4 lat ceny gazu w Stanach Zjednoczonych spadły do niespełna 70 dol. za 1000 m3, czyli o ponad 80%. Podaż gazu z łupków wpłynęła nie tylko na ceny, ale stała się również czynnikiem uruchamiającym nowe sektory biznesu, tworzącym nowe miejsca pracy, pobudzającym gospodarkę, stymulującym wzrost, który jest tak potrzebny pogrążonej w kryzysie Europie.

Stworzenie narodowej strategii rozwoju infrastruktury i systemu transportowego

Coraz wyraźniej widać symptomy załamywania się sektora budownictwa infrastrukturalnego. Apogeum kryzysu spowodowanego negatywną rentownością wielu kontraktów nastąpi w latach 2012-2013, pracę w sektorze może stracić nawet 100 tysięcy osób, a wielu firmom wykonawczych grozi wysokie ryzyko upadłości (konsekwencje dotkną również system bankowy). Sytuacja dowodzi jak ważna jest spójna wizja zrównoważonego systemu transportowego Polski, iż jest ona warunkiem racjonalnego wykorzystania środków kierowanych na modernizację i rozwój. Wymaga to przede wszystkim partnerskich relacji na linii państwo-firmy, wspartych katalogiem dobrych praktyk, określających wzajemne relacje zamawiającego i wykonawcy. Należy sięgnąć też po formułę partnerstwa publiczno – prywatnego. Zespół postuluje również kontynuację prac nad stworzeniem infrastrukturalnego funduszu gwarancyjnego, nie obciążającego budżetu i długu publicznego.

Reforma systemu finansowania infrastruktury towarzyszącej budownictwu mieszkaniowemu

Kongres postuluje wprowadzenie opłaty za dostępność do gminnej infrastruktury technicznej (drogi utwardzone, wodociągi i kanalizacja) wraz z jednoczesną likwidacją opłaty adiacenckiej i planistycznej. Opłata obciążałaby jedynie właścicieli nieruchomości, którzy korzystają z infrastruktury technicznej zbudowanej ze środków gminnych. Wszelkie przychody z takich opłat zasilałyby utworzony w tym celu Gminny Fundusz Rozwoju Infrastruktury, który mógłby finansować budowę nowych dróg, wodociągów i kanalizacji.

Zespół przedstawił też propozycje zmian prawnych umożliwiających zwiększenie dostępności mieszkań na wynajem, m.in. wyłączenie stosowania ustawy o ochronie praw lokatorów dla wynajmu prowadzonego w ramach działalności gospodarczej (stosowanie Kodeksu Cywilnego w tym zakresie); oraz wprowadzenie 10-letniej amortyzacji dla mieszkań zakupionych na wynajem w ramach działalności gospodarczej.

Tania identyfikacja cyfrowa obywatela

Dotychczasowe doświadczenia z elektronicznym podpisem pokazują, że regulacja w obecnej formie nie ma szans powodzenia (koszty, skomplikowana procedura). Utworzenie taniej, standardowej i popularnej metody identyfikacji oraz uwierzytelnienia, otworzyłoby szereg nowych możliwości rozwoju gospodarczego (zawieranie umów na odległość, udzielanie kredytów itd.) i uwolniło obrót od kosztownego, czasochłonnego obiegu dokumentów (dziś wiele czynności zawieranych zdalnie wymaga podpisu i przyjazdu kuriera). Zalecane regulacje umożliwiłyby również lepszą komunikację obywateli z administracją państwową.

Zespół zajął się również kwestią zajęć komorniczych. Uczestnicy EKF zwrócili uwagę, że przyrost zapytań komorniczych do banków sięga rocznie 100%. Banki muszą utrzymywać kilkunastoosobowe (rekordzista: stuoosobowe) zespoły do obsługi zapytań. Autorzy postulują obligatoryjne wykorzystanie systemu OGNIWO Krajowej Izby Rozliczeniowej do obsługi 100% zapytań komorniczych (na zasadzie analogicznych zapytań do BIK).

Bezpieczeństwo europejskiego i krajowego rynku finansowego oraz harmonizacja regulacyjna – sukces czy klęska

Uczestnicy EKF są zdania, że ożywczym zastrzykiem dla systemu finansowego byłoby odblokowanie rynku długoterminowych bankowych instrumentów dłużnych, nie tylko poprzez listy zastawne emitowane przez banki hipoteczne, ale także dostępną już dziś możliwość sekurytyzacji przez subpartycypację. Stworzeniem ram dla rozwoju listów zastawnych zajmuje się zespół zawiązany w Komisji Nadzoru Finansowego, który jeszcze
w tym roku powinien wypracować potrzebne rozwiązania, które w 2013 roku – przy wiodącej roli Ministerstwa Finansów – zaowocują zmianami w ustawach o listach zastawnych, księgach wieczystych czy podatkowych.

Autorzy rekomendacji podkreślają, że kluczowe jest, by zasady emitowania instrumentów dłużnych były transparentne – papiery powinny być notowane na rynku giełdowym, umożliwiając inwestorom wybór różnych profili ryzyka oraz różnych warunków emisji.

W ciągu pięciu najbliższych lat 20% aktywów banków powinna być finansowania z tego źródła.

Uczestnicy EKF postulują również wzmocnienie pozycji kapitałowej rodzimych banków. Polski rynek finansowy jest oceniany na świecie jako bardzo perspektywiczny. Mimo zawirowań na świecie, nie występuje zjawisko dobrowolnego wycofywania się z Polski zagranicznych inwestorów. Banki działające w Polsce dysponują wysokimi kapitałami najwyższej jakości i zdrowymi portfelami aktywów. Nie mają obligacji skarbowych krajów strefy euro przeżywających ostatnio problemy, np. Grecji. W 2011 r. polski sektor bankowy wypracował 15,7 mld złotych czystego zysku – najwięcej w historii i prawie o 40% więcej niż w 2010 r. Zalecone przez KNF zatrzymanie dywidend pozwoliło bankom jeszcze dodatkowo się wzmocnić i nadal prowadzić akcję kredytową, która stymuluje rozwój gospodarczy.

Sektor bankowy powinien wykorzystać wysoką efektywność działalności do wzmocnienia pozycji kapitałowej. Dlatego uczestnicy EKF liczą, że banki powinny starać się o wydłużenie udzielanych im przez spółki dominujące linii kredytowych, ale przede wszystkim powinny się skupić na budowaniu własnego, stabilnego, długoterminowego finansowania. W obliczu utrzymującego się kryzysu zadłużeniowego w strefie euro, a także spowalniającej gospodarki krajowej i europejskiej, banki powinny w dalszym ciągu dążyć do oparcia swej strategii zarządzania kapitałem o odpowiednio wysokie fundusze najwyższej jakości (Core Tier 1). „Twardy kapitał” to dziś najpewniejszy bufor chroniący przed ryzykiem.

Druga rekomendacja dla systemu finansowego dotyczyła kwestii harmonizacji regulacyjnej jednolitego rynku finansowego. Uczestnicy EKF zastanawiali się, czy maksymalna harmonizacja regulacji może być skutecznym narzędziem antykryzysowym, czy tylko pogłębi zawirowania. Najwięcej mówiono o konsekwencjach dla Polski wypracowanych obecnie na forum Unii Europejskiej rozwiązań, które ukształtują europejski rynek bankowy na najbliższe lata (przede wszystkim Dyrektywa CRD IV). Ustalenia ostatniego szczytu unijnych ministrów finansów są krokiem w dobrym kierunku, ale z punktu widzenia polskiego sektora bankowego i polskich oczekiwań – niewystarczającym.

Szczególnie niekorzystne dla polskiego sektora bankowego jest przewidywane dyrektywą podejście grupowe w odniesieniu do możliwości tworzenia grup płynnościowych, którego elementem stałyby się banki zależne od podmiotów zagranicznych. Autorzy Rekomendacji EKF podkreślają, że ważne by dla banków systemowo ważnych, w tym giełdowych, kluczowe decyzje zapadały w Warszawie. Trzeba uniknąć sytuacji, w której kto inny będzie podejmował decyzje, a kto inny potem ponosił koszty ewentualnej sanacji banków. Najpierw powinna powstać jedna unijna instytucja, która prowadziłaby procesy restrukturyzacji dla grup finansowych działających transgranicznie.

Zdaniem uczestników EKF, krajowe nadzory powinny zachować maksymalną elastyczność w dostosowywaniu wymogów ostrożnościowych do lokalnych ryzyk, a banki należące do międzynarodowych grup, a mające systemowe znaczenie dla lokalnych rynków lub notowane na rynku publicznym, były wyłączone spod grupowego podejścia do wymogów płynnościowych i nadzorczych, co umożliwi krajowym organom nadzorczym wypełnienie standardów efektywnego nadzoru określonych przez Komitet Bazylejski.

Więcej rynku w sektorze bankowym – o rynkowe ceny aktywów i pasywów

Sektor bankowy, jeden z symboli wolnorynkowego kapitalizmu, działa pod wpływem i pod presją administratorów bezpieczeństwa finansowego, regulatorów i świata polityki, ze wszystkimi tego reperkusjami dla świata finansów. Ubocznym skutkiem krótkoterminowych działań antykryzysowych i przedłużającego się kryzysu zaufania na rynkach finansowych jest m.in. ograniczenie roli transakcji rynkowych w kształtowaniu cen instrumentów finansowych. Sztuczne stopy referencyjne i regulacje protekcyjne zniekształcają rynkową wycenę ryzyka i koszt środków pozyskiwanych na działalność kredytową. Banki potrzebują impulsów, które przywrócą rynkowe wyceny i stan niezdeformowanej konkurencji. Sposobem na zmianę są m.in. klasyczne dłużne papiery wartościowe, a więc obligacje emitowane przez banki, ale obracane na giełdowym rynku. Rynek giełdowy ustala wycenę ryzyka i koszt pieniądza poprzez transakcje – będące esencją kapitalizmu – a nie wskutek stosowania środków administracyjnych. Giełdowy rynek obligacji to wstrzykniecie rynku do sektora bankowego.

Jakub Chajdak