Raport Specjalny | Polska Bezgotówkowa | Luki w akceptacji płatności bezgotówkowych na obszarach wiejskich w Polsce

Dr Agnieszka Anna Huterska

W związku z pandemią ­COVID-19 oraz możliwością rozprzestrzeniania się koronawirusa za pośrednictwem banknotów Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca jak najczęstsze korzystanie z płatności zbliżeniowych (Gardner, 2020). Także w Polsce, w związku z ogłoszeniem stanu pandemicznego w marcu 2020 r., sprzedawcy zachęcają klientów do dokonywania operacji bezgotówkowych. Obecne na rodzimym rynku organizacje kartowe zdecydowały się na podniesienie limitu płatności zbliżeniowych z 50 do 100 zł, przy akceptacji zarówno ze strony banku centralnego, jak i nadzoru. W początkowym etapie stanu pandemicznego niektórzy akceptanci wręcz odmawiali przyjmowania zapłaty w gotówce. W wydanym wówczas komunikacie NBP przestrzegał, iż decyzje takie „prowadzą… do występowania ogromnych trudności dla osób, które nie posiadają rachunku płatniczego ani nie posługują się bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi, a w codziennym życiu wykorzystują do rozliczeń pieniężnych wyłącznie banknoty i monety” (NBP).

Dysproporcje w dostępie do terminali

Wielu konsumentów, dotychczas preferujących tradycyjne formy płatności, zdecydowało się także na transakcje elektroniczne. Wszystko to może doprowadzić do przyśpieszenia procesu odchodzenia od klasycznej formy płatności w miastach i miejscowościach położonych przy ich peryferiach. Z drugiej strony, oznacza to dodatkowy problem dla tych miejscowości, w których brakuje infrastruktury umożliwiającej wykonywanie operacji bezgotówkowych. Przyczyną niewykorzystywania tych form płatności jest nie tylko brak kompetencji finansowych (financial literacy) oznaczających brak wiedzy, umiejętności i postaw oraz takich czynników, jak koszt usług płatniczych lub niskie dochody konsumentów. Mają na to wpływ także czynniki zewnętrzne, takie jak brak infrastruktury, czyli placówek banków, bankomatów lub terminali EFT-POS, co jest kluczowym powodem wykluczenia płatniczego.

Dysproporcje pomiędzy dostępem do terminali płatniczych w miastach i na obszarach wiejskich występują także w Polsce. Na terytorium naszego kraju istnieją miejscowości, gdzie nie ma możliwości wykonania operacji bezgotówkowych, a mieszkańcy nie mogą wybrać innego instrumentu płatniczego niż gotówka. Oszacowanie liczby i rozmieszczenia miejscowości, w których nie ma ani jednego terminala EFT-POS w punkcie handlowym jest celem badań, prowadzonych w ramach grantu badawczego Warszawskiego Instytutu Bankowości nr WIB/2018/1, w ramach kampanii Warto Bezgotówkowo, prowadzonych pod kierownictwem dr Agnieszki Huterskiej, adiunkta na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Poniżej przedstawiono wybrane wyniki drugiego etapu badania, przeprowadzonego we wrześniu 2019 r., które objęło swoim zasięgiem teren całej Polski. W ramach badania uzyskano 866 odpowiedzi.

1. Szerszy opis badania przedstawiono w artykule Huterska A. (2018). Lokalne uwarunkowania akceptacji i stosowania płatności bezgotówkowych w Polsce. Nowoczesny Bank Spółdzielczy, 11, s. 52-54.

Prawie 58% wśród badanych 866 wsi stanowiły miejscowości, w których mieszkańcy nie mają możliwości dokonania płatności bezgotówkowych. Należy jednak podkreślić, że udział miejscowości, w których nie ma punktów handlowo-usługowych wyniósł blisko 46%, natomiast udział miejscowości, w których są punkty handlowo-usługowe, ale w żadnym z nich nie można zapłacić elektronicznie kształtował się na poziomie 12%.

Świadczy to, że istnieje w Polsce znacząca ilość punktów handlowych lub usługowych, które mogą rozpocząć akceptowanie płatności bezgotówkowych. Wymaga to jednak prowadzenia kampanii zarówno edukacyjnych, jak i zachęcających mikro i małych przedsiębiorców, np. poprzez refinansowanie kosztów zakupu terminali lub zmniejszenie kosztów związanych z transakcjami elektronicznymi, do instalowania tego typu urządzeń.

O przyczyny braku akceptacji płatności bezgotówkowych zapytano przedsiębiorców prowadzących działalność w miejscowościach określanych mianem „białych plam” w kolejnym badaniu realizowanym w ramach Grantu WIB/2018/1.

Jako główne przyczyny akceptacji wyłącznie gotówki przedsiębiorcy wskazywali przekonanie o zbyt wysokich kosztach związanych z obsługą operacji elektronicznych i postrzeganie obrotów jako zbyt małych dla opłacalności rozpoczęcia akceptacji płatności bezgotówkowych. Dalsze odpowiedzi wskazywały jednak na brak wiedzy o kosztach utrzymania terminala czy wysokości pobieranej prowizji. Wskazuje to na potrzebę prowadzenia akcji edukacyjnych i promocyjnych, które umożliwiłyby poznanie przedsiębiorcom zarówno wysokości rzeczywiście ponoszonych kosztów, jak i możliwości bezpłatnego pozyskania i korzystania z terminala. Jest to szczególnie istotne na terenach wiejskich. Prowadzone badanie wykazało bowiem, że na obszarze nim objętym jedna czwarta ludności nie miała możliwości zapłacenia za zakupy lub usługi w zamieszkiwanej miejscowości kartą lub telefonem.

Wnioski z badania

Przeprowadzone badanie ankietowe potwierdza, że w Polsce są wsie będące „białymi plamami” płatniczymi. Jednocześnie okazało się, że niektóre miejscowości są pozbawione infrastruktury handlowo-usługowej oraz możliwości skorzystania z płatności bezgotówkowych. W prawie 58% badanych miejscowości nie można zapłacić przy użyciu instrumentów elektronicznych. Na bariery zewnętrzne w płatnościach bezgotówkowych napotyka 25% ludności objętej badaniem. Warto zaznaczyć, że co jedenasty mieszkaniec z przebadanej próby wsi ma w swojej miejscowości infrastrukturę handlowo-usługową, ale nie może płacić kartą lub telefonem.

Kolejnym istotnym zagadnieniem wymagającym dalszych badań są wsie posiadające punkty handlowo-usługowe, jednak terminale płatnicze znajdują się tylko w niektórych z nich.

„Białe plamy” płatnicze w badanej grupie to przeważnie wsie o średniej liczbie ludności. Wystarczająco duże, żeby miały punkty handlowo-usługowe, ale w opinii przedsiębiorców zbyt małe, by ilość klientów i transakcji zachęcała do inwestowania w terminale płatnicze. Przekonanie o wysokich kosztach utrzymania terminala i prowizji pobieranej od akceptacji płatności bezgotówkowych było głównym powodem przyjmowania należności wyłącznie w formie tradycyjnej.

Wyniki przeprowadzonego badania wskazują, że istnieje w Polsce duży potencjał dla rozwoju infrastruktury płatniczej. Konieczne jest zatem prowadzenie nie tylko kampanii edukacyjnych – pozwalających na bezpieczne korzystanie z płatności elektronicznych i promujących taką formę rozliczeń transakcji – skierowanych do konsumentów, ale przede wszystkim działań zachęcających mikroprzedsiębiorców do akceptowania płatności bezgotówkowych.

Źródła:

• Gardner, B. (2 March 2020). Dirty banknotes may be spreading the coronavirus, WHO suggests. The Telegraph, https://www.telegraph.co.uk
• Huterska, A. (2018). Lokalne uwarunkowania akceptacji i stosowania płatności bezgotówkowych w Polsce. Nowoczesny Bank Spółdzielczy, 11, s. 52- 54.
• Huterska, A., Łapińska, J., Huterski, R., Voss, G., (2018). Digital exclusion as a barrier to online shopping by older people in Poland. [w:] International Scientific Conference of Business Economics Management and Marketing 2018. Proceedings of International Scientific Conference of Business Economics Management and Marketing 2018, Brno: Masaryk University, s. 108-114. ISBN 978-80-210-9164-1.
  Narodowy Bank Polski, (10.04.2020). Komunikaty, NBP apeluje o powszechne akceptowanie płatności gotówkowych, https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/aktualnosci/wiadomosci_2020/10042020dsp.html