Raport specjalny NBS 2018: Ewolucja mechanizmów wsparcia rolnictwa i budżet WPR na lata 2021–2027

W państwach członkowskich istnieje około 11 mln gospodarstw rolnych, a liczba osób stale zatrudnionych w rolnictwie wynosi 22 mln, zaś w szerzej pojmowanym łańcuchu żywnościowym (rolnictwo, przetwórstwo, sprzedaż detaliczna żywności) około 44 mln1. Rolnicy i leśnicy zagospodarowują ponad 82%2 powierzchni lądowej UE, przez co stanowią zasadniczy element zrównoważonej gospodarki rolnej. Obszary wiejskie w UE zamieszkuje ogółem 55% obywateli, przy czym stanowią one również główne obszary istotne z punktu widzenia zatrudnienia, rekreacji i turystyki.

Zamiast wstępu

Wspólna polityka rolna (WPR) jest jedną z pierwszych polityk wspólnotowych. Została ustalona w 1962 r. dla realizacji celów określonych w traktatach rzymskich przyjętych w marcu 1957 r., które zakładały m.in. powszechny dostęp do artykułów żywnościowych dla konsumenta po przystępnych cenach oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu dochodów dla rolników.

Zmiany w WPR mają zazwyczaj charakter ewolucyjny i następują od początku jej istnienia. W rolnictwie bowiem występuje długi okres zwrotu inwestycji, a więc zmiany nie mogą następować zbyt często i powinny być zapowiadane ze znacznym wyprzedzeniem, aby zainwestowane środki były właściwie wykorzystane.

Dzisiejsza WPR to nowoczesna polityka wspólnotowa, która uwzględnia wyzwania związane z bezpieczeństwem żywnościowym, ochroną środowiska i zmianami klimatu. Jednak w obliczu wielu poważnych wyzwań – związanych m.in. z globalizacją, potrzebą zachowania konkurencyjności europejskiego rolnictwa, brexitem i jego następstwami dla budżetu – konieczne będzie dalsze wzmocnienie i utrzymanie wspólnotowej polityki rolnej, która nadal wspierać będzie żywotne i zrównoważone rolnictwo we wszystkich regionach UE.

Ewolucja i najważniejsze zmiany we wspólnej polityce rolnej Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat wspólna polityka rolna podlegała ewolucji. Znalazło to odzwierciedlenie w stosowanych przez Unię instrumentach polityki rolnej.

W początkowym okresie funkcjonowania wspólna polityka rolna kładła nacisk na lepszą wydajność, a jej celem było zachęcenie rolników do produkcji i tym samym zapewnienie konsumentom stałych dostaw taniej żywności. W zamian za to WPR oferowała rolnikom subsydia i ceny gwarantowane, dając w ten sposób bodziec do większej produkcji. Pomoc finansową kierowano także na restrukturyzację rolnictwa, wspomagając w gospodarstwach inwestycje, które mogły zapewnić powiększenie gospodarstwa i jego rozwój technologiczny. Przyjęte zostały podstawowe zasady dotyczące ważniejszych rynków rolnych (m.in. zbóż, wieprzowiny, wołowiny, mleka) oraz ustanowiono wspólne ceny na niemal wszystkie produkty rolne.

Okres trwający od połowy lat 70. do 1984 r. charakteryzował się powstaniem wysokich nadwyżek produktów rolnych, co było efektem zwiększonej produkcji i poprawy wydajności gospodarstw rolnych3. Zmusiło to Wspólnotę do podjęcia działań zmierzających do dostosowania poziomu produkcji do sygnałów płynących z rynku, m.in. do wprowadzenia kwot mlecznych.

Rosnące zasoby interwencyjne, głównie zbóż, produktów mleczarskich i wołowiny, a także presja zewnętrzna w kontekście redukcji subsydiowanego eksportu była powodem kolejnej reformy WPR na początku lat 90. Tak zwana reforma Mac Sharry’ego rozpoczęła proces stopniowego zastępowania wsparcia cenowego wsparciem bezpośrednim. Nie zmieniając wysokości wsparcia, reforma uczyniła go bardziej przejrzystym i skutecznym.

Reforma Mac Sharry’ego z 1992 r. polegała m.in. na stopniowym obniżaniu cen interwencyjnych podstawowych produktów rolnych (przede wszystkim zbóż i wołowiny) oraz równoczesnym wprowadzeniu płatności bezpośrednich, rekompensujących rolnikom straty w dochodach powstałe z tytułu obniżek cen rolnych. Jednocześnie uzależniono możliwości uzyskania ww. płatności od zmniejszenia powierzchni upraw (wymóg odłogowania części gruntów) lub obniżenia intensywności produkcji zwierzęcej. Po raz pierwszy wprowadzono także tzw. instrumenty towarzyszące, zachęcające rolników do stosowania metod bardziej przyjaznych środowisku. W celu poprawy struktury agrarnej wprowadzono też zachęty do przechodzenia rolników na wcześniejsze emerytury.

Tzw. Agenda 2000, uzgodniona w 1999 r. w Berlinie, przewidywała dalszą redukcję wsparcia cen na rzecz rozwijania systemu wsparcia bezpośredniego. Cele WPR zostały uzupełnione o zagwarantowanie stabilnych dochodów rolniczych, stworzenie możliwości ich dywersyfikacji, jak również zapewnienie odpowiednich standardów życia mieszkańców obszarów wiejskich. Ponadto reformą objęto sektory niektórych upraw polowych oraz wołowiny i mleka, natomiast instrumenty towarzyszące zostały rozszerzone m.in. o pomoc dla rolników w regionach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (obszary ONW).

Dalsze istotne zmiany w WPR, a zwłaszcza w systemie płatności bezpośrednich, dokonały się, gdy komisarzem ds. rolnictwa był Austriak Franz Fischler4. W opinii ekspertów reforma z 2003 r., uzgodniona w Luksemburgu podczas tzw. przeglądu międzyokresowego, była najbardziej radykalną reformą WPR w historii. Zmiany, które się wówczas dokonały, dotyczyły nie tylko instrumentów, ale – co ważniejsze – także podejścia do polityki rolnej. Wprowadzona reforma spowodowała m.in. oddzielenie płatności bezpośrednich od produkcji. Polegało ono na zlikwidowaniu zależności między płatnościami bezpośrednimi dla rolników a rodzajem i ilością wytwarzanych przez nich produktów. Jednocześnie wprowadzono tzw. zasadę wzajemnej zgodności, która warunkowała otrzymywanie płatności bezpośrednich od spełnienia szeregu wymogów związanych z bezpieczeństwem żywności, ochroną środowiska oraz zdrowia i dobrostanu zwierząt.

W zmieniającej się i ewoluującej wspólnej polityce rolnej coraz większy nacisk położony jest na pełniejsze wykorzystanie potencjału rolnictwa w realizacji wspólnotowych celów związanych z przeciwdziałaniem niekorzystnemu oddziaływaniu na środowisko naturalne. Dzięki temu sektor ten zdołał zwiększyć swoją wydajność o blisko 9% w porównaniu z 2005 r., a jednocześnie ograniczyć emisje gazów cieplarnianych o 24% w porównaniu z 1990 r. oraz zmniejszyć zużycie nawozów, co przełożyło się na poprawę jakości wód. Przyjęta w 2013 r. reforma WPR miała przede wszystkim wzmocnić konkurencyjność sektora, promować rolnictwo zrównoważone i innowacje, wspierać zatrudnienie i wzrost gospodarczy na obszarach wiejskich, a także sprostać wyzwaniom przyszłości związanym z bezpieczeństwem żywnościowym, zmianami klimatu oraz potrzebą wzrostu zatrudnienia na obszarach wiejskich.

Płatności bezpośrednie stały się instrumentem bardziej sprawiedliwym (wypłacane dla aktywnych rolników), lepiej ukierunkowanym i ekologicznym (wprowadzono dodatkowe wymagania związane z tzw. zazielenieniem). W przeprowadzonej reformie uwzględniono też wyzwanie związane ze starzeniem się populacji rolników.

W połowie września 2016 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt przeglądu średniookresowego wieloletnich ram finansowych UE na lata 2014-2020, w tym wspólnej polityki rolnej, w ramach tzw. rozporządzenia Omnibus. Celem przeglądu było większe skoncentrowanie unijnego budżetu na realizację głównych potrzeb UE związanych z rozwojem gospodarczym i tworzeniem nowych miejsc pracy oraz rozwiązaniem kryzysu migracyjnego. W odniesieniu do WPR uzgodnione zapisy rozporządzenia Omnibus miały charakter upraszczający. Dzięki zastosowaniu wielu udoskonaleń w rozporządzeniach regulujących, m.in. takie kwestie, jak płatności bezpośrednie, rozwój obszarów wiejskich, rynki rolne czy finansowanie WPR, państwa członkowskie uzyskały większą elastyczność do wdrażania poszczególnych mechanizmów polityki rolnej. Zmiany określone w rozporządzeniu Omnibus stanowiły pewnego rodzaju małą reformę WPR i przygotowanie do dalszych prac na forum UE dotyczących przyszłości WPR po 2020 r.

W listopadzie 2017 r. komisarz Phil Hogan przedstawił komunikat KE5, który nadaje nowy kierunek realizacji WPR oraz wskazuje, jak sprostać pojawiającym się nowym wyzwaniom. Według KE przyszła WPR powinna uwzględniać, z jednej strony, różnorodność modeli rolnictwa i regionalną specyfikę, a z drugiej, różnorodność swych celów gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Ważnym priorytetem przyszłej WPR powinna być również wymiana pokoleń, a jedną z głównych zasad – utrzymanie żywotnego i zrównoważonego rolnictwa we wszystkich regionach UE.

Zgodnie z logiką podejścia KE dotyczącego „budżetu ukierunkowanego na wyniki” przyszły system realizacji WPR powinien być bardziej nastawiony na wyniki, umacniać pomocniczość, przewidując dla państw członkowskich znacznie większą rolę w rozwijaniu programów krajowych, dążyć do uzgodnionych, realistycznych i odpowiednich celów, a także pomagać ograniczać obciążenia administracyjne dla beneficjentów.

Według propozycji KE, w przyszłej WPR zostaną określone wspólne cele oraz zestaw środków do ich osiągnięcia. Państwa członkowskie będą mogły wybierać z tego wspólnego zestawu te najbardziej dla nich odpowiednie. Faktyczne potrzeby krajowe będą włączane przez państwa członkowskie do zatwierdzanego na poziomie UE tzw. krajowego planu strategicznego, łączącego środki zarówno z pierwszego, jak i drugiego filara.

Propozycja zwiększenia zakresu pomocniczości bezpośrednio wynika ze zróżnicowania rolnictwa w krajach UE, gdzie w zależności od sytuacji potrzebne są różne instrumenty. Przykładowo, na południu Europy występują małe gospodarstwa, gdzie uprawia się głównie oliwki, winorośl, warzywa i owoce. Na północy natomiast dominują duże gospodarstwa produkujące m.in. zboża, wieprzowinę, mleko.

Planując zestaw środków do polskiego planu strategicznego, należy wziąć pod uwagę również krajowe zróżnicowanie rolnictwa pod względem poziomu rozwoju i wielkości obszarowej gospodarstw, a także jakości gleb i dostępu do wody. Należy pamiętać, że polskie zasoby wodne są na poziomie Egiptu, a w niektórych regionach naszego kraju obserwuje się już postępujące stepowienie często dobrych gleb. Racjonalne wykorzystanie wody, ochrona gleb i ekosystemów są ważnymi działaniami, które w istotnym stopniu będą decydować o przyszłości polskiego rolnictwa. Oprócz wsparcia konkurencyjności produkcji rolnej, ważnym zadaniem pozostanie rozwój wsi. Mamy bowiem jeszcze ciągle duże zaludnienie na obszarach wiejskich, pomimo systematycznego odpływu ludności ze wsi.

Przejście od podejścia uniwersalnego do uwzględniania indywidualnych potrzeb oznacza, że wymogi unijne zostaną ograniczone głównie do sformułowania wspólnych celów oraz mechanizmów pozwalających je osiągnąć. Jednocześnie państwa członkowskie będą ponosić większą odpowiedzialność za realizację celów wspólnotowych oraz będą miały więcej do powiedzenia przy opracowywaniu ram zgodności i kontroli mających zastosowanie do beneficjentów.

Uwarunkowania zewnętrzne oraz wpływ innowacyjności na WPR

Obecnie WPR stoi w obliczu wielu poważnych wyzwań związanych m.in. z rosnącą rolą uwarunkowań zewnętrznych (porozumienia handlowe, globalizacja rynku światowego, spekulacje giełdowe), koniecznością zachowania konkurencyjności europejskiego rolnictwa oraz zmianami klimatu. Aby sprostać tym wyzwaniom, konieczna jest silna, wspólnotowa polityka rolna, która powinna zostać utrzymana w obecnym dwufilarowym kształcie.

Wprowadzana liberalizacja handlu na szczeblu WTO, jak też kolejne umowy o wolnym handlu, prowadzą do większego otwarcia rynku europejskiego na towary rolne z krajów rozwijających się. Nie można zapominać, że określone sektory rolnictwa nie będą w stanie wytrzymać pełnej liberalizacji handlu ani niczym nieograniczonej konkurencji z importowanymi produktami. Zwiększenie napływu tych towarów do UE może prowadzić do pogorszenia konkurencyjności sektora agrobiznesu w Europie. Dlatego istotnym elementem będzie identyfikacja potencjalnych skutków możliwych zakłóceń na rynku wspólnotowym wynikających z umów handlowych z państwami trzecimi oraz odpowiednie uregulowanie kwestii dotyczących m.in. inwestycji, konkurencji czy norm sanitarnych i fitosanitarnych. Konieczne będzie zatem wprowadzenie dodatkowych instrumentów chroniących sektor rolny w ramach porozumień liberalizujących handel.

W obecnym świecie konkurencyjność gospodarki musi opierać się na jej innowacyjności, czego wyrazem jest rozwój gałęzi przemysłu wysokiej techniki oraz nowoczesności oferowanych produktów. Rozwój technologiczny i cyfryzacja umożliwiają ogromne postępy w dziedzinie efektywnego gospodarowania zasobami, umacniając tym samym rolnictwo przyjazne środowisku i klimatowi. Absorpcja nowych technologii w sektorze rolnictwa utrzymuje się jednak na poziomie poniżej oczekiwań i nie przebiega równomiernie w całej UE, a szczególną uwagę należy zwrócić na kwestię dostępu małych i średnich gospodarstw do technologii.

Wykorzystanie w sektorze rolnictwa nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) oraz instrumentów z takich programów KE, jak Galileo i Copernicus, przyczynia się do poprawy technik prowadzonej działalności rolniczej. Ponadto wykorzystanie technologii cyfrowych będzie odgrywać kluczowe znaczenie w promowaniu precyzyjnych i bardziej zasobooszczędnych metod produkcji żywności oraz we wczesnym wykrywaniu chorób, zakłóceń klimatycznych i ekstremalnych warunków pogodowych. Polskim producentom z sektora rolno- -spożywczego coraz trudniej będzie rywalizować z silnymi koncernami zagranicznymi bez wprowadzania nowych produktów, zastosowania nowych technologii czy zmian organizacyjnych i marketingowych. Dlatego za szczególnie ważne należy uznać wszystkie projekty, mające na celu wprowadzenie rozwiązań innowacyjnych.

Przyszły budżet na WPR a wsparcie polskiego sektora rolnego

Notowany od przystąpienia Polski do UE znaczący wzrost wydatków na sektor rolny ma kluczowe znaczenie w poprawie sytuacji dochodowej krajowych producentów rolnych oraz w dalszych procesach modernizacyjnych w gospodarstwach. Polskie rolnictwo i obszary wiejskie są beneficjentami netto procesu integracji z UE. W ciągu 14 lat członkostwa w UE, w ramach WPR Polska otrzymała ponad 30 mld euro na płatności bezpośrednie, 17,4 mld euro na programy rozwoju obszarów wiejskich oraz ponad 1,8 mld euro na interwencje rynkowe6. Tak znaczny strumień środków finansowych skierowanych z UE dla polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich jest elementem wiodącym i kluczowym w rozwoju i dalszej modernizacji tego sektora.

Na wsparcie rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich w Polsce w ramach różnych instrumentów wspólnej polityki rolnej w obecnej perspektywie finansowej przeznaczono w budżecie UE kwotę 32,1 mld euro. Pod względem wysokości budżetu przewidzianego na realizację WPR w latach 2014-2020 Polska znalazła się na 5. miejscu wśród wszystkich unijnych krajów (po Francji, Niemczech, Hiszpanii i Włoszech), a biorąc pod uwagę środki na rozwój obszarów wiejskich (II filar), mimo cięć, otrzymała najwięcej pieniędzy.

2 maja 2018 r. Komisja Europejska przedstawiła długo oczekiwany projekt kolejnej perspektywy finansowej na lata 2021-2027 z ambitnym założeniem, że zostanie on uchwalony przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, które przewidziane są w maju 2019 r. Projekt przewiduje jej wzrost w wartościach bezwzględnych w porównaniu z obecnym okresem finansowania, mimo wystąpienia Wielkiej Brytanii i wiążącego się z tym ubytku rzędu 12 mld euro rocznie. Jednakże w wartościach realnych proponowane zobowiązania ok. 1,28 bln euro oraz płatności wynoszące 1,25 bln euro są zbliżone do obecnego poziomu i mają stanowić odpowiednio 1,11 i 1,08% dochodu narodowego brutto (DNB) UE-27 (bez Wielkiej Brytanii).

Do najważniejszych zmian zaproponowanych przez KE w projekcie budżetu należą:

• znaczące zwiększenie nakładów (o 109 mld euro) na tzw. nowe wyzwania i pozostałe obszary priorytetowe, tj. politykę badań i innowacji oraz cyfryzację, wsparcie osób młodych, zarządzanie granicami i migracje, bezpieczeństwo i obronę, środowisko i zmiany klimatu, działania zewnętrzne, reformę strefy euro;
• zmniejszenie środków dla dwóch tradycyjnie największych polityk wspólnotowych, tj. WPR oraz polityki spójności, odpowiednio o 5% i 7%, choć w wartościach realnych cięcia te są jeszcze większe – w zasadzie dwucyfrowe;
• wprowadzenie nowych zasobów własnych dla budżetu UE na poziomie 22 mld euro;
• uzależnienie wypłat z funduszy europejskich od wypełniania przez dane państwo tzw. zasad praworządności;
• zwiększenie elastyczności przesuwania środków wewnątrz i między funduszami.

Według dokumentu KE cięcia we wspólnej polityce rolnej w okresie 2021-2027 wyniosą 5%, w tym średnio 3,9% w dopłatach bezpośrednich dla rolników, czyli tzw. I filarze7. Na pozór jest to więc stosunkowo ograniczone zmniejszenie, biorąc pod uwagę scenariusze, które były sondowane przez KE w ostatnich miesiącach, zakładające nawet 30-proc. zmniejszenie budżetu WPR8. Jednakże nie jest to do końca prawdziwy obraz sytuacji. Zwróćmy uwagę, że jeśli w obecnej perspektywie (2014-2020), po zmniejszeniu środków na WPR o 11%, tj. ok. 48 mld euro, wynosiły one ok. 38% budżetu średniorocznie, to w kolejnym okresie będzie to już mniej niż 30%. Widać więc, że trwa proces stopniowego, ale konsekwentnego ograniczania środków na rolnictwo, które jeszcze w latach 80. wynosiły ponad 70% budżetu Wspólnoty. Co gorsza, dzieje się to w czasach malejących dochodów rolniczych, coraz większej niestabilności na rynkach rolnych i postępującej depopulacji obszarów wiejskich, które wymagają inwestycji w poprawę poziomu życia przez rozwój infrastruktury technicznej i społecznej oraz zwiększoną dostępność usług.

Po odliczeniu alokacji brytyjskiej (27,7 mld euro) proponowany budżet na rolnictwo wyniesie 365 mld euro, z czego 286,2 mld przypadnie na płatności bezpośrednie dla rolników i 78,8 mld na wsparcie rozwoju obszarów wiejskich. Oczywiście są to kwoty przedstawione w cenach bieżących. Jeśli podamy te wielkości w cenach stałych z 2018 r., to okaże się, że ogólne nakłady na WPR w latach 2021-2027 wyniosą 330 mld, a w cenach stałych z 2014 r. 324 mld. Dla porównania w okresie 2014- 2020 budżet WPR w cenach bieżących wynosi 408 mld euro, z czego 308 mld na I filar i ok. 100 mld euro na II filar9.

Przy tak trudnej sytuacji w rolnictwie, gdy dochody rolnicze wynoszą niespełna 50% średniej dla pozostałych grup zawodowych, z czego dodatkowo połowa pochodzi ze środków unijnych, każde zmniejszenie budżetu WPR spowoduje niekorzystne zmiany. Z jednej strony, nasili się proces upadłości gospodarstw, a z drugiej – będzie rozwijana intensywna produkcja rolna w dużej skali, gdyż gospodarstwa, aby wytrzymać konkurencję, będą powiększały swój obszar. W rezultacie będzie to prowadziło do dalszego wyludniania się wsi, braku osób chętnych do pracy w rolnictwie, będzie zanikał europejski model rolnictwa, oparty na małych i średnich gospodarstwach rodzinnych, przyjazny dla środowiska oraz utrzymujący wysokie standardy pro dukcji, dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i zwierząt. Dlatego w swoim wystąpieniu podczas debaty plenarnej na projektem budżetu ostro skrytykowałem jakiekolwiek próby ograniczania środków na rolnictwo, wskazując, że byłoby to niesprawiedliwe w świetle przedstawionych powyżej wyzwań dla sektora rolnego10.

W obszarze wyrównywania płatności bezpośrednich KE nie wyszła naprzeciw oczekiwaniom polskiego rządu, który domagał się pełnego wyrównania dopłat w Unii (a nawet obiecywał podwojenie dopłat dla polskich rolników), ale trudno było się tego spodziewać. Zaproponowano jedynie dalszą konwergencję stawek płatności, tak aby w kolejnej perspektywie zmniejszyć o 50% różnicę między krajami o najniższych dopłatach, a poziomem 90% średniej unijnej. Takie podejście sprawi, że istotny wzrost odczują jedynie rolnicy w krajach bałtyckich, gdzie płatności bezpośrednie wzrosną średnio o ok. 13%. W przypadku Polski KE prognozuje niewielki spadek rzędu 0,9%, co wynika z faktu, że nasze płatności zbliżają się już do 90% unijnej. Dla większości krajów członkowskich przewidziano jednak dużo większe cięcia w wysokości 3,9%. Swój sprzeciw wobec przedstawionej propozycji wyrównywania dopłat zgłosiły już m.in. Belgia, Cypr, Dania, Grecja, Holandia, Słowenia i Włochy, wskazując w swoim liście do KE, że jej realizacja prowadziłaby do wypaczenia konkurencji na jednolitym rynku w związku ze zróżnicowanymi kosztami siły roboczej i ziemi uprawnej oraz odmiennymi warunkami agronomicznymi11. Z punktu widzenia naszego kraju istotną informacją jest również to, że KE przewidziała transfer środków między filarami na poziomie 10%, podczas gdy w obecnej perspektywie przesunęliśmy na dopłaty aż 25% środków II filaru. Jednym z celów negocjacji będzie więc zwiększenie możliwości transferów między filarami, aby zapobiec obniżeniu płatności bezpośrednich dla rolników.

Przy znaczącym ubytku środków w II filarze WPR, KE jako remedium zaproponowała zmniejszenie poziomu współfinansowania unijnego o 10%. Oznacza to, że aby utrzymać dotychczasowy poziom wydatkowania w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich, konieczny będzie dodatkowy wysiłek finansowy po stronie państw członkowskich. W rzeczywistości ta propozycja stwarza możliwość dofinansowania dopłat bezpośrednich, ponieważ można przesunąć 10% z II do I filaru, a II filar uzupełnić z budżetu krajowego o przesuniętą wielkość, wykorzystując do tego otwartą furtkę zwiększonego współfinansowania krajowego w II filarze. Kluczem do podziału środków II filaru mają być „obiektywne kryteria” i dotychczasowe wykorzystanie środków przez dane państwo. Dla Polski szczególnie ważne będzie zagwarantowanie, że te „obiektywne kryteria” będą miały charakter kohezyjny, tj. będą brać pod uwagę poziom rozwoju społeczno-gospodarczego regionów wiejskich w danym państwie członkowskim.

Reasumując, projekt Komisji Europejskiej dopiero otwiera kulminacyjną fazę procesu, którego wynikiem będzie ostateczny kształt budżetu wieloletniego, z podziałem na koperty krajowe, poszczególne polityki i programy. Zaproponowane cięcia wydają się być mniejsze, niż sugerowano, lecz jest to zapewne jeden z elementów gry negocjacyjnej ze strony KE. Jest już tradycją, że KE i Parlament Europejski są zwolennikami większego budżetu, podczas gdy państwa członkowskie w Radzie UE, pod wpływem krajów płatników przed tym się bronią. Rozwiązaniem zawsze jest kompromis; i tak musi być tym razem. Należy jedynie mieć nadzieję, że przeszkodą nie okażą się istotne ograniczenia czasowe, przed jakimi stoi Unia w związku z brexitem i cyklem wyborczym.

Przypisy

1. Komisja Europejska, EU Agriculture spending focused on results, wrzesień 2015 r.
2. Eurostat, Land cover, land use and landscape, 2016.
3. Integracja z Unią Europejską, SAEPR/FAPA, Warszawa 2004 r.
4. Prawie połowa środków w ramach WPR przeznaczana jest w Austrii na rozwój obszarów wiejskich, znacząco wspiera się tam dywersyfikację działalności rolniczej, ponadto Austria przoduje w UE pod względem rozwoju rolnictwa ekologicznego. Dlatego też tak mocno w reformie z 2003 r. podkreślana była przez austriackiego komisarza rola rolnictwa wielofunkcyjnego i wzmocnienie mechanizmów rozwoju obszarów wiejskich.
5. Komunikat KE do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Przyszłość rolnictwa i produkcji żywności, COM(2017) 713 Final.
6. Dane Ministerstwa Finansów od 1 maja 2004 r. do 31 marca 2018 r.
7. Na podstawie komunikatu KE z 2 maja 2018 r., A Modern Budget for a Union that Protects, Empowers and Defends. The Multiannual Financial Framework for 2021-2027, https://ec.europa.eu/commission/sites/ beta-political/files/communication-modern-budgetmay_ 2018_en.pdf (07/05/2018).
8. The European Commission’s contribution to the Informal Leaders’ meeting on 23 February 2018, https:// ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/ communication-new-modern-multiannual-financialframework_ en.pdf (07/05/2018).
9. How the EU budget is spent: Common Agricultural Policy, European Parliament Research Service https:// epthinktank.eu/2016/07/20/how-the-eu-budget-isspent- common-agricultural-policy/ (07/05/2018).
10. http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc. do?pubRef=-//EP//TEXT+CRE+20180502+ITEM- 020+DOC+XML+V0//EN&language=en&query=INTER V&detail=1-089-000 (07/05/2018). 11 AgraFacts, No. 36-18, 02/05/2018, str. 2-3.