Raport EDS: Budowa Sieci Szerokopasmowej Polski Wschodniej Doświadczenia województwa świętokrzyskiego

Przyczyny interwencji samorządu województwa w inwestycje telekomunikacyjne Działania podejmowane w ostatnich latach przez władze publiczne w zakresie zapewniania dostępu do internetu są dowodem wzrostu znaczenia informatyzacji i łączności dla rozwoju kraju. Obserwujemy więc dynamiczny wzrost odsetka gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw wyposażonych w komputery, korzystających z internetu i szeroko rozumianych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Jednakże sytuacja sektora nie jest jeszcze zadowalająca, a rozwój rynku szerokopasmowego internetu napotyka na problemy.

Stan infrastruktury teleinformatycznej w kraju na tle Unii Europejskiej

Dostęp do szerokopasmowego internetu w krajach wysokorozwiniętych jest już standardem. Jak podaje Digital Agenda Scoreboard (Bruksela, 12 czerwca 2013 r.), porównując państwa członkowskie UE, zaobserwować można zdecydowaną przewagę Holandii Danii, które posiadają około 40 linii szerokopasmowego internetu na 100 mieszkańców. Tuż za nimi znajduje się Francja, Niemcy i Wielka Brytania. Natomiast na dole listy są cztery państwa Europy Wschodniej: Rumunia, Polska, Bułgaria i Słowacja, osiągające jedynie 20-proc. poziom penetracji łączy szerokopasmowych.

Polska, mimo ogromnego przyspieszenia w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego dzięki inwestycjom poczynionym w latach 2007-2013, nadal zalicza się do krajów o najsłabszej penetracji internetu szerokopasmowego wśród krajów Unii Europejskiej. Wnika to m.in. z ograniczonej znajomości komputerów i internetu, wysokiego kosztu dla konsumenta oraz po prostu braku lub ograniczenia szerokopasmowego internetu. W Polsce nadal istnieje wiele obszarów, gdzie dostępu do tego rodzaju technologii po prostu nie ma, a operatorzy nie są w stanie pokonać barier inwestycyjnych, w tym wynikających z pozycji operatora dominującego.

Sytuacja w Polsce wschodniej

Szczególnie niekorzystna sytuacja ma miejsce w województwach Polski wschodniej, które są zaliczane do pięciu najbiedniejszych regionów Polski oraz Unii Europejskiej (województwa o najniższym poziomie PKB na mieszkańca). Lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie to województwa, charakteryzujące się jednym z najniższych w kraju odsetkiem wyposażenia gospodarstw domowych w komputery osobiste. Podobnie dzieje się w przypadku wskaźnika liczby linii szerokopasmowych na 100 mieszkańców, zwłaszcza na terenach wiejskich, gdzie wskaźniki wyposażenia w sieć telekomunikacyjną są średnio 2 razy niższe niż w miastach. Polska wschodnia to obszar kraju o niskim poziomie rozwoju infrastruktury technicznej, zwłaszcza teleinformatycznej, która nie jest wystarczająca do realizacji usług szerokopasmowego dostępu do internetu. Dlatego też budowa jednolitej infrastruktury teleinformatycznej pozwoli na zwiększenie dostępności do mediów elektronicznych, a także podniesie atrakcyjność tych obszarów dla operatorów telekomunikacyjnych świadczących usługę tzw. ostatniej mili. Otwarcie niedostępnego dotąd rynku spowoduje wzrost liczby inwestycji związanych z doprowadzeniem infrastruktury do odbiorcy końcowego, co w rezultacie wpłynie na zwiększenie dostępu do internetu dla instytucji, przedsiębiorstw i mieszkańców obszarów peryferyjnych zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. Należy jednocześnie zwrócić uwagę na fakt, że budowa sieci szkieletowych i dystrybucyjnych nowej generacji nie jest działaniem skupionym jedynie na eliminacji wykluczenia cyfrowego. Głównym kierunkiem, w jakim zmierzają działania samorządu województwa jest rozwój cywilizacyjny, gospodarczy i społeczny całego regionu.

Problemy województwa świętokrzyskiego

Województwo świętokrzyskie, jako region Polski wschodniej najszybciej nadrabiający zaległości rozwojowe, pozostaje jednak nadal znacznie poniżej średniej unijnej pod względem wykorzystania technologii informatycznych przez mieszkańców, przedsiębiorców oraz instytucje publiczne. Również stan infrastruktury umożliwiającej uzyskanie dostępu do szerokopasmowego internetu nie jest wystarczający. W 2011 r. jedynie 52,5 proc. gospodarstw domowych wyposażonych było w komputer osobisty z dostępem do Internetu, przy czym wartość ta dla całego kraju wyniosła 62,3 proc. Ponadto pełna infrastruktura teleinformatyczna istnieje jedynie w części największych ośrodków miejskich, lecz już na terenach obrzeżnych i do nich przylegających sytuacja jest diametralnie różna (od miejsc z dobrymi jakościowo łączami do ich kompletnego braku). Brak tego typu infrastruktury w największym zakresie dotyczy obszarów wiejskich. Dlatego też pod względem powszechności wykorzystywania technologii informatycznych województwo świętokrzyskie ma jeszcze wiele do nadrobienia.

Jak podaje Bank Danych Lokalnych GUS w 2012 r. 91,4 proc. przedsiębiorstw województwa świętokrzyskiego wykorzystywało do swojej pracy komputer, a wartość dla całej Polski wyniosła 94,7 proc. Z kolei wskaźnik dotyczący przedsiębiorstw posiadających dostęp do internetu w 2012 r. wyniósł 90,3 proc. dla województwa świętokrzyskiego natomiast w skali kraju ukształtował się na poziomie 93,2 proc. W obydwu przypadkach województwo świętokrzyskie zajęło ostatnie miejsce w skali całego kraju. W 2011 roku 84,1 proc. przedsiębiorstw województwa świętokrzyskiego wykorzystywało internet w kontaktach z administracją publiczną, podczas gdy na poziomie kraju wskaźnik ten wyniósł 90,2 proc.

Problem niewystarczającego wykorzystania internetu przez indywidualnych użytkowników oraz przedsiębiorców dotyczy również uczniów świętokrzyskich szkół. Udział procentowy szkół podstawowych wyposażonych w komputery przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do internetu 2011 r. wynosił 93,05 proc., co dawało nam 12. miejsce w skali kraju (wartość wskaźnika dla całego kraju wyniosła 94,2 proc.). W przypadku gimnazjów ten sam rodzaj wskaźnika wyniósł 85,98 proc., co daje drugi wynik w skali kraju (wartość dla Polski wyniosła 82,39 proc.). W 2011 r. z komputera mającego dostęp do internetu korzystało niespełna 9 uczniów szkół podstawowych i jest to 14. wynik w skali kraju, a w przypadku uczniów szkół gimnazjalnych wskaźnik kształtował się na poziomie 11 osób, co daje nam ósmy wynik w skali kraju.

Województwo świętokrzyskie cechuje więc:

• niższy, niż średni poziom, krajowy poziom wyposażenia gospodarstw domowych w komputery;
• niższy, niż średni krajowy, poziom wykorzystania (dostęp do internetu ma tylko połowa mieszkańców województwa świętokrzyskiego, a 90 proc. nie ma dostępu do sieci NGA, internetu nowej generacji, choć zakłada się, że do 2020 r. mają go mieć wszyscy obywatele Unii);
• wyższy, niż średni poziom krajowy, poziom udziału gospodarstw bez dostępu do internetu (spowodowany głównie wysokimi kosztami tego dostępu);
• niższy, niż średni krajowy poziom, wydatków na technologie ICT oraz wydatków na usługi internetowe – dostęp do sieci, opłaty za przesyłanie;
• niższe niż średnie poziomy wykorzystania nowoczesnych technologii w prowadzeniu działalności gospodarczej, kontaktach z podmiotami administracji publicznej czy czynności życia codziennego, telefonowania przez internet, odbywania wideokonferencji, korzystania z usług bankowych, sprzedaży towarów oraz usług.

Dlatego też działanie na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego wymaga przyspieszenia budowy niezbędnej infrastruktury oraz propagowania wiedzy nt. efektywnego korzystania z możliwości, jakie dają rozwiązania informatyczne.

Należy jednak zaznaczyć, iż na terenie województwa działa znaczna liczba operatorów alternatywnych (do operatora dominującego), jednak większość z nich świadczy swoje usługi na ograniczonym obszarze, często w celu ich realizacji korzystając z infrastruktury Orange Polska. Ponadto nadal też pozostają liczne obszary województwa, na których jedynym dostawcą sieci i usług jest Orange Polska (dawniej Telekomunikacja Polska S.A.).

Od 2010 r. Urząd Komunikacji Elektronicznej (UKE) prowadzi inwentaryzację istniejącej infrastruktury teletechnicznej na terenie kraju, która uwzględnia również planowane do realizacji inwestycje. Na podstawie zbieranych przez UKE informacji, jak również informacji otrzymanych bezpośrednio od operatorów ustalono, że na terenie województwa świętokrzyskiego nie są planowane żadne znaczące inwestycje w zakresie infrastruktury szerokopasmowego dostępu do Internetu.

Na tle pozostałych regionów Polski Wschodniej, świętokrzyskie lokuje się poniżej średniej. Prezentowane niżej zestawienie jest fragmentem decyzji notyfikacji pomocy publicznej, o której będzie mowa w dalszej części niniejszego raportu. Z przedstawionych danych wynika, że świętokrzyskie charakteryzuje jeden z najniższych wskaźników penetracji internetu mogącego spełniać wymogi Europejskiej Agendy Cyfrowej. Jedynie niespełna pół procenta z oferowanych w regionie sieci dostępowych to sieci o prędkościach powyżej 16 Mb/s. Można również zauważyć, że większość osób posiadających dostęp do Internetu pracuje na szybkości od 1 do 2 Mb/s. Spora część abonentów (około 25 proc. posiadających dostęp) korzysta z przepustowości niższych niż 1 Mb/s. Dane te pozwalają zorientować się w charakterze istniejących sieci dostępowych oraz rodzaju oferowanych usług. Dostawcy usług bazują głównie na sieciach miedzianych, na których zestawiane jest łącze w technologii xDSL, w większości sprzedając prędkości podstawowe. Brak widocznej sprzedaży usług w zakresie 8 Mb i więcej wskazywać może na niskie zainteresowanie klientów lub brak możliwości technicznych usługodawcy. Poniższe zestawienie ukazuje również fakt, że prawie 55 proc. mieszkańców województwa w ogóle nie posiada dostępu do sieci szerokopasmowego internetu.

Stan rozwoju infrastruktury sieciowej, w tym szczególnie brak inwestycji w zakresie sieci nowej generacji, wpływa negatywnie na potencjał rozwojowy regionu w zakresie gospodarczym i społecznym. Tworzenie nowoczesnej gospodarki i nowoczesnego społeczeństwa informacyjnego jest niemożliwe bez znaczącego przyspieszenia rozbudowy nowoczesnej infrastruktury światłowodowej.

Nowe zadania samorządu województwa

17 lipca 2010 r. weszła w życie ustawa z 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych, która wprowadziła wprost możliwość realizowania przez jednostki samorządu terytorialnego działalności telekomunikacyjnej oraz określiła podstawowe reguły interwencji JST na lokalnym rynku telekomunikacyjnym, bez zakłócania konkurencji. Konsekwencją powyższej ustawy, była zmiana ustawy o samorządzie województwa, w której w artykule 14 ust. 1 dodany został pkt 15a zawierający następujący zapis:

Art. 14. 1. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie: 15a) działalności w zakresie telekomunikacji.

Przyczyną wprowadzenia powyższego zapisu była potrzeba umożliwienia samorządom na szczeblu województwa realizacji zadań dotyczących zapewnienia mieszkańcom dostępu do infrastruktury telekomunikacyjnej. Istotne znaczenie ma również fakt, że nowelizacja ta wśród zadań samorządu województwa zrównała znaczenie infrastruktury telekomunikacyjnej na przykład z infrastrukturą drogową.

Korzystając z zapisów wprowadzonych ustawą z 7 maja 2010 r. oraz z wyżej wspomnianej zmiany ustawy o samorządzie województwa, jak również mając świadomość braku planów inwestorów prywatnych związanych z rozwojem sieci telekomunikacyjnych w regionie świętokrzyskim, samorząd postanowił przejąć inicjatywę w tym zakresie. Istotnym aspektem podjęcia takiego działania była intencja zmotywowania inwestorów prywatnych do budowy szerokopasmowych sieci dostępowych na obszarach, na których takich sieci dostępowych nie ma lub są, ale ich funkcjonalność jest niewystarczająca. Samorząd podjął inwestycję w sieć szkieletową i dystrybucyjną tak, aby nie wyłączać z procesu dostawy internetu odbiorcom końcowym operatorów „ostatniej mili”, nazywanych również „małymi operatorami”. Ma to znaczenie zarówno gospodarcze, jak i społeczne.

Plany samorządu dotyczące budowy i rozwoju społeczeństwa informacyjnego dotyczyły trzech komplementarnych wobec siebie obszarów. Pierwszym z nich, podstawowym, jest infrastruktura. Budowa sieci telekomunikacyjnych, faktyczna (fizyczna) możliwość dostępu do internetu jest bazą dla rozwoju drugiego obszaru, tj. sektora usług. Lokują się tutaj projekty informatyczne oferujące klientom końcowym usługi zarówno w dziedzinie administracji (e-administracja), jak i gospodarki (e-gospodarka), szkolnictwa (e-edukacja), zdrowia (e-zdrowie) i innych. W tym sektorze mieszczą się również usługi związane z komunikacją i mediami społecznościowymi. Trzecim obszarem jest kształtowanie potrzeb w zakresie korzystania z internetu. Jest to obszar równie ważny jak pozostałe dwa, ze względu na to, że według badań społecznych podstawowym problemem związanym z korzystaniem z internetu jest brak potrzeby (świadomości użyteczności). Ma to oczywisty związek z brakami w zakresie infrastruktury (brak dostępu fizycznego lub dostęp o niskiej jakości zniechęca do korzystania z internetu), niemniej jednak stanowi poważne wyzwanie w procesie rozwoju społeczeństwa informacyjnego.

Wspieranie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w taki również sposób zostało ujęte w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, który realizowany będzie w Polsce w perspektywie finansowej 2014-2020. Jest on podzielony na trzy osie odpowiadające właśnie wymienionym trzem obszarom wsparcia rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Pierwsza oś priorytetowa Powszechny dostęp do szybkiego internetu koncentruje się na wspieraniu rozwoju infrastruktury szerokopasmowego dostępu do sieci, druga oś priorytetowa E-administracja i otwarty rząd zawiera działania wspierające rozwój usług świadczonych drogą elektroniczną, trzecia oś priorytetowa E-integracja grup wykluczonych cyfrowo i upowszechnienie TIK wspiera popularyzowanie korzyści płynących z technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz wzrost świadomości użytkowników internetu. PO Polska Cyfrowa uzupełnia oś pomocy technicznej, tj. działań wspierających proces wdrożenia interwencji tego programu.

Koordynacja działań rządowych i samorządowych zmierzających do wspólnego celu, jakim jest informatyzacja społeczeństwa, powinna opierać się nie tylko na uzupełniających się działaniach, ale i na wspólnym schemacie działania. Pozwala to nie tylko osiągać synergię w działaniu, ale przede wszystkim racjonalnie dysponować środkami budżetowymi oraz funduszami UE.

Fundusze UE szansą na niwelowanie barier rozwojowych

Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej pojawiła się szansa na skorzystanie z szerokiego strumienia finansowania zewnętrznego na realizację inwestycji infrastrukturalnych, w tym na dofinansowanie budowy sieci szerokopasmowej w kraju, a przede wszystkim w regionach postrzeganych przez prywatnych inwestorów jako najmniej opłacalne ekonomicznie. Ponadto w dokumentach programowych pojawiły się działania na rzecz budowy społeczeństwa informacyjnego zmierzające do upowszechniania znajomości technik informatycznych we wszystkich częściach społeczeństwa, w tym wśród osób starszych oraz propagowania wiedzy na temat możliwości wykorzystania tych umiejętności w różnych sferach życia.

Realizacja inwestycji dotyczących rozwoju sieci szerokopasmowych w Polsce, zwłaszcza na obszarach o małej gęstości sieci dystrybucyjnych, bazuje na funduszach strukturalnych, uzupełnianych środkami krajowymi, alokowanych w ramach wdrażanych w kraju w latach 2007-2013 programów operacyjnych: PO Rozwój Polski Wschodniej, PO Innowacyjna Gospodarka oraz 16 regionalnych programach operacyjnych (RPO). Łącznie wartość dotacji przewidzianych do wykorzystania na rozbudowę sieci wynosi niemal 4 mld zł.

Na rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej najwięcej środków w mijającej perspektywie zaprogramowano w ramach 16 RPO – łącznie około 2,3 mld zł. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, bo o nim tu mowa, został w regionach przeznaczony na dofinansowanie projektów związanych z budową sieci szkieletowych i dystrybucyjnych oraz na realizację inwestycji służących obsłudze klientów końcowych na ostatniej mili. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013, dofinansowane zostały m.in. kompleksowe projekty, których uczestnikami są niemal wszystkie samorządy lokalne z terenu województwa. Realizacja tych projektów w regionie umożliwi dokonanie przełomu w sferze usług publicznych świadczonych elektronicznie, elektronicznego obiegu dokumentów, szerokiego wykorzystania geograficznych systemów informacyjnych czy telemedycyny. Należy tutaj wspomnieć przede wszystkim o dwóch projektach realizowanych przez samorząd województwa w ramach działania 2.2 Budowa infrastruktury społeczeństwa informacyjnego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013. Pierwszym z nich jest inwestycja E-świętokrzyskie Budowa Systemu Informacji Przestrzennej Województwa Świętokrzyskiego. Koszt projektu, którego celem jest stworzenie regionalnego systemu informacji przestrzennej dla województwa świętokrzyskiego, wynosi 25 mln zł, z czego refundowana część kosztów z pieniędzy unijnych wynosi ponad 21 mln zł. Partnerami projektu są powiaty i gminy województwa. Drugim projektem jest inwestycja E-świętokrzyskie. Rozbudowa infrastruktury informatycznej JST. Projekt realizowany jest obecnie ze 106 partnerami, którymi są jednostki samorządu terytorialnego województwa. Całkowita wartość zadania wynosi blisko 39 mln zł, z czego blisko 33 mln zł to środki pochodzące z funduszy unijnych. Projekt zakłada podniesienie bezpieczeństwa sieci teleinformatycznych w jednostkach samorządu terytorialnego oraz utworzenie systemu wspomagającego zarządzanie jednostkami samorządowymi wraz z elektronicznym systemem obiegu dokumentów dla JST. Wymienione projekty prowadzone są przez samorząd województwa i mają zasięg regionalny. Są to przedsięwzięcia umiejscowione w obszarze usług. Sukces tych projektów w dużej mierze uzależniony jest od zwiększenia możliwości dostępu do internetu w regionie.

Kolejnym, obok RPO, narzędziem finansowania projektów z zakresu budowy społeczeństwa informacyjnego jest Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, w którym w zakresie wspomnianego wyżej wsparcia zaprojektowano dwa działania 8.3 i 8.4. Działanie 8.3 Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu – eInclusion umożliwia realizację projektów zmierzających do eliminacji zjawiska wykluczenia cyfrowego, gdzie oprócz inwestycji polegających na zakupie komputerów dla wybranych grup osób, możliwe są również działania w zakresie rozwoju infrastruktury szerokopasmowego dostępu do internetu. Beneficjentem mogą być samorządy gminne i powiatowe. W ramach alokacji z roku 2013 w województwie świętokrzyskim zakwalifikowano do dofinansowania projekty z 8 gmin i jednego powiatu na łączną kwotę ponad 9 mln zł.

Natomiast działanie 8.4 – Zapewnienie dostępu do internetu na etapie ostatniej mili, służy budowie przez mikro, małych i średnich przedsiębiorców lokalnych sieci, w miejscach nie postrzeganych przez operatorów, jako lokalizacje opłacalnych inwestycji. Działanie to ma na celu stworzenie możliwości dostarczania usługi szerokopasmowego dostępu do internetu bezpośrednio do użytkownika. Łączna alokacja na to działanie wynosi ogółem 800 mln zł, w tym wkład ze środków unijnych około 680 mln zł. W ramach tego działania projekty składane są przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych. W okresie funkcjonowania programu dofinansowanie uzyskało ponad 25 projektów z województwa świętokrzyskiego na łączną sumę ponad 35 mln zł. Projekty realizowane na terenie województwa w ogromnej większości dotyczyły budowy sieci dostępowych w technologii FTTH – światłowód do domu.

Jednak najbardziej znacząca dla województwa świętokrzyskiego, w aspekcie informatyzacji i wzmacniania konkurencyjności regionu, jest interwencja w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013, polegająca na budowie szkieletowych sieci dystrybucyjnych przeciwdziałających niebezpiecznemu zjawisku wykluczenia cyfrowego mieszkańców naszego województwa.

Przedsięwzięcie, jedno z największych w branży IT, oprócz województwa świętokrzyskiego, obejmuje również województwa: lubelskie, podlaskie, podkarpackie i warmińsko-mazurskie. Projekt zakłada, że do października 2015 r. w Świętokrzyskiem powstanie około 1500 kilometrów sieci światłowodowej nowej generacji wraz ze 143 węzłami szkieletowo-dystrybucyjnymi, dzięki której 90 proc. mieszkańców województwa uzyska możliwość dostępu do szerokopasmowego internetu. Pozwoli to w efekcie na dokonanie dużego postępu w zakresie umożliwienia dostępu do internetu różnym operatorom (również małym) szczególnie na terenach wiejskich, na których dotychczas operatorzy komercyjni nie inwestowali w wystarczającym zakresie, z uwagi na gorszą rentowność (lub nawet brak rentowności) takich przedsięwzięć. Realizacja projektu stworzy szansę na funkcjonowanie wielu podmiotom gospodarczym, które opierają swą działalność na świadczeniu usług drogą elektroniczną, bądź prowadzą lub wspierają swoją działalność za pośrednictwem sieci internet.

Interwencja publiczna we wszystkich obszarach budowy społeczeństwa informacyjnego będzie kontynuowana w kolejnych latach, m.in. poprzez wspomniany już wyżej, projektowany na szczeblu krajowym Program Operacyjny Polska Cyfrowa oraz przygotowywane przez samorządy województw regionalne programy operacyjne na lata 2014-2020.

Strategia projektu: planowane etapy realizacji, zakładane rezultaty oraz praktyczne problemy związane z budową sieci szerokopasmowej

Projekt Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej (SSPW) jest realizowany przy wsparciu funduszy europejskich alokowanych w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, oś priorytetowa II: Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego. Jest to pierwsze tak kompleksowe przedsięwzięcie teleinformatyczne, które swoim zasięgiem obejmie cały makroregion Polski wschodniej, tj. pięć województw. To również największa inwestycja teleinformatyczna w Europie współfinansowana ze środków UE, a jej całkowity koszt kształtuje się na poziomie około 1,5 mld zł.

Celem projektu SSPW jest zwiększenie dostępu do internetu instytucji publicznych, przedsiębiorców i mieszkańców obszarów peryferyjnych zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. Dzięki interwencji środków UE oraz władz samorządowych w województwach Polski wschodniej zostanie rozbudowana infrastruktura światłowodowa, umożliwiająca rozwój usług telekomunikacyjnych, w tym świadczenie usług nowej generacji – NGN (Next Generation Network).

Projekt składa się z dwóch komponentów: wspomnianej wyżej budowy sieci szerokopasmowej w pięciu regionach kraju oraz szkoleń dla osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym na terenie Polski wschodniej. Planuje się, iż w wyniku jego realizacji powstanie około 10,5 tys. km światłowodów i ponad 1 tys. węzłów szkieletowo-dystrybucyjnych (umożliwiających dalszą dystrybucję internetu) w całej Polsce wschodniej, co spowoduje, że powyżej 1 mln osób z tej części kraju uzyska możliwość dostępu do szerokopasmowego internetu. Dla zapewnienia skuteczności interwencji zaplanowano również przeszkolenie około 7,6 tys. potencjalnych użytkowników internetu. Odnosząc to do obszarów wsparcia rozwoju społeczeństwa informacyjnego, projekt SSPW realizuje znaczące zadanie w zakresie obszaru pierwszego – infrastruktury oraz uzupełnia to działaniem w obszarze trzecim – podniesienia świadomości korzyści płynących z bycia on-line.

W ramach komponentu infrastrukturalnego wybudowana będzie szkieletowo-dystrybucyjna sieć światłowodowa oraz przygotowane węzły dystrybucyjne i szkieletowe, jako punkty styku z operatorami sieci. Inwestycja obejmie elementy pasywne, tj. np. kanalizacja teletechniczna, studnie kablowe, światłowody, węzły telekomunikacyjne oraz elementy aktywne, w tym przede wszystkim w węzłach szkieletowych i głównych węzłach dystrybucyjnych. Infrastruktura ta będzie własnością województw Polski wschodniej, a powstałe sieci będą otwarte dla wszystkich zainteresowanych przedsiębiorców telekomunikacyjnych dostarczających usługi szerokopasmowe bezpośrednio odbiorcom końcowym, tj. mieszkańcom, firmom czy instytucjom. W ten sposób podmioty komercyjne będą mogły budować własne sieci dostępowe na terenach dotychczas, z ich punktu widzenia, nieatrakcyjnych inwestycyjnie. Inwestycja poprzez dofinansowanie ze środków UE skraca znacząco okres zwrotu z inwestycji na tych terenach. Poprzez całkowite odciążenie operatorów od kosztów inwestycji (capex – ang. capital expenditures) umożliwia przeniesienie przed przedsiębiorców wysiłku finansowego na wydatki operacyjne (opex – ang. operating expenditures). Przekłada się to m.in. na działania zmierzające do pozyskania jak największej liczby klientów, oferowanie dostępu w konkurencyjnych cenach. Sumarycznie powinno to wpłynąć na rzeczywisty wzrost liczby osób korzystających z internetu, jak i liczby oraz jakości oferowanych siecią usług.

Projekt SSPW realizowany jako jeden duży, ponadregionalny projekt byłby obciążony ryzykiem realizacyjnym. Tak duże przedsięwzięcie realizowane w ramach jednego kompleksowego zamówienia, w istocie ograniczałoby zakres podmiotów zdolnych do jego realizacji w stopniu wykluczającym konkurencję. Ponadto poszczególne województwa Polski wschodniej, pomimo zbliżonych cech ekonomicznych i rozwojowych, różnią się między sobą m.in. gęstością zaludnienia, zapotrzebowaniem na sieci telekomunikacyjne, itp. Z tych między innymi względów projekt został podzielony na pięć mniejszych, komplementarnych wobec siebie projektów realizowanych samodzielnie przez samorządy województw:

Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej ma liczyć około 10,5 tys. km. Całkowita wartość projektów to 1 485 mln zł, a kwota dofinansowania z EFRR wynosi 1 026 mln zł.

Zgodnie z założeniami najdłuższa sieć szerokopasmowa powstanie w województwie lubelskim, gdzie łączna długość światłowodów sieci szkieletowej i dystrybucyjnej wyniesie prawie 3 tys. km, a kosztować będzie około 385 mln zł, z czego środki dotacji z EFRR to 267 mln zł.

Z kolei w ramach projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej województwo podkarpackie zamierza wybudować sieć szkieletową internetu szerokopasmowego o długości prawie 2,1 tys. km wraz z siecią punktów dostępowych, za kwotę 321 mln zł, w tym dofinansowanie z EFRR ponad 220 mln zł. Wybudowanych ma zostać 14 węzłów szkieletowych i 189 węzłów dystrybucyjnych. Na uwagę zasługuje fakt, że wartość projektu została podniesiona o ponad 25 mln zł na skutek tego, że jedyna oferta złożona w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego przewyższała całkowitą wartość projektu.

Województwo podlaskie, za środki w wysokości ponad 251 mln zł (w tym kwota dofinansowania z EFRR – 174 mln zł) zakłada powstanie szkieletu sieci szerokopasmowej o łącznej długości 1882 km ze 178 węzłami dostępowymi, która niemal w całości pokryje teren województwa.

Projekt SSPW w województwie świętokrzyskim przewiduje położenie ponad 1410 km sieci światłowodowej oraz utworzenie 8 węzłów szkieletowych oraz 135 węzłów dystrybucyjnych, które będą stanowić punkt styku dla operatorów telekomunikacyjnych zainteresowanych korzystaniem z usług sieci, świadczących w przyszłości usługi klientom końcowym. Budżet projektu wynosi 201 mln zł, a kwota dofinansowania z EFRR to 139 mln zł.

Natomiast samorząd województwa warmińsko-mazurskiego planuje w ramach projektu SSPW zrealizować 2240 km sieci światłowodowej wraz z 226 węzłami dostępowymi do sieci (w tym 10 węzłami szkieletowymi). Nowe linie światłowodowe powstaną w ponad 80 gminach województwa. Całość inwestycji to w sumie 327 mln zł, z czego większość, bo aż 226 mln zł, to środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Podobnie jak w przypadku województwa podkarpackiego, w wyniku postępowania przetargowego złożone oferty przewyższały całkowitą wartość projektu. Ze względu na to zwiększono wartość projektu, przeznaczając na jego realizację łącznie ze środków własnych województwa, budżetu państwa oraz EFRR dodatkowo ponad 13 mln zł.

Jak już wcześniej wspomniano MRR, po umieszczeniu projektu SSPW w Programie Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej podzieliło go na pięć równoległych projektów, każdy o zasięgu wojewódzkim. Projekty te miały być realizowane oddzielnie przez samorządy pięciu województw Polski wschodniej, jednak na podstawie wspólnego planu pracy, podzielonego na następujące etapy:

• ETAP 1: Wpisanie projektów, jako kluczowych w osi 2 PO RPW (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego)
• ETAP 2: Koncepcja projektu i wykonanie studium wykonalności (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego)
• ETAP 3: Podpisanie warunkowych umów na dofinansowanie (PARP – samorządy województw)
• ETAP 4: Notyfikacja pomocy publicznej (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego)
• ETAP 5: Notyfikacja dużego projektu (samorządy województw)
• ETAP 6: Przetargi na IK oraz wykonanie sieci (samorządy województw)
• ETAP 7: Przetargi na Operatora Infrastruktury (samorządy województw)

Projekt SSPW zakłada więc współdziałanie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, jako Instytucji Zarządzającej Programem Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej, z samorządami województw odpowiedzialnymi za realizację projektów w swoich regionach, jak również angażuje inne instytucje krajowe, tj. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Urząd Komunikacji Elektronicznej, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz struktury Komisji Europejskiej, tj. DG Competition, DG Regio, DG Infso, a także operatorów działających na rynku telekomunikacyjnym.

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego odegrało bardzo ważną rolę w procesie przygotowania tej poważnej inwestycji. Spośród głównych zadań podjętych przez MRR wymienić należy w szczególności:

• podpisanie porozumienia o współpracy dotyczącej projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej pomiędzy Ministerstwem Rozwoju Regionalnego a operatorami telekomunikacyjnymi (2 października 2007 r.);
• zlecenie i odebranie inwentaryzacji stanu infrastruktury szerokopasmowej dla potrzeb projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej (odbiór – czerwiec 2008 r., aktualizacja – maj 2010 r.);
• zlecenie i odebranie studium wykonalności dla projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej (odbiór – 22 marca 2010 r., aktualizacja – lipiec 2011 r.), tzn. przygotowanie projektu m.in. z zakresu pomocy publicznej, rynku telekomunikacyjnego, technologii, modelu realizacji, zamówień publicznych, funduszy strukturalnych;
• podpisanie 1 lipca 2009 r. – w celu sprawnej realizacji projektu – trójstronnych Porozumień określających podział zadań pomiędzy IZ PO RPW, IP PO RPW oraz beneficjentów w trakcie przygotowania i realizacji projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej;
• powołanie Komitetu Sterującego ds. Projektu SSPW w celu, m.in. wypracowywania wspólnego stanowiska ministerstwa i strony samorządowej, co do dalszej sprawnej realizacji projektu;
• powołanie grupy roboczej ds. wdrażania działania II.1 PO RPW Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej;
• prowadzenie konsultacji z operatorami telekomunikacyjnymi odnośnie przyjętych w projekcie założeń (6 kwietnia – 6 maja 2011 r.);
• prowadzenie przez MRR procesu notyfikacji pomocy publicznej w Komisji Europejskiej – za co formalnie odpowiadają beneficjenci (decyzja notyfikacyjna – 10 listopada 2011 r.);
• prowadzenie uzgodnień z regulatorem (Urząd Komunikacji Elektronicznej) w zakresie planowanych warunków dostępu do infrastruktury;
• podpisanie 17 września 2010 r. porozumienia w zakresie uzgodnień związanych z projektami budowy sieci szerokopasmowych w ramach PO RPW oraz regionalnych programów operacyjnych przez przedstawicieli MRR, UKE i TP S.A.;
• podpisanie umów o dofinansowanie projektów ze wszystkimi województwami objętymi projektem SSPW, które umożliwiły województwom finansowanie etapu przygotowania inwestycji.

Umowy zawierane były na przełomie 2010 i 2011 r., kolejno dla województw: warmińsko-mazurskiego 16 listopada 2010 r., lubelskiego – 21 stycznia 2011 r., świętokrzyskiego 27 stycznia 2011 r. oraz podkarpackiego 11 marca i podlaskiego 4 kwietnia 2011 r. Umowy te, ze względu na fakt, iż wszystkie projekty przekraczały wartość 50 mln euro, co zgodnie z artykułem 41 rozporządzenia Rady WE nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. wymagało decyzji o potwierdzeniu wkładu finansowego, były umowami warunkowymi. Przesądza o tym w formie decyzji Komisja Europejska. Uzyskanie decyzji, wydawanej na podstawie wniosku opisanego w artykule 40 wymienionego rozporządzenia, leżało w gestii samorządów.

Po podpisaniu umów z samorządami województw Polski wschodniej, które od początku przygotowania projektów Sieci szerokopasmowej Polski wschodniej były pełnoprawnym partnerem i uczestnikiem tego procesu, MRR przekazało im odpowiedzialność za dalsze działania w projektach i rozpoczęcie rzeczowej realizacji inwestycji. Od tego momentu to od inicjatywy władz regionalnych i skuteczności ich działań będzie zależał sukces całego przedsięwzięcia.

Działania samorządów, mające realny wpływ na realizację projektu SSPW, jeszcze na etapie opracowywania zasad i zakresu jego realizacji, to przede wszystkim:

• udział członków zarządów województw w Komitecie Sterującym ds. projektu SSPW, w celu m.in. wypracowywania wspólnego stanowiska ministerstwa i strony samorządowej co do dalszej sprawnej realizacji projektu;
• udział przedstawicieli województw w grupie roboczej ds. wdrażania działania II.1 PO RPW Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej;
• konsultowanie kolejnych wersji zleconego przez MRR studium wykonalności projektu, w tym zgłaszanie uwag i opinii na temat analiz zawartych w studium.

Założenia w praktyce: studium wykonalności, notyfikacja pomocy publicznej i dużego projektu – czy można było wcześniej zaczynać inwestycje?

Inwestycje dotyczące budowy sieci szerokopasmowej w Polsce wschodniej znajdują się obecnie w fazie rzeczowej realizacji. Do zakończenia prac pozostało jeszcze ponad 1,5 roku, niemniej już obecnie prowadzona jest w branży telekomunikacyjnej i samorządach dyskusja w temacie tempa realizacji projektów, zaistniałych opóźnień, próby wskazywania winnych tego stanu i proponowania rozwiązań na przyszłość.

Biorąc pod uwagę dotychczasowe doświadczenia we wdrażaniu projektu SSPW, można pokusić się o stwierdzenie, iż cały pomysł realizacji tego typu przedsięwzięcia, jakkolwiek bardzo potrzebny, okazał się również bardzo ryzykownym i ujętym w założeniach zbyt optymistycznie.

Projekt budowy ponad 10 tys. km inwestycji liniowej sam w sobie jest bardzo ambitny. Wykonanie koncepcji technicznych, uzgodnień, projektów budowlanych i wykonawczych, wykonanie wykopów, instalacja kanalizacji teletechnicznej, zaciągnięcie kabli optotelekomunikacyjnych, wykonanie węzłów, budowa szaf dystrybucyjnych, adaptacja pomieszczeń, montaż urządzeń aktywnych – to prace do wykonania przez inwestora. Dodać należy czynności związane z przygotowaniem dokumentacji i pozwoleń dotyczących notyfikacji pomocy publicznej oraz notyfikacji dużego projektu. Wyzwaniem jest również, głównie, jeśli chodzi o zachowanie terminów przewidzianych w harmonogramie, realizacja projektu zgodnie z prawem zamówień publicznych.

Dodatkowe trudności, jakie napotkali po rozpoczęciu realizacji projektu beneficjenci SSPW, czyli samorządy województw Polski wschodniej, to konieczność pozyskania odpowiedniej kadry przygotowanej do inicjowania i nadzorowania projektów telekomunikacyjnych. Inżynierowie telekomunikacji, w szczególności kadra zarządzająca, nie są łatwi do pozyskania przez urzędy administracji samorządowej. W walce o specjalistów wysokiej klasy urzędy marszałkowskie musiały konkurować z ofertami pracy pojawiającymi się na rynku. Gdy im się to w znacznej mierze udało i odpowiedni pracownicy zasilili kadrę urzędu, należało powołać zespoły ds. zarządzania projektem i zmieścić ich formuły w regulaminach organizacyjnych UM. Proces ten, zakończony powodzeniem, wpłynął w znacznej mierze na wzrost kompetencji urzędów marszałkowskich.

Na etapie realizacji projektu kolejnym wyzwaniem okazała się mentalność oraz wydolność percepcji inwestycji liniowych w kraju. Zakres uzgodnień i potrzebnych pozwoleń w przypadku budowy sieci szerokopasmowej jest bardzo zbliżony do każdej innej inwestycji liniowej, tj. budowa kanalizacji, wodociągów, linii energetycznych czy też dróg publicznych. Oczywiście w wielu elementach wszystkie te inwestycje się od siebie różnią, niemniej mają wspólne cechy powodujące trudności dla inwestora i wykonawców.

Ponadto beneficjenci musieli zmierzyć się z niedostosowaniem prawa do inwestycji telekomunikacyjnych. Wartość dodana tych projektów to praktyczne nabycie wiedzy i umiejętności przez administrację publiczną na temat rzeczywistych problemów inwestycyjnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Przepisy prawne w wielu aspektach związanych z telekomunikacją są bądź niespójne, bądź nieprecyzyjne. Niektórych regulacji wręcz brakuje. Przykładem w tym zakresie może być Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego. Rozporządzenie to regulowało między innymi szczegółowo sposób opisu przedmiotu zamówienia przy realizacji robót budowlanych w trybie zaprojektuj i wybuduj. W § 19 tego rozporządzenia narzucono inwestorowi publicznemu załączenie kopii mapy zasadniczej terenu, na którym inwestycja ma być prowadzona. O ile w przypadku inwestycji liniowej takie pozyskanie map jest długotrwałe i kosztowne, o tyle dla inwestycji liniowej realizowanej w trybie zaprojektuj i wybuduj jest w ogóle niemożliwe. Tryb ten przewiduje pewien zakres swobody wykonawcy, co do trasy inwestycji liniowej. Pozyskiwanie map przed określeniem projektowanego przebiegu trasy jest działaniem błędnym. W związku z tym, w nowelizacji z 18 lutego 2011 r. wyłączono niektóre inwestycje liniowe, jak linie kolejowe, drogi publiczne czy nawet lotniska. Nie było w katalogu wyłączonych z obowiązku załączania do PFU map zasadniczych inwestycji telekomunikacyjnych. W powiązaniu z rekomendacjami ze studium wykonalności projektów SSPW, które jako optymalny model realizacji sieci pasywnej wskazywały właśnie zaprojektuj i wybuduj, czyniło to realizację projektu w zasadzie niewykonalną.

Dopiero nowelizacja z 28 marca 2012 r. zniosła tę barierę, dołączając do katalogu inwestycji wyłączonych z obowiązku określonego w § 19 ww. rozporządzenia Ministra Infrastruktury, regionalnych sieci szerokopasmowych realizowanych na podstawie ustawy z 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych. Rozporządzenie to powstało na skutek zgłaszanych m.in. przez województwo świętokrzyskie uwag dzięki wsparciu Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji oraz Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.

Ponadto, ze względu na wartość projektu przekraczającą 50 mln euro rozpoczęcie prac projektowych i budowlanych było uwarunkowane zatwierdzeniem przez Komisję Europejską realizacji projektu, co wymagało z kolei przeprowadzenia dwóch postępowań notyfikacyjnych i również wydłużyło czas przygotowania inwestycji, oddalając termin rozpoczęcia prac budowlanych. Pierwsza z notyfikacji dotyczyła pomocy publicznej udzielanej w ramach projektu. Proces notyfikacyjny sieci szerokopasmowej Polski wschodniej rozpoczął się 29 lipca 2011 r. Był to zarazem pierwszy tego typu projekt przekazany przez stronę polską do zatwierdzenia Komisji Europejskiej w celu sprawdzenia, czy konkurencja na unijnym rynku nie zostanie zakłócona realizacją inwestycji finansowanej w większości ze środków publicznych. Uzyskanie akceptacji KE było niezbędne do rozpoczęcia budowy sieci, zgodnie z zapisami art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), który stanowi, iż: z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w Traktacie, każda pomoc udzielana przez Państwo Członkowskie lub ze źródeł państwowych, w jakiejkolwiek formie, która narusza lub grozi naruszeniem konkurencji przez uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorstw lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z zasadami wspólnego rynku w zakresie, w jakim wpływa negatywnie na wymianę handlową pomiędzy państwami członkowskimi.

Finansowanie budowy sieci szerokopasmowej w Polsce wschodniej, w tym w województwie świętokrzyskim, będzie pochodziło ze środków publicznych, zarówno wspólnotowych (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego), jak i krajowych (budżet państwa, budżet województwa), zaś sama sieć po jej stworzeniu również będzie stanowiła publiczny zasób majątkowy, który będzie udostępniany użytkownikom. Oznacza to, że realizacja projektu będzie się wiązała z dokonaniem wielu transakcji, w których wystąpi transfer zasobów publicznych. Począwszy do zawarcia umowy o dofinansowanie projektu środkami Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, poprzez umowę z wykonawcą prac budowlanych, w wyniku których powstanie sieć, umowę o przekazaniu sieci Operatorowi Infrastruktury (OI), aż do umowy między OI a operatorami telekomunikacyjnymi i ewentualnych umów między operatorami telekomunikacyjnymi hurtowymi a operatorami telekomunikacyjnymi detalicznymi oraz umów między operatorami telekomunikacyjnymi a użytkownikami końcowymi. Należało zatem ocenić, czy transakcje te wiążą się z udzieleniem pomocy publicznej. Ocena ta polegała na przeprowadzeniu tzw. testu pomocy publicznej, tj. przeanalizowaniu, czy spełnione są łącznie wszystkie przesłanki składające się na przyjmowaną przez Komisję Europejską definicję pomocy publicznej.

Podstawą prawną udzielenia pomocy, którą wskazano, jest art. 107 ust. 3 lit. c TFUE, w myśl którego KE może uznać za dopuszczalną pomoc publiczną przeznaczoną na ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub niektórych dziedzin gospodarczych, o ile nie zmienia ona warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem. Przyjęcie tej podstawy prawnej wiązało się z koniecznością zastosowania w projekcie wielu szczegółowych rozwiązań służących zapewnieniu, że zakłócenie konkurencji spowodowane jego realizacją będzie ograniczone do niezbędnego minimum (tj. m.in. iwestowanie poza tzw. obszarami czarnymi, na których istnieje efektywna konkurencja operatorów komercyjnych, udostępnianie sieci każdemu podmiotowi na równych zasadach, naliczanie opłat za dostęp do sieci według stawek rynkowych obowiązujacych na obszarach czarnych, neutralność technologiczną wybudowanej sieci).

Jednak zanim Polska rozpoczęła formalną notyfikację projektu, odbyły się nieformalne ustalenia z Komisją Europejską, prowadzone przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w ramach tzw. procedury prenotyfikacji pomocy publicznej, a także przeprowadzono konsultacje społeczne planowanej inwestycji. Najważniejszą kwestią w rozmowach z KE była ścieżka dojścia do wybranych obszarów BSC, tj. przedstawienie Komisji sposobu wyznaczenia tzw. obszarów białych, szarych i czarnych.

W tym celu minister rozwoju regionalnego Elżbieta Bieńkowska i prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej Anna Streżyńska w listopadzie 2010 r. podpisały dokument pn. Metodyka ustalania obszarów białych, szarych i czarnych na potrzeby udzielania pomocy publicznej w odniesieniu do szybkiego wdrażania sieci szerokopasmowych, którego założenia są zgodne z prawem krajowym i wspólnotowym w tym w szczególności z wytycznymi wspólnotowymi w sprawie stosowania przepisów dotyczących pomocy państwa w odniesieniu do szybkiego wdrażania sieci szerokopasmowych. Metodyka stała się podstawą do ustalenia przebiegu sieci szerokopasmowej w Polsce wschodniej.

Zgodnie z definicjami zawartymi w ww. dokumencie obszarem tradycyjnie białym jest obszar, na którym nie ma odpowiedniej infrastruktury szerokopasmowej i co do którego nie ma wiarygodnych planów inwestycyjnych wybudowania takiej infrastruktury w okresie najbliższych 3 lat. Z kolei obszarem tradycyjnie szarym jest obszar, na którym jest tylko jedna odpowiednia infrastruktura szerokopasmowa lub co do którego istnieje wiarygodny plan inwestycyjny wybudowana jednej takiej infrastruktury w okresie najbliższych trzech lat. Natomiast obszarem tradycyjnie czarnym jest obszar, na którym istnieją dwie lub więcej odpowiednie infrastruktury szerokopasmowe lub ich budowa jest objęta wiarygodnymi planami inwestycyjnymi w okresie najbliższych 3 lat.

Obok metodologii wyznaczania obszarów BSC dla tradycyjnej infrastruktury szerokopasmowej, w metodologii MRR oraz UKE znalazły się również sposoby określenia obszarów BSC dla infrastruktury szerokopasmowej nowej generacji (NGA). Analogicznie do obszarów tradycyjnych, białym obszarem NGA jest obszar, na którym nie istnieje sieć NGA i nie ma wiarygodnych planów jej budowy w okresie najbliższych 3 lat. Szarym obszarem NGA jest obszar, na którym istnieje jedna sieć NGA albo według wiarygodnych planów inwestycyjnych powstanie w okresie najbliższych 3 lat, a czarnym obszarem NGA jest obszar, na którym według stanu istniejącego i wiarygodnych planów inwestycyjnych obecnie lub w okresie najbliższych 3 lat powstaną co najmniej dwie sieci NGA.

Na obszarach białych NGA powstanie sieć szerokopasmowa nowej generacji, natomiast na obszarach tradycyjnie białych zbudowana zostanie tradycyjna sieć szerokopasmowa.

Instytucja Zarządzająca Programem Rozwój Polski Wschodniej przekazała do Komisji Europejskiej (Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji) Metodykę ustalania obszarów białych, szarych i czarnych na potrzeby udzielania pomocy publicznej w odniesieniu do szybkiego wdrażania sieci szerokopasmowych w celu uzyskania akceptacji dla proponowanych rozwiązań.

Komisja Europejska decyzją z 10 listopada 2011 r. SA.33438 (2011/N), SA.33440 (2011/N), SA.33441 (2011/N), SA.33439 (2011/N), SA 30851 (2011/N) – Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej uznała warunki udzielenia pomocy publicznej (w tym metodykę wyznaczania obszarów BSC) we wszystkich 5 projektach Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej (SSPW) za zgodne ze wspólnym rynkiem. Decyzja ta jest wiążąca dla projektu SSPW realizowanego przez województwo świętokrzyskie.

Notyfikacja oznaczała akceptację ostatecznego kształtu projektu oraz to, że jego budowa i późniejsza eksploatacja musi wpisywać się w następujące założenia:

• zapewnienie otwartego dostępu infrastruktury SSPW dla wszystkich przedsiębiorców telekomunikacyjnych na równych zasadach,
• przygotowanie infrastruktury SSPW do świadczenia usług nowej generacji (NGN), co oznacza, że projekt jest zgodny z kierunkami rozwoju rynku teleinformatycznego w UE, wyznaczonymi w dokumencie strategicznym Europejska Agenda Cyfrowa, która stanowi jeden z przewodnich projektów strategii Europa 2020,
• zagwarantowanie neutralności technologicznej zbudowanej w ramach projektu infrastruktury, co oznacza, iż nie będzie ona faworyzowała żadnej technologii sieci dostępowych i każda alternatywa (przewodowa, bezprzewodowa) będzie możliwa w celu wykorzystana tej infrastruktury na potrzeby świadczenia usług użytkownikom końcowym.

Ponadto ustalono i zatwierdzono obszary interwencji w projekcie, tj. obszary, na których można inwestować środki projektu, czyli tam, gdzie rynek nie działa prawidłowo i gdzie inwestycja nie naruszy zasad konkurencji (wyznaczono wspomniane wyżej tzw. obszary białe, szare i czarne, BSC, nazwane w ten sposób w zależności od istnienia lub braku infrastruktury oraz świadczonych usług na danym terenie). W województwie świętokrzyskim każdą miejscowość zakwalifikowano do jednej z kategorii obszarów sieci NGA i jednocześnie jednej kategorii obszarów podstawowej infrastruktury szerokopasmowej, tj.:

• w zakresie NGA: obszar biały NGA, obszar szary NGA i obszar czarny NGA,
• w zakresie podstawowej infrastruktury szerokopasmowej: obszar biały-podstawowy, obszar szary-podstawowy i obszar czarny-podstawowy, przy czym w ramach obszarów szarych wyróżniono kategorię obszarów szarych-podstawowych (problematycznych).

Jak już wcześniej wspomniano, budowa sieci szerokopasmowego internetu dotyczyć będzie obszarów białych, zarówno tzw. tradycyjnych, jak i NGA. Natomiast z obszaru działań w ramach projektu SSPW zostanie wyłączony obszar czarny, tj. obszar, na którym aktualne usługi szerokopasmowe są dostarczane za pośrednictwem konkurencyjnej infrastruktury szerokopasmowej (na obszarach szarych lub czarnych NGA lokalizowane będą tylko węzły techniczne pełniące funkcję punktów styku, bez możliwości dołączania infrastruktury dostępowej). Po uzyskaniu decyzji KE zatwierdzającej pomoc publiczną w projekcie kolejnym krokiem była notyfikacja dużego projektu zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Rady Europejskiej numer 1083/2006 z 11 lipca 2006 r., czyli potwierdzenie wkładu wspólnotowego. W odróżnieniu od procesu notyfikacji pomocy publicznej, ten etap samorządy wykonywały samodzielnie. MRR zapewnił jednak niezbędną pomoc fachową w postaci konsultacji ekspertów Inicjatywy JASPERS, którzy dokonali analizy składanych wniosków zarówno pod względem ekonomicznym, finansowym, technicznym jak również środowiskowym. Sprawdzono również analizy ryzyka zidentyfikowane w projekcie. Po przeprowadzeniu wstępnego sprawdzenia, eksperci JASPERS uznali wniosek województwa świętokrzyskiego za najbardziej precyzyjny i odpowiadający wymaganiom KE i zarekomendowali potraktowanie wniosku świętokrzyskiego jako wzorcowego dla innych regionów biorących udział w przedsięwzięciu. 26 czerwca 2012 r. województwo świętokrzyskie przekazało do PARP, jako Instytucji Pośredniczącej Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, wniosek wraz z załącznikami. Po dokonaniu kontroli formalnej i merytorycznej PARP skierował wniosek do MRR (IZ PO RPW), a następnie po kolejnym etapie kontroli 30 czerwca 2012 r. wniosek został skierowany do Komisji Europejskiej. Po blisko półrocznej analizie przedstawionego dokumentu oraz załączników (w sumie liczyły one ok. 1000 stron dokumentacji) Komisja Europejska wydała dla województwa świętokrzyskiego decyzję z 14 stycznia 2013 r. Decyzja oznaczała akceptację bez uwag wniosku o potwierdzenie wkładu finansowego UE dla projektu świętokrzyskiego. Była to pierwsza decyzja notyfikacyjna dużego projektu dla budowy szerokopasmowego internetu w Polsce.

Dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego projekt budowy sieci szerokopasmowego internetu w pięciu województwach, tzw. Polski wschodniej, to priorytetowe przedsięwzięcie. Dlatego też ministerstwo wspierało proces przygotowania projektów SSPW, które jako pierwsze w Polsce uzyskały decyzję KE zatwierdzającą pomoc publiczną dotyczącą budowy infrastruktury szerokopasmowego internetu. Decyzja dla Polski wschodniej stała się jednocześnie fundamentem dla projektów sieci szerokopasmowych w innych województwach, ponieważ ustalone warunki mogli wykorzystać następni beneficjenci.

Przygotowanie studium wykonalności, niedostosowanie prawa polskiego do realizacji projektów budowy sieci szerokopasmowej, jak również proces notyfikacji pomocy publicznej oraz dużego projektu spowodowały opóźnienia w rozpoczęciu rzeczowej realizacji SSPW. Należy jednak dodać, iż działania te zakończyły się sukcesem, a najlepiej poradziło sobie z nimi województwo świętokrzyskie, które jest stawiane przez MRR w roli lidera. Równolegle z formalnymi działaniami dotyczącymi notyfikacji, Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego ogłosił przetargi na wybór inżyniera kontraktu oraz na wykonawców infrastruktury pasywnej, czyli położenie włókien światłowodowych umożliwiające szerokopasmową transmisję danych. Umowę z inżynierem kontraktu podpisano 26 listopada 2012 r. Świętokrzyskie, jako pierwsze rozstrzygnęło przetarg na budowę sieci szerokopasmowej, wybierając już 3 grudnia 2012 r. trzech wykonawców. Ze względu na wartość zamówienia przed podpisaniem umów konieczne było przekazanie całej dokumentacji przetargowej do Urzędu Zamówień Publicznych celem przeprowadzenia tzw. kontroli uprzedniej. Informację o pozytywnym wyniku tej kontroli otrzymano 15 stycznia 2013 r.

Wraz z opisanym wcześniej uzyskaniem 14 stycznia 2013 r. potwierdzenia wkładu finansowego UE, zostały tym samym spełnione wszystkie formalne warunki niezbędne do podpisania umów z wykonawcami sieci pasywnej, które nastąpiło 29 stycznia 2013 r.

Samorządy przejmują inicjatywę: model koncesyjny oraz DBO

Samorządy wybrały dwa modele realizacji inwestycji polegających na budowie sieci szerokopasmowego internetu. Województwa warmińsko-mazurskie i podkarpackie postanowiły przeprowadzić jedno postępowanie na zaprojektowanie, budowę i operowanie siecią, tzw. model DBO (Design, Build, Operate). W modelu DBO samorząd województwa zawiera jedną umowę: o partnerstwie publiczno-prywatnym z podmiotem, który zaprojektuje i wybuduje sieć oraz będzie nią zarządzał przez umówiony okres, a po tym okresie przekaże ją samorządowi (finansowanie inwestycji zapewnia w całości partner publiczny).Rozpoczęcie fizycznej realizacji inwestycji może nastąpić dopiero po wyborze partnera prywatnego, który będzie operatorem telekomunikacyjnym, a jednocześnie zapewni zbudowanie sieci. W tym modelu krąg potencjalnych partnerów prywatnych jest ograniczony. Ponadto samorządy nie mają wielkiego doświadczenia w przygotowywaniu i prowadzeniu takich postępowań. Natomiast województwa lubelskie, podlaskie i świętokrzyskie, zgodnie z modelem koncesyjnym, zdecydowały o przeprowadzeniu jednego postępowania na projektowanie i budowę sieci, a następnie kolejnego postępowania na wybór Operatora Infrastruktury. W modelu tym samorząd województwa zawiera więc odrębne umowy na zaprojektowanie i wybudowanie sieci (wykonawca wyłoniony w trybie określonym w Prawie zamówień publicznych) oraz na zarządzanie siecią przez Operatora Infrastruktury, z którym zostaje zawarta umowa koncesji na usługi. OI eksploatuje infrastrukturę stanowiącą własność samorządu w zamian za czynsz dzierżawny, którego wysokość jest podstawowym kryterium wyboru OI. Rozpoczęcie fizycznej realizacji inwestycji (w formule zaprojektuj i wybuduj) może nastąpić po wyłonieniu wykonawcy tych robót. Krąg potencjalnych wykonawców jest szeroki, a procedury wyboru wykonawcy – standardowe. Bardziej skomplikowane postępowanie wyłaniające Operatora Infrastruktury może się toczyć równolegle z realizacją inwestycji.

Podstawową cechą różnicującą wyżej wymienione modele jest więc rozkład ryzyk związanych z realizacją projektu, w tym – biorąc pod uwagę dopuszczalne ramy czasowe – ponoszenia wydatków kwalifikowanych w ramach PO RPW, ryzyka nieukończenia inwestycji w okresie kwalifikowalności. Wydaje się, iż jest ono większe w modelu DBO niż w modelu koncesyjnym.

Realizacja postępowań, założenia i efekty

Rzeczowa realizacja projektu rozpoczyna się od prac przygotowawczych związanych z wypełnieniem wymogów wynikających z przepisów prawa wspólnotowego dotyczącego przejrzystego i równego dla wszystkich uczestników procesu udzielenia zamówienia publicznego. Wobec perspektywy realizacji skomplikowanych postępowań na usługi nadzoru nad procesem projektowania i budowy sieci oraz samego wykonania tych prac, w celu zabezpieczenia prawidłowej realizacji tak dużych postępowań, Województwo Świętokrzyskie zdecydowało się na pozyskanie specjalistycznych doradców prawnych i technicznych. W wyniku przeprowadzonych postępowań wyłoniono doradcę prawnego – „Grupę Doradczą Sienna” z Warszawy oraz doradcę technicznego firmę Infostrategia. Krzysztof Heller, Andrzej Szczerba Sp.J. Doradca prawny odpowiadał za weryfikację dokumentacji, wykonanie prac doradczych oraz reprezentację prawną w związku z realizowanymi postępowaniami, zaś doradca techniczny przygotowywał Program Funkcjonalno-Użytkowy dla infrastruktury pasywnej sieci, schematy optyczne zgodne z wymaganiami Zamawiającego oraz szacowanie wartości zamówienia.

Wspólnie z zespołem doradców oraz we współpracy z odpowiedzialnymi departamentami Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego Zespół Projektowy przygotował i opublikował dokumentację przetargową w postępowaniu na Inżyniera Kontraktu dla budowy sieci pasywnej oraz w postępowaniu na wykonawców tej sieci w poszczególnych obszarach inwestycyjnych.

Wszystkie województwa ogłosiły w 2012 r. postępowania na wybór wykonawcy sieci/partnera prywatnego. Województwa lubelskie, podkarpackie i warmińsko-mazurskie, ogłosiły postępowania w formie dialogu konkurencyjnego: warmińsko-mazurskie podpisało umowę z partnerem prywatnym 19 kwietnia 2013 r., lubelskie podpisało umowę z wykonawcą infrastruktury 22 maja 2013 r., natomiast podkarpackie jest w trakcie wyboru partnera prywatnego.

Z kolei województwa: świętokrzyskie i podlaskie ogłosiły postępowania w formie przetargu nieograniczonego: świętokrzyskie, jak już wcześniej wspomniano, podpisało umowy z wykonawcami infrastruktury 29 stycznia 2013 r., a podlaskie 21 marca 2013 r.

Województwa: lubelskie, podlaskie i świętokrzyskie, zgodnie z wybranym przez siebie modelem realizacji inwestycji, planują wybór operatorów infrastruktury w 2013 r. lub w 2014 r.

Harmonogram postępowań wyglądał następująco:

Województwo lubelskie

• 17 lipca 2013 r. – ogłoszenie postępowania na wybór wykonawcy infrastruktury sieci szerokopasmowego internetu (model koncesyjny – dialog konkurencyjny), termin składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu upłynął 31 sierpnia 2013 r.

Województwo podkarpackie

• 14 lipca 2013 r. – ogłoszenie postępowania na wybór partnera prywatnego (model DBO – dialog konkurencyjny), termin składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu – 3 września 2013 r.

Województwo podlaskie

• 17 sierpnia 2013 r. – ogłoszenie postępowania na wybór wykonawcy infrastruktury (model koncesyjny – przetarg nieograniczony), termin składania ofert – 26 września 2013 r.

Województwo świętokrzyskie

• 13 sierpnia 2013 r. – ogłoszenie postępowania na wybór wykonawcy infrastruktury (model koncesyjny – przetarg nieograniczony), termin na składanie ofert – 1 października br.

Województwo warmińsko-mazurskie

• 16 lipca 2013 r. – upłynął termin składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu na wybór partnera prywatnego (model DBO – dialog konkurencyjny) – wnioski złożyły 3 podmioty.

Plany postępowań złożone przez poszczególne województwa zostały zweryfikowane przez procedury określone w prawie zamówień publicznych. Największym dylematem z punktu widzenia województwa świętokrzyskiego, ale również szeroko dyskutowanym przez wszystkie regiony w ramach prac Grupy Roboczej ds. realizacji projektów SSPW przy PARP był wybór modelu realizacji, jak również odpowiedniego trybu postępowania przewidzianego w prawie zamówień publicznych. Wpływ na decyzje regionów mieli nie tylko kierownicy projektów oraz przewodniczący komitetów sterujących, ale również rekomendacje doradców zewnętrznych. W wyniku tego stanu rzeczy wystąpiła dość niecodzienna sytuacja, gdzie 5 województw, opierając się na tym samym studium wykonalności wybrało 3 różne metody realizacji projektu. Rekomendowany przez wykonawców studium model podstawowy wybrało województwo świętokrzyskie oraz podlaskie. Model DBO opisany już wcześniej wybrało województwo podkarpackie, a następnie warmińsko-mazurskie. Województwo lubelskie wybrało metodę realizacji, w której rozdzielono etap budowy i operowania, ale formą realizacji budowy na podstawie prawa zamówień publicznych nie jest zaprojektuj i wybuduj, ale wykonanie obiektu budowlanego za pomocą dowolnych środków, według wymagań zamawiającego.

Powyższe decyzje wpłynęły na sposoby i terminy wyłonienia wykonawców sieci, jak również efekty postępowań.

W województwie świętokrzyskim przyjęto podstawowe założenia, uwzględniając najistotniejsze priorytety na poszczególnych etapach realizacji projektu. Rozważane w ramach modelu podstawowego tryby PZP obejmowały wykonanie projektów, a następnie na ich podstawie wykonanie prac budowlanych. Drugim rozważanym trybem był zaprojektuj i wybuduj. Podstawową trudnością w realizacji projektu tym trybem była konieczność przygotowania Programu Funkcjonalno-Użytkowego. Opisanie przewidzianej na tak duży obszar inwestycji liniowej, składającej się z wielu dziesiątek elementów, parametrów i bardzo rozległej dokumentacji, wydawało się zadaniem trudnym do zrealizowania. Niemniej, dzięki wysokim kwalifikacjom i doświadczeniu technicznym pracowników Zespołu Zarządzania Projektem oraz doradcy technicznego udało się przygotować wymagany Program Funkcjonalno-Użytkowy.

Podobnie rozwiązana została inna z istotnych kwestii dotyczących postępowania na wykonanie sieci – zapewnienie wykorzystania istniejącej infrastruktury tak, aby nie doszło do dublowania zasobów w trakcie budowy sieci. W związku z tym, że inwentaryzacja wykonywana przez UKE nie dawała wiarygodnej i całkowicie pewnej informacji o wolnych zasobach infrastruktury teletechnicznej, 23 maja 2012 r. marszałek województwa świętokrzyskiego wystosował zapytanie do przedsiębiorców telekomunikacyjnych oraz operatorów prowadzących działalność na terenie województwa dotyczące posiadania przez nich zasobów infrastruktury teletechnicznej o parametrach odpowiadających planowanej sieci. Obwieszczenie, opublikowane również na stronach internetowych, jak i w prasie ogólnokrajowej zawierało pytanie o ewentualny zamiar jej zbycia lub wydzierżawienia na rzecz województwa. Z ponad 30 zapytanych operatorów i przedsiębiorców odpowiedzi nadesłało 2 – odpowiadając, iż nie posiadają infrastruktury o podanych parametrach, jeden zaś (operator dominujący) udzielił odpowiedzi informującej, że nie jest w stanie dysponować swoją infrastrukturą, jednocześnie udzielając istotnych jego zdaniem informacji, które nie dotyczyły rzeczowej kwestii. Wobec powyższego Zespół Zarządzania Projektem przyjął, że uzyskanie rzetelnej wiedzy na temat dostępnej infrastruktury, jej pozyskanie przed ogłoszeniem postępowania jest niewykonalne. Dalsze dociekanie kwestii prostej, której rozstrzygnięcie możliwe jest w bardzo krótkim czasie stwierdzeniem tak/nie, byłoby jedynie przeciąganiem momentu ogłoszenia postępowania, co w istocie oznaczałoby niewykonalność projektu w zadanym terminie. Jednocześnie, nie chcąc eliminować możliwości pozyskania infrastruktury na etapie budowy sieci, województwo świętokrzyskie pozostawiło wykonawcom swobodę w pozyskaniu takiej infrastruktury. Wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące niedublowania infrastruktury zostały tym samym spełnione, przy jednoczesnym zagwarantowaniu interesu inwestora. W dokumentacji przetargowej zastrzeżono bowiem, że infrastruktura musi spełniać określone wymagania techniczne, a warunkiem jej wykorzystania jest efektywność ekonomiczna takiego przedsięwzięcia. Kolejnym problemem, z jakim zmierzył się Zespół Zarządzania Projektem podczas przygotowania dokumentacji przetargowej było oparcie parametrów technicznych infrastruktury sieciowej na normach technicznych. Odpowiednia dla tego typu przedsięwzięcia szczegółowość dotycząca parametrów kabli światłowodowych, rur kanalizacji teletechnicznej, przełącznic, muf, zasobników kablowych, szaf dystrybucyjnych itp. nie była uregulowana w obowiązujących i ogólnodostępnych normach krajowych. W czasach, kiedy tego typu zapisy były formułowane, istniał narodowy przedsiębiorca telekomunikacyjny, który był właścicielem stosownych norm zakładowych. W późniejszym procesie prywatyzacji również te normy stały się własnością prywatną. Wobec powyższego, w ocenie kierownictwa świętokrzyskiego projektu oparcie publicznego projektu na prywatnych normach nie byłoby właściwym postępowaniem. Argumentem za tym stanowiskiem było m.in. to, że normy zakładowe TP S.A. mogły nie być dostępne dla wszystkich potencjalnych wykonawców, co mogłoby być przyczyną zarzutu o nierównomiernym traktowaniu wykonawców. Ponadto podmiot prywatny, będący właścicielem norm, mógłby w każdej chwili wycofać zgodę na ich używanie. W kontekście tak dużego i kosztownego projektu podobne ryzyka były zbyt wysokie. Przyjęto inne rozwiązanie, które opierało się na normach wykonanych na zlecenie Urzędu Miasta Wrocław. Po dokonanej analizie zapisów wspomnianych norm, kierownictwo projektu uznało je za w pełni odpowiadające wymaganiom stawianym infrastrukturze SSPW. W tej sytuacji marszałek województwa wystąpił z prośbą do prezydenta miasta Wrocławia o udostępnienie norm i wyrażenie zgody na ich wykorzystywanie. Prezydent w odpowiedzi wydał stosowną zgodę, zaś normy zostały udostępnione województwu świętokrzyskiemu oraz wszystkim potencjalnym wykonawcom w formie elektronicznej. Co równie ważne – nieodpłatnie.

Na bazie powyżej opisanych przygotowań, przeprowadzono postępowanie w formie przetargu nieograniczonego na wykonanie sieci pasywnej w trybie zaprojektuj i wybuduj. Postępowanie prowadzone zgodnie z przepisami ustawy prawo zamówień publicznych przewidywało 40-dniowy termin na przygotowanie oferty, niemniej województwo zdecydowało się czas ten przedłużyć, by umożliwić wykonawcom rzetelne skalkulowanie oferty.

Z punktu widzenia rzeczywistego czasu wyboru wykonawcy pojawiła się różnica w podejściu do postępowań w poszczególnych województwach. Korzystne okazało się podejście województwa świętokrzyskiego, które ogłosiło postępowanie dopiero po kompletnym przygotowaniu technicznej koncepcji całej inwestycji. Województwo warmińsko-mazurskie, jak również województwo lubelskie, które ogłosiły postępowania wcześniej, wykorzystały tryb dialogu konkurencyjnego. Jest to rodzaj postępowania, w którym pierwszym etapem jest złożenie i ocena wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu, następnym dopiero etapem jest dialog z wykonawcami i stworzenie Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ), w trzecim etapie wykonawcy składają oferty, które są oceniane przez zamawiającego. Świętokrzyskie w trybie przetargu nieograniczonego miało przygotowany SIWZ już w momencie ogłoszenia postępowania. Województwo podlaskie zrealizowało postępowanie podobnie jak świętokrzyskie, niemniej w toku postępowania zmieniało termin na składanie ofert w wyniku zmian treści specyfikacji.

Z przeprowadzonych dotychczas postępowań (stan na wrzesień 2013 r.) można wyciągnąć następujące wnioski: postępowania DBO w obu przypadkach wymagały zwiększenia wartości projektów – łącznie o około 40 mln zł (10 mln województwo warmińsko-mazurskie, 30 mln województwo podkarpackie). Ponadto warunki świadczenia usług operatorskich przez partnera prywatnego uwzględniają ponoszenie przez stronę publiczną kosztów związanych z utrzymaniem infrastruktury. Samorząd województwa pokrywa koszt umieszczenia infrastruktury w drogach oraz podatek od nieruchomości. Wysokość wkładu województwa oceniany jest na poziomie kilku milionów złotych rocznie. Zatem podstawowe założenie: brak dopłat ze strony samorządu do utrzymania infrastruktury w okresie eksploatacji nie zostało zrealizowane. W obydwu przypadkach postępowań rozstrzygniętych w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej wygrała spółka celowa powołana specjalnie do realizacji tych projektów. Nazwana platformą inwestycyjną dla realizacji projektu organizacja jest w istocie spółką z ograniczoną odpowiedzialnością. Udziałowcy spółki to firmy renomowane o bardzo trwałej pozycji rynkowej. Niemniej sama spółka jest podmiotem odpowiadającym za swoje zobowiązania samodzielnie. Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych odpowiada do wysokości kapitału zakładowego, który w tym przypadku wynosi 6 tys. zł (źródło: http://notowania.pb.pl/files/espi/20130321_233328_ 0006371135_HAWE_2012R_Sprawozdanie_z_dzialalnosci_Spolki.pdf). Realizacja procesu budowy sieci o wartości łącznej ponad pół miliarda złotych, a nade wszystko wieloletnia eksploatacja tych sieci, wymagająca w pierwszych latach wielomilionowych nakładów, przy tak niskim kapitale zakładowym będzie z pewnością znaczącym wyzwaniem dla partnera prywatnego.

Natomiast postępowania w modelu podstawowym przyniosły w województwie świętokrzyskim na etapie budowy infrastruktury pasywnej oszczędności przetargowe, które mogą być wykorzystane w dalszym etapie prac na rozbudowę sieci tak, by dostosować ją do wymagań przyszłego Operatora Infrastruktury.

Zamówienie na zaprojektowanie i wykonanie pasywnej infrastruktury sieci szerokopasmowej w ramach projektu Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej – województwo świętokrzyskie było podzielone na cztery części (tzw. obszary inwestycyjne). Słuszność wyboru takiego modelu argumentowano tym, iż do przetargów mogły przystępować również mniejsze firmy telekomunikacyjne, gdyż oferty mogły dotyczyć mniejszych części zamówienia (mogły być składane przez potencjalnych wykonawców na jedną, dwie, trzy lub wszystkie cztery części).

W przetargu na budowę sieci szerokopasmowego internetu w województwie świętokrzyskim (o wyborze wykonawcy decyduje, jak w większości postępowań, najniższa cena) zgłosiło się aż dziewięć podmiotów:

• Aeronaval de Construcciones e Instalaciones z Madrytu
• Sprint z Olsztyna
• Hawe Budownictwo z Legnicy
• Warszawskie Przedsiębiorstwo Robót Telekomunikacyjnych
• ATEM z Gdyni
• Eltel z Poznania
• Przedsiębiorstwo Innowacji Technicznych Optronik Sp. z o.o. z Lublina
• Konsorcjum Wasko S.A., Fonbud Sp. z o.o., i D2S Sp. z o.o.
• Konsorcjum Energopol z Sosnowca i RCI z Poznania.

W województwie podlaskim, które wybrało podobny co świętokrzyskie model realizacji inwestycji, do przetargu na budowę sieci szerokopasmowej zgłosiło się osiem podmiotów, przy czym aż trzy oferty dotyczyły wszystkich obszarów inwestycyjnych, pozostałe zaś wybranych obszarów.

Ww. podmioty na pierwszy obszar inwestycyjny złożyły pięć ofert – najkorzystniejsza była oferta Warszawskiego Przedsiębiorstwa Robót Telekomunikacyjnych. Z kolei na drugi obszar inwestycyjny wpłynęły cztery oferty. Najkorzystniejszą złożyło konsorcjum w składzie: Wasko S.A. – Lider Konsorcjum z Gliwic, Fonbud Sp. z o.o. – Uczestnik Konsorcjum z Wrocławia, D2S Sp. z o.o. z Gliwic- Uczestnik Konsorcjum. Na trzeci obszar wpłynęło sześć ofert – najkorzystniejszą złożył: Optronik Przedsiębiorstwo Innowacji Technicznych Sp. z o.o. z Lublina. I wreszcie na czwarty obszar wpłynęły trzy oferty. Najkorzystniejszą złożyło konsorcjum w składzie: Wasko S.A. Gliwice – Lider Konsorcjum, Fonbud Sp. z o.o. Wrocław – Uczestnik Konsorcjum i D2S Sp. z o.o. Gliwice – Uczestnik Konsorcjum. Oferty trzech potencjalnych wykonawców zostały odrzucone, dwóch wykluczone.

Zawieranie umów z wykonawcami

Realizację inwestycji Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej rozpoczęto od podpisania z wykonawcami wyłonionymi w drodze przetargu, tj. z Warszawskim Przedsiębiorstwem Robót Telekomunikacyjnych, Przedsiębiorstwem Optronik oraz Konsorcjum Wasko S.A. Fonbud Sp. z o.o., i D2S Sp. z o.o., umów na zaprojektowanie i budowę sieci, w tym m.in. na budowę kanalizacji teletechnicznej, studni kablowych, węzłów telekomunikacyjnych oraz ułożenie światłowodów. Podpisanie umów rozpoczyna rzeczową realizację projektu – planowany termin zakończenia prac to 31 lipca 2015 r.

Równolegle z budową infrastruktury województwo przeprowadzać będzie postępowanie dotyczące wyboru Operatora Infrastruktury, tzw. operatora operatorów (carrier’s carrier) OI. Województwo Świętokrzyskie wybuduje infrastrukturę i pozostanie jej właścicielem, jednak zarządzanie siecią, eksploatacja, utrzymanie oraz sprzedaż usług hurtowych powierzone będzie, w drodze umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym, podmiotowi zewnętrznemu posiadającemu odpowiednie kompetencje oraz doświadczenie i uprawnienia do prowadzenia takiej działalności. Będzie on świadczył na zasadzie sieci otwartej usługi innym operatorom i dostawcom usług telekomunikacyjnych. Rozwiązanie powyższe zagwarantuje odbiorcom hurtowym swobodny dostęp do wybudowanej przez województwo świętokrzyskie infrastruktury. OI zobowiązany będzie do sprzedaży usług na niedyskryminujących warunkach. Zobowiązany też będzie do dokonywania bieżącej rozbudowy i rozszerzania zakresu funkcjonowania sieci. OI prowadzić będzie działalność telekomunikacyjną polegającą zarówno na świadczeniu usług telekomunikacyjnych, jak i dostarczaniu publicznych sieci telekomunikacyjnych. Udostępnienie subsydiowanej infrastruktury stanowić będzie pomoc publiczną dla Operatora Infrastruktury. Współpraca województwa świętokrzyskiego i Operatora Infrastruktury zostanie oparta na modelu partnerstwa publiczno-prywatnego, a wynagrodzeniem partnera prywatnego będzie prawo do korzystania i pobierania pożytków z wybudowanej infrastruktury. Operator Infrastruktury zostanie wyłoniony w trybie przewidzianym w Ustawie z 9 stycznia 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi (Dz. U z 2009 r. nr 19, poz. 101). Warunki współpracy będzie określać umowa, której wzór jest załącznikiem do Studium Wykonalności.

Zarządzanie projektem

Dla właściwej realizacji projektu niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego, efektywnego, systemu zarządzania. W tym celu Zarząd Województwa Świętokrzyskiego Uchwałą nr 520/11 z 24 sierpnia 2011 r. zdecydował, że realizacja projektu będzie oparta na metodyce zarządzania projektami Prince2. Powołany został również Komitet Sterujący, w którego skład weszli: jako przewodniczący Komitetu Sterującego marszałek województwa Adam Jarubas, jako główny użytkownik wicemarszałek Grzegorz Świercz, jako doradcy dyrektorzy departamentów Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego: Infrastruktury, Budżetu i Finansów, Społeczeństwa Informacyjnego, Nieruchomości, Geodezji i Planowania Przestrzennego oraz kierownik Oddziału Zamówień Publicznych.

Ponadto Uchwałą nr 869/12 z 18 stycznia 2012 r. Zarząd Województwa Świętokrzyskiego powołał Zespół Zarządzania Projektem „Sieć szerokopasmowa Polski wschodniej – województwo świętokrzyskie” w składzie przyjętym na I posiedzeniu Komitetu Sterującego. Założono, iż w skład zespołu wejdzie siedem osób: kierownik projektu, jego zastępca ds. technicznych, główni specjaliści: ds. rozliczeń i sprawozdawczości, ds. inwestycji liniowych, ds. obsługi prawnej, ds. dokumentacji, promocji i szkoleń (wsparcie projektu) oraz główny specjalista ds. telekomunikacji.

Ponadto ze względu na pionierski charakter projektu, obejmujący dziedzinę, która do czasu wejścia w życie ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych, tj. do 17 lipca 2010 r. nie stanowiła zadań własnych województwa, a także skomplikowany proces przygotowania dokumentacji niezbędnej do realizacji projektu, przewidziane zostało wykorzystanie wsparcia ekspertów zewnętrznych w sprawach dotyczących: doradztwa prawnego, finansowego, technicznego, audytów i ksiegowości, modeli współpracy, a w szczególności w zakresie prawa telekomunikacyjnego, notyfikacji pomocy publicznej, ustawy o PPP i koncesjach, przeprowadzaniu postępowań przetargowych, a także skorzystanie z usług obcych w celu przygotowania dokumentacji niezbędnej do realizacji projektu. Eksperci zewnętrzni zostają wyłaniani w otwartej procedurze przetargowej. Do chwili obecnej wszystkie województwa Polski wschodniej przeprowadziły w ramach projektu postępowania i zawarły umowy na doradztwo prawne i doradztwo techniczno-ekonomiczne.

Podczas realizacji projektu konieczne będzie prowadzenie nadzoru i odbiorów prac, wymagające nie tylko wiedzy technicznej, ale również odpowiednich uprawnień specjalistycznych (funkcja inspektora nadzoru w rozumieniu przepisów Ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane Dz.U.2010.243.1623 j.t.). Dlatego realizację części inwestycyjnej projektu poprzedziło wyłonienie w drodze otwartej procedury przetargowej Inżyniera Kontraktu. Zakres jego zadań obejmuje odpowiedzialność techniczną (funkcja inspektora nadzoru) i nadzór nad realizacją postanowień umowy z wykonawcą infrastruktury technicznej (w tym zgodność z SIWZ i ofertą). Inżynier Kontraktu pełni również funkcję doradczą wobec wnioskodwcy, który formalnie jest stroną umowy i podmiotem dokonującym odbiorów.

Umowy na Inżyniera Kontraktu zostały już podpisane we wszystkich województwach: 4 czerwca 2012 r. w województwie warmińsko-mazurskim, 26 listopada 2012 r. w województwie świętokrzyskim, 26 lutego 2013 r. w województwie podlaskim, 14 marca 2013 r. w województwie podkarpackim i 18 czerwca 2013 r. w województwie lubelskim.

Kwestie problemowe oraz wyzwania

Podczas realizacji projektów Sieci szerokopasmowej Polski wschodniej głównymi kwestiami problemowymi i wyzwaniami okazały się: brak inwentaryzacji sieci na poziomie krajowym, przedłużający się proces notyfikacji pomocy publicznej, liczne zmiany modeli realizacji oraz przesuwanie terminów ogłaszania kluczowych postępowań. Doprowadziły one do powstania poważnych opóźnień. W wyniku tego projekt już na starcie realizacji rzeczowej znalazł się w trudnej sytuacji czasowej wykonalności. Kluczową, bo najbardziej czasochłonną częścią projektu, jest budowa infrastruktury pasywnej sieci. Zakładając w uproszczeniu, że czas potrzebny na prace projektowe (obejmujące pozyskanie map, przygotowanie koncepcji, wykonanie uzgodnień z zarządcami nieruchomości, uzyskanie stosownych decyzji i postanowień, wykonanie projektów, uzyskanie pozwolenia na budowę) to 12 miesięcy, czas na fizyczne wykonanie prac nad budową sieci pasywnej to 18 miesięcy. Odliczając miesiące zimowe, w czasie których niemożliwe jest prowadzenie prac ziemnych, pozostaje 14 miesięcy. Dzieląc 1500 kilometrów sieci na 14 miesięcy, wynik to około 100 kilometrów na miesiąc. Ponieważ w miesiącu jest średnio 21 dni roboczych, należy przyjąć, że każdego dnia roboczego począwszy od sezonu budowlanego 2014 wykonawcy sieci pasywnej w Świętokrzyskiem muszą wykonywać 5 kilometrów dziennie (razem). Co przy podzieleniu prac na 4 obszary inwestycyjne oznacza, że każdy z wykonawców musi budować sieć w tempie ponad 1 km dziennie. Jest to bardzo duże tempo prac, nie dające żadnego marginesu na opóźnienia związane z nieprzewidzianymi problemami geologicznymi, atmosferycznymi czy też ujawnieniem niezinwentaryzowanej infrastruktury.

W tym kontekście województwo świętokrzyskie ma harmonogram realizacji trudny, ale wykonalny. Sytuacja innych województw, które mają do wybudowania sieci dłuższe, a prace projektowe rozpoczęły z opóźnieniem od 3 do 9 miesięcy w stosunku do świętokrzyskiego, jest jeszcze poważniejsza. W przypadku województwa podkarpackiego oznacza to przykładowo, że miesięcznie wykonawca sieci pasywnej będzie musiał budować ok. 400 kilometrów sieci. To z kolei zmusza go do wykonywania 20 kilometrów dziennie. Trudno dziś wyobrazić sobie wykonalność takiego zadania. Z tego względu wszystkie samorządy realizujące budowę sieci szerokopasmowej muszą wykorzystywać każdą okazję, która pozwala skracać czas przygotowania uzgodnień, projektów, pozwoleń i decyzji.

Niezbędne są ciągłe działania inwestora mające na celu eliminację trudności formalnych. Przykładem mogą być trudności związane z pozyskaniem zasobów geodezyjnych. W chwili obecnej ośrodki geodezji i kartografii w powiatach posiadają w większości mapy jeszcze nie całkowicie cyfrowe. Ponadto zakres prac projektowych związany z tak dużą inwestycją wymaga częstego wypożyczania map, co jest trudnością organizacyjną dla wykonawców i ośrodków. Przykładem problemów, z jakimi spotkali się wykonawcy było oczekiwanie przez niektóre ośrodki geodezji i kartografii wykonywania map w dwóch formach. Oprócz obowiązującej dziś formy cyfrowej (projektowane zmiany nanoszone są na mapy za pomocą specjalizowanych programów) wymagano nanoszenia projektów na oleaty. W związku z przejściem geodezji na mapy cyfrowe w zasadzie nie ma już specjalistów, którzy potrafią wykonywać mapy odręcznie. Dzięki współpracy samorządów z Ministerstwem Administracji i Cyfryzacji oraz podległym mu Głównym Urzędem Geodezji i Kartografii, udało się te problemy rozwiązać, eliminując ryzyko znaczącego przedłużenia prac projektowych.

Innym problemem związanym z prowadzonymi uzgodnieniami są sprzeczności interpretacyjne istniejących przepisów. Największy problem stwierdzono na styku dwóch specustaw – drogowej oraz telekomunikacyjnej, na bazie której budowana jest m.in. sieć szerokopasmowa w województwie świętokrzyskim. W ustawie drogowej jest mowa o wydawaniu zezwoleń na umieszczenie infrastruktury w pasie drogowym w formie decyzji. Ustawa o rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych mówi o tej samej czynności wykonywanej w formie postanowienia. Problem ten, z pozoru błahy, rozwiązano poprzez wystawianie decyzji na podstawie wniosku, w którym inwestor powołuje się na podstawę prawną związaną ze specustawą telekomunikacyjną.

Kolejnym przykładem pionierskich trudności, jakie rozwiązuje województwo świętokrzyskie jest problem naliczania opłat za zajęcie pasa drogowego na czas inwestycji. Podobnie jak w powyższym przypadku niezgodności w regulacjach prawnych odnoszących się do tej samej czynności, ale opisanych w różnych aktach prawnych równego rzędu, powoduje praktyczne komplikacje w projekcie, który i bez tego ma bardzo napięty harmonogram.

W trakcie budowy występują również nieprzewidziane trudności organizacyjne – zespoły uzgodnień dokumentacji projektowej mają na celu uzgodnienie przebiegu planowanej inwestycji w odniesieniu do istniejących już lub planowanych przedsięwzięć na danym terenie. W skład zespołu wchodzą m.in. przedstawiciele branż elektroenergetycznej, wodno-kanalizacyjnej, gazowniczej, telekomunikacyjnej. Praktyka działania niektórych zespołów wskazuje, że część przedstawicieli nie uczestniczy w posiedzeniach zespołu. Zdarza się, że z tego powodu uzgodnienia są odraczane. Brak jednoznacznej podstawy pozwalającej na przyjęcie uzgodnień w przypadku nieobecności przedstawiciela dowolnej branży (uznanie zasady milczącej zgody), może powodować w nieograniczone przeciąganie inwestycji. Ten problem jeszcze nie został rozwiązany, niemniej uzgodnienia są wykonywane w większości powiatów bez podobnych przeszkód.

Stan prac w projektach SSPW

Postępy w realizacji projektu budowy sieci szerokopasmowej w Polsce wschodniej, przedsięwzięcia o wielkiej skali, finansowanego ze środków Unii Europejskiej, są uważnie monitorowane. W opinii MRR powstałe dotychczas opóźnienia nie zagrażają realizacji projektu w założonym czasie (musi zostać rozliczony do końca 2015 r.). Tym bardziej że – co należy podkreślić – na przestrzeni ostatnich miesięcy w samorządach nastąpiło znaczące przyspieszenie prac.

Województwo świętokrzyskie w obecnym momencie jest najbardziej zaawansowane w procesie fizycznej realizacji sieci pasywnej. Od lutego br. z upoważnienia marszałka działa w województwie ponad 60 projektantów, specjalistów w zakresie uzgodnień i przygotowania robót budowlanych. W obszarze inwestycyjnym numer 1 Warszawskie Przedsiębiorstwo Robót Telekomunikacyjnych przygotowało 25 wniosków o wydanie decyzji lokalizacyjnej na podstawie artykułu 50 ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych. W tym trybie należy uzyskać opinię wielu organów, następnie przygotować wniosek do urzędu wojewódzkiego o wszczęcie postępowania. Takich postępowań w świętokrzyskim jest już 16. Po maksymalnie 90 dniach wydawana jest decyzja lokalizacyjna.

Należy wziąć pod uwagę, iż rok 2013 jest krytyczny dla realizacji projektów SSPW i dalsze opóźnienia w realizacji działań w projektach będą powodowały skrócenie czasu na ich rzeczową realizację oraz możliwy wzrost cen jako wynik jednoczesnego wyboru wykonawców sieci w kilku województwach. Ostateczna data kwalifikowalności wydatków to 31 grudnia 2015 r. Po tej dacie projekty muszą być skończone ze środków własnych beneficjenta, gdyż tylko w takim przypadku Komisja Europejska nie zażąda zwrotu całego przyznanego dofinansowania.

Najważniejsze zadania dla beneficjentów to obecnie jak najsprawniejsze przeprowadzenie rzeczowej realizacji projektów oraz utrzymanie powstałej infrastruktury.

Równolegle z procesem budowy sieci prowadzone są działania informacyjne i promocyjne. Samorząd województwa ma pełną świadomość tego, że samo wybudowanie infrastruktury nie spowoduje automatycznego wzrostuzainteresowania Internetem ze strony potencjalnych użytkowników. Długi czas przygotowania inwestycji, wielkie oczekiwania z nią związane, jak również realizacja w międzyczasie innych projektów związanych z technologiami informacyjnymi powodują, że precyzyjna i spójna kampania informacyjno-promocyjna staje się równie ważna jak sam proces budowy. Z tego względu przygotowany został komponent promocyjny, którego realizacja rozpocznie się w roku 2014 i obejmować będzie działania promocji bezpośredniej, kampanię medialną oraz wspieranie inicjatyw promujących korzystanie z internetu, takich jak konkursy dla uczniów szkół podstawowych itp. W chwili obecnej informacja o przebiegu budowy sieci udostępniania jest na stronie projektu – www.sspw.umws.pl.

Strona ta została wykonana własnymi siłami Zespołu Zarządzania Projektem, bez angażowania usług zewnętrznych. Strona ta została laureatem w konkursie na najlepszą stronę internetową promującą projekt z PO RPW. Organizatorem wspomnianego konkursu było Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.

Na późniejszym etapie projektu, w strukturach urzędu marszałkowskiego zostanie utworzony zespół nadzorujący ze strony województwa realizację umowy z operatorem infrastruktury w celu reprezentowania interesów właściciela sieci (czyli województwa świętokrzyskiego). W skład tej komórki wejdzie część osób z zespołu realizującego projekt (2-3 osoby) oraz pracownicy odpowiedzialni za mienie województwa. Przewiduje się również dalsze wsparcie ekspertów zewnętrznych. Do zadań ww. zespołu należeć będzie: wybór operatora infrastruktury, realizacja nadzoru właścicielskiego oraz zatwierdzenie proponowanych przez operatora infrastruktury opłat i warunków świadczenia usług.

Co dalej z tymi światłowodami? Kto i za ile je utrzyma?

Wybudowanie sieci światłowodowej w warstwach szkieletu i dystrybucji to początek drogi. Następnym krokiem jest podłączenie sieci dostępowych, nazywanych ostatnią milą. W projekcie Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej ważną regulacją w tym zakresie jest zapis przywoływanej powyżej decyzji KE w zakresie notyfikacji pomocy publicznej. Regulacja ta stanowi w motywie, że operator infrastruktury nie może świadczyć usługi użytkownikom końcowym. Zatem do faktycznego wykorzystania potencjału sieci będzie potrzebna współpraca z operatorami ostatniej mili, czyli dostępowymi. W Studium Wykonalności projektu przewidziano model współpracy zarówno z dużymi dostawcami internetu, jak i z małymi, lokalnymi operatorami, ujętymi jako model małego operatora.

W części obszarów objętych interwencją istnieją sieci, które mogą zostać włączone w zasięg inwestycji SSPW od momentu oddania relacji do eksploatacji. W tę infrastrukturę wliczają się projekty realizowane w ramach działania 8.3 oraz 8.4 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, jak również inne sieci operatorów dostępowych istniejące na terenie województwa. Ponadto ogłoszony w maju br. przez PARP konkurs na sieci dostępowe budowane z myślą o rozwinięciu infrastruktury SSPW znajduje się na etapie oceny wniosków. Zainteresowanie budową takich sieci jest bardzo duże – złożone wnioski opiewają na kwotę ponad dwukrotnie przekraczającą dostępne środki EFRR (PARP dysponuje ok. 200 mln zł).

Niemniej istniejące, budowane, jak również planowane w obecnej perspektywie finansowej UE sieci dostępowe nie zaspokoją całego zapotrzebowania na dostęp do internetu na terenie Polski wschodniej. Dalsza rozbudowa tego segmentu sieci stanowi poważne wyzwanie dla rządu, samorządów oraz przedsiębiorców na okres programowania 2014-2020. Koncentracja na sieciach dostępowych już na obecnym etapie przygotowania programów operacyjnych na lata 2014-2020 jest wyraźnie zauważalna.

Zadanie rozbudowy sieci dostępowych jest ważne zarówno z przyczyn społecznych (faktyczne dotarcie z internetem do poszczególnych użytkowników), ale również ze względów ekonomicznych. Te sieci bowiem muszą być utrzymane przez ich właściciela, a zatem przez samorządy województw. Dofinansowanie EFRR oraz budżetu państwa pozwala na zmniejszenie kosztu inwestycji (CAPEX) do poziomu 5 proc. Niemniej całość kosztów operacyjnych (OPEX) do momentu wyłonienia operatora infrastruktury spoczywa na województwach. Warunki zakończonych postępowań na partnera prywatnego w ramach modelu DBOT wskazują, że nawet w przypadku wyłonienia operatora, część kosztów operacyjnych (OPEX) będzie obciążać budżet samorządu. W tym kontekście istotne jest zarówno zmniejszenie kosztów operacyjnych, jak i zapewnienie źródła finansowania tych kosztów.

O ile zapewnienie środków można uznać za przewidziane w okresie przygotowania projektów (obowiązek uwzględnienia kosztów eksploatacyjnych sieci w wieloletniej prognozie finansowej), o tyle zmniejszenie kosztów stałych związanych z wybudowaną infrastrukturą jest zadaniem stałym dla inwestorów.

Szczególnie ważnymi pozycjami kosztowymi są: opłata za umieszczoną infrastrukturę w pasach drogowych ponoszona na rzecz samorządu będącego zarządcą drogi, oraz podatek od nieruchomości. W przypadku opłat za umieszczoną infrastrukturę ich wysokość różni się w zależności od gminy, powiatu i województwa, ponieważ wysokość tej opłaty regulowana jest przez prawo miejscowe – stosowne uchwały rady gminy, powiatu lub sejmiku województwa. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, zauważając znaczenie tej pozycji w ekonomicznym bilansie przedsięwzięcia, przygotowało rekomendację dla samorządów dotyczącą preferencyjnego traktowania inwestycji światłowodowych jako działań o kluczowym znaczeniu dla rozwoju Polski.

W zakresie kosztów i utrzymania sieci wszystko zależne jest od rozwoju postępowań przetargowych. W województwie świętokrzyskim osoby odpowiedzialne za realizację projektu są zdania, że charakter postępowania na OI fundamentalnie różni się od przetargu na wykonanie sieci pasywnej. W przypadku procesu budowlanego decydujące znaczenie obok parametrów technicznych ma czas. W przypadku działań biznesowych decydująca jest analiza ekonomiczno-finansowa, odpowiednie przygotowanie uzasadnienia biznesowego oraz podział ryzyk i zysków przedsięwzięcia. Dlatego też zdecydowano o przeprowadzeniu postępowania na operatora infrastruktury szczególnie starannie, po uprzedniej aktualizacji analiz finansowo-ekonomicznych, analiz popytu, ryzyka oraz wariantów prawnej wykonalności zadania. Głównym zadaniem tych działań jest takie przygotowanie warunków postępowania na OI, by zapewnić maksimum korzyści dla mieszkańców województwa, osiągnięcie wskaźników realizacji projektu, jednocześnie zapewniając korzystne warunki działania samego operatora, gdyż jedynie osiągając korzyść biznesową, będzie on w stanie utrzymywać odpowiednio wysoką jakość usług.

Procesem związanym z wyborem operatora infrastruktury jest zaprojektowanie i dostawa urządzeń warstwy aktywnej sieci. Urządzenia sieciowe w odróżnieniu od infrastruktury pasywnej podlegają procesowi szybkiego „starzenia” się technologicznego. Również rodzaj urządzeń i ich producent istotnie wpływa na koszty zarządzania siecią przez operatora infrastruktury. Dlatego też w ocenie Zespołu Zarządzania Projektem w Świętokrzyskiem zakup tych urządzeń powinien być realizowany z uwzględnieniem zdania operatora infrastruktury. Województwo zwróciło się w tym zakresie do Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji z prośbą o wsparcie eksperckie w ramach projektu systemowego. Wsparcie takie w formie ekspertyz finansowych oraz technicznych wraz z rekomendacjami zostało udzielone w połowie bieżącego roku.

W celu zapewnienia trwałości projektu na etapie utrzymania i eksploatacji sieci, zgodnie z przeprowadzoną analizą, zamieszczoną w Studium Wykonalności, przewiduje się konieczność zaangażowania przez województwo świętokrzyskie własnych środków finansowych w ramach tzw. wkładu własnego województwa, który obejmuje m.in. pokrycie kosztów odtworzeniowych urządzeń aktywnych. Właściciel infrastruktury, tj. samorząd województwa, będzie odtwarzał infrastrukturę aktywną projektu począwszy od 5 roku eksploatacji. Roczny poziom nakładów inwestycyjnych na odtworzenie tej infrastruktury został określony na poziomie 10 proc. początkowych nakładów inwestycyjnych rocznie. Nie przewidziano nakładów odtworzeniowych na infrastrukturę pasywną, gdyż przewidywany okres zużycia tej części infrastruktury jest dłuży niż przyjęty okres odniesienia. Należy jednak zaznaczyć, że rzeczywisty poziom nakładów odtworzeniowych ponoszonych przez samorząd województwa będzie uzależniony od efektywności finansowej przedsięwzięcia i może być mniejszy od zaplanowanych.

W projekcie, poza nakładami inwestycyjnymi wynikającymi z koncepcji technicznej przewidziano również inne kategorie kosztów kwalifikowanych, takie np. jak:

• Inżynier Kontraktu (3 proc. od nakładów inwestycyjnych): koszty ponoszone zgodnie z okresem ponoszenia nakładów inwestycyjnych;
• wynagrodzenie osób zatrudnionych na czas realizacji projektu;
• dokumentacja projektowo-kosztorysowa i inna niezbędna do realizacji inwestycji;
• usługi obce związane z doradztwem przy procesie notyfikacji projektu, przygotowaniem dokumentacji inwestycyjnej, kosztami ogólnymi biura;
• działania promocyjne;
• działania informacyjne-edukacyjne realizowane w ramach zasady cross-financing.

W cenach jednostkowych budowy 1 km systemu kanalizacji teletechnicznej ujęto również opłatę za prawo drogi w okresie realizacji projektu.

Natomiast zgodnie z przyjętymi założeniami projektu jedyną kategorią przychodów dla samorządu województwa będzie czynsz dzierżawny płacony przez operatora infrastruktury.

W ramach działalności operatora infrastruktury przewidziano koszty rodzajowe wynikające ze specyfiki działalności, jaką będzie on prowadził. Ponoszenie danych kategorii kosztów (m.in. wynagrodzenie oraz utrzymanie floty samochodowej) wynika również bezpośrednio ze sporządzonej analizy prawnej, w której wskazano obowiązki przyszłego operatora infrastruktury.

Należy również zaakcentować, że na etapie utrzymania trwałości projektu możliwa jest rozbudowa sieci związana z rekomendacją zawartą w Studium Wykonalności, a także na wniosek opertora infrastruktury (na zasadach określonych w umowie). Ewentualne zmiany będą miały na celu podniesienie bezpieczeństwa funkcjonowania sieci, jej rozwój technologiczny oraz zaspokojenie popytu na usługi.

Wnioski z realizacji projektu na następną perspektywę oraz plany w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego do roku 2020

Projekt Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej oraz planowane bezpośrednie efekty przedsięwzięcia są zgodne ze strategicznymi dokumentami Unii Europejskiej. Realizacja projektu będzie również miała pozytywny wpływ na proces osiągania celów rozwojowych określonych w dokumentach krajowych i regionalnych, zwłaszcza w kontekście najbliższych lat.

Problematyka budowy społeczeństwa informacyjnego zajmuje poczesne miejsce w Strategii na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu – Europa 2020. W dokumencie tym, jako jedną ze słabości gospodarki europejskiej zidentyfikowano niewystarczające wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych. Wspieranie pełnego wykorzystania tych technologii stanowi jeden z filarów priorytetu strategii – Inteligentny rozwój – gospodarka oparta na wiedzy i innowacji, oraz wpisuje się w projekt przewodni: Europejska agenda cyfrowa. Zachęca się, by propagować powszechny dostęp do internetu i korzystanie z niego przez wszystkich obywateli europejskich, szczególnie poprzez działania na rzecz podnoszenia umiejętności informatycznych i dostępu do sieci.

Krajowy Program Reform wśród zadań, planowanych do wdrożenia, jako wypełnienie założeń Strategii Europa 2020, wymienia m.in. rozwój i modernizację infrastruktury teleinformatycznej i telekomunikacyjnej, w tym w szczególności na obszarach wiejskich, rozwijanie kompetencji uczniów i nauczycieli w zakresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych, wdrażanie informatycznych systemów zarządzania i świadczenia usług oraz wiele działań dotyczących zwiększenia skali świadczenia usług drogą elektroniczną.

Z kolei w dokumencie Stanowisko służb Komisji w sprawie opracowania umowy o partnerstwie i programów w Polsce na lata 2014-2020, dobitnie stwierdzono, że nie jest możliwy rozwój innowacyjnej gospodarki m.in. bez infrastruktury technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Podkreślono, że Polska nadal potrzebuje dużych inwestycji, aby ukończyć tworzenie podstawowej infrastruktury dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego, zaś poprawa warunków w dostępie do sieci stworzy warunki dla wzrostu gospodarczego bardziej sprzyjającego włączeniu społecznemu.

Kwestie dostępności i umiejętnego wykorzystania technologii teleinformatycznych znalazły swoje miejsce w zapisach Strategii Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020, stanowiąc swego rodzaju zagadnienie horyzontalne, uwzględniane w kontekście wielu celów szczegółowych. W opisie celu 1. strategii, dotyczącego poprawy jakości infrastruktury regionalnej, stwierdzono, że w dzisiejszych czasach zdominowanych przez rozwój technologii informatycznych nie wymaga głębszego uzasadnienia konieczność rozwoju sieci szerokopasmowego Internetu w każdym zakątku regionu. Ma to niebagatelny związek nie tylko z rozwojem przedsiębiorczości, e-biznesu, ułatwieniami administracyjnymi, ale też z wydatną poprawą pozyskiwania wszelkiego rodzaju informacji, w tym dotyczących rynku pracy. To z kolei sprzyja włączeniu społecznemu osób biernych zawodowo. Umożliwia im świadczenie pracy zdalnej i rozwój przedsiębiorczości wykorzystującej internet. W części poświęconej budowie kapitału ludzkiego i bazy dla innowacyjnej gospodarki podkreślono znaczenie tworzenia platform informatycznych dla firm, jako części działań mających na celu kreowanie korzystnych warunków dla przedsiębiorstw, czyli dla podmiotów, które mają znaczący wpływ na innowacyjność (w tym przede wszystkim sektora MŚP). Docenieniu roli ośrodków miejskich w stymulowaniu rozwoju gospodarczego regionu, towarzyszy postulat, dotyczący poprawy infrastruktury komunikacyjnej i telekomunikacyjnej – przede wszystkim wzrostu dostępu do Internetu poprzez sieci szerokopasmowe. Podobnie, cel poświęcony rozwojowi obszarów wiejskich, zawiera zapis nt. konieczności poprawy dostępności szerokopasmowego internetu.

Dlatego też dla rozwoju województwa świętokrzyskiego inwestycje w rozbudowę szeroko rozumianej infrastruktury teleinformatycznej, a więc realizacja projektu SSPW, są naturalną konsekwencją realizacji nakreślonych celów rozwojowych na nadchodzące lata. Tym bardziej że projekt Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej jest komplementarny w stosunku do wielu przedsięwzięć inwestycyjnych, które przyczyniają się do rozwoju społeczeństwa informacyjnego na terenie województwa.

Ważnymi działaniami komplementarnymi wobec ww. projektów są również przedsięwzięcia edukacyjne, bez których trudno liczyć na pełne wykorzystanie nowej infrastruktury telekomunikacyjnej. Aktualnie województwo realizuje jeden projekt szkoleniowy Rozwój systemu kluczowych obszarów funkcjonowania i kompetencji kadr Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego PO Kapitał Ludzki 2007-2013, działanie 5.2. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie.

Władze krajowe dostrzegają konieczność kontynuacji budowy sieci szerokopasmowych w latach 2014-2020. Będzie ona prowadzona w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, co pozwoli na poświęcenie interwencji przygotowywanego obecnie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020 następującym komplementarnym zagadnieniom, finansowanym zarówno z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, jak i Europejskiego Funduszu Społecznego:

• rozwój produktów i usług opartych na TIK, handlu elektronicznego oraz zwiększanie zapotrzebowania na TIK;
• wzmacnianie zastosowania rozwiązań cyfrowych w ramach e-gov, e-edukacji, włączenia cyfrowego, e-kultury i e-zdrowia;
• rozwój kultury informatycznej i e-learning, inwestycje w e-integrację, e-umiejętności i umiejętności związane z przedsiębiorczością;
• rozwój systemów informatycznych i otwarcie zasobów bazodanowych;
• podnoszenie wydajności i bezpieczeństwa systemów informatycznych.

W dobie globalizacji i cyfryzacji, aby regiony były konkurencyjnymi i atrakcyjnymi miejscami do życia i pracy, szczególnie ważny jest rozwój regionalnych sieci teleinformatycznych oraz technologii informacyjnych, jak również zapewnienie mieszkańcom dostępu do szerokopasmowego internetu. Brak takiego dostępu oznacza bowiem wykluczenie społeczne i marginalizację. Trudno się więc dziwić, iż nawet wobec występujących braków w podstawowej infrastrukturze drogowej czy społecznej samorządy inwestują również w infrastrukturę informatyczną, upatrując w tym szansę na rozwój społeczny i gospodarczy.