Punkt widzenia: Czy nauka finansów musi być nudna?

Przemysław Wiśniewski

Jest to z pewnością efekt intelektualnego fermentu wynikającego z tego, że owe finanse to jakaś bolesna abstrakcja, w której trudno się nam rozeznać. Choćby i dlatego, iż odbieramy ową naukę o finansach w sposób dość płytki, skrótowy. Naszym źródłem wiedzy są głównie, jeśli nie jedynie, media. Przykładem, który jak najbardziej odpowiada temu, co pragnę poniżej przekazać jest ciekawy artykuł, który ukazał się w „Rzeczpospolitej” w styczniu 2011 r., a poświęcony był finansom dla młodzieży. Podtytuł brzmiał następująco: Chcesz wychować zamożnego człowieka? Pokaż mu, jak pracuje pieniądz. Wśród wszystkich nas, którzy działają na rzecz rozwijania myślenia ekonomicznego, kultywowania etycznych zachowań w swych działaniach zawodowych, takie podejście do nauki i edukacji winno budzić co najmniej zdziwienie. Tytuł ów mówi, iż proces wychowania człowieka został rozdzielony na co najmniej dwa nurty: ten, który da społeczeństwu w niedalekiej przyszłości człowieka z zadatkami na zamożnego i jemu właśnie należy ukazać, jak „pracują” pieniądze. Drugą kategorią będą pozostali, którym owa wiedza o tym, jak pracują pieniądze nie jest tak do końca potrzebna. Tworzymy więc, wspierani przez media, społeczeństwo rozwarstwione, w którym pewną część osób wyposażymy w wiedzę o tym, jak pracują pieniądze. Jest to dla mnie tym bardziej groźne, iż jestem z pokolenia, które wyrastało w czasach, gdy ekonomia była powszechnie utożsamiana z czymś abstrakcyjnym, kojarzonym z niekończącymi się wykresami i tabelami. Ja i moi koledzy jesteśmy pokoleniem, które postrzegało tę dziedzinę wiedzy jako naukę o wielkich, ponadkontynentalnych prądach kryjących przed niewtajemniczonymi prawdy odwieczne i sprawdzone, przemienione we wzory, równania, całki i tabele!

Szczelina, która wytworzyła się pomiędzy tymi dwoma, w sumie obiektywnymi zjawiskami: pokoleniem „przed 1990” i pokoleniem „po 1990”, pokazuje bardzo niebezpiecznie zjawisko utrwalenia się zachowań roszczeniowych wśród młodzieży przy bardzo pasywnej postawie naszego pokolenia „przed”.

Pytanie, czy nauka finansów musi być nudna winno, co już wspomniałem wyżej, uzyskać odpowiedź, że oczywiście nie musi. Seneka mawiał: verba docent exempla trahunt, czyli – słowa uczą, przykłady pociągają. Spróbujmy więc zastanowić się nad naszą, odziedziczoną po minionych czasach, wiedzą o ludzkiej pracowitości, zapobiegliwości, uporczywych staraniach poprawy losu. Mieściła się ona gdzieś pomiędzy XIX- -wiecznymi lekturami z języka polskiego i tematami z historii.

Co w rzeczy samej nie było już, a raczej jeszcze nauką ekonomii! Nasz problem tkwił w proporcjach obecności ekonomii w naszej historii. A ta właśnie proporcja kształtowała nasze widzenie świata dookolnego. Jakiż wybór miał Holender, który przez wieki walczył z przeciwnościami losu, żyjąc na skrawku ziemi, wydzieranym z determinacją godną chwały Morzu Północnemu? Musiał walczyć, bo w przeciwnym wypadku byłby zginął. A do jakich wyborów zmuszani byli przez los i przyrodę rolnicy Małopolski, Wielkopolski czy Wołynia, dysponujący dobrą i żyzną ziemią?

Historia dała nam kiedyś sporo luzu, ściskając innych mocno za gardło. Nie oznaczało to jednak błogiego rozleniwienia. Handlowało się mocno i z charakterem, tyle tylko że podział pracy polegał na tym, że my tę ziemię uprawialiśmy z zapałem, pozwalając płodami tejże handlować braciom Żydom, Niemcom, Holendrom, Flamandom etc. Ziemię uprawiać było sprawą wręcz świętą, stąd wzięła się z lekka skrywana pogarda dla uwijających się za każdym groszem kupczyków, których przodków Pan Jezus wyganiał ze świątyni pańskiej. Nasi antenaci owo wygnanie odczytali jak chcieli, czyli po swojemu, budując cała ideologię niechęci i pogardy dla groszorobów ważących pieprz i korzenie i zawijających je w tutki. Kto nie wierzy, niech poczyta choćby i Sienkiewicza. Logiczne więc było, że bankowość traktowano jako narzędzie, nie zaś jako świadomą potrzebę korzystania z tego narzędzia, by poprawiać swó...