Przestrzeń fiskalna ocaliła rynki wschodzące przed kryzysem. Wnioski z raportu Banku Światowego „Global Economic Prospects”
Kraje z grupy rynków wschodzących będą musiały się zmierzyć z groźbą spowolnienia wzrostu i perspektywą rosnących koszty finansowania - oceniają autorzy opracowania Banku Światowego. Jakie kroki powinni podjąć odpowiedzialni za gospodarkę decydenci w tych państwach, gdyby czynniki te miały przyczynić się do zaistnienia cyklicznego spowolnienia? Jednym z istotniejszych instrumentów stymulujących gospodarkę może być - w opinii twórców raportu - odpowiednio prowadzona polityka budżetowa.
Pojawia się pytanie: czy państwa te będą w stanie na tyle skutecznie korzystać z mechanizmów o charakterze fiskalnym, aby spełniły one pokładane w nich nadzieje – a jeśli tak, to jakie powinny być najważniejsze elementy owej polityki? Próbę znalezienia odpowiedzi na te pytania znajdziemy w trzecim rozdziale raportu Banku Światowego, zatytułowanym „Wyzwania dla polityki budżetowej w krajach rozwijających się”. Analizy zawarte w tym rozdziale odnoszą się przede wszystkim do krajów należących do grupy rynków wschodzących i nieco gorzej rozwiniętych tzw. frontier markets.
Przestrzeń fiskalna jest niezbędna, żeby można było z sukcesem zastosować określoną politykę fiskalną – oceniają analitycy Banku Światowego.
– Rozwijające się gospodarki wytworzyły taką przestrzeń w okresie poprzedzającym wielki kryzys w latach 2008-09; w okresie recesji to właśnie ten potencjał został wykorzystany jako bodziec. Taki stan rzeczy odzwierciedla ogólną tendencję dającą się zauważyć w ciągu ostatnich trzech dekad – dostępność powierzchni fiskalnej łączy się z polityką coraz silniej antycykliczną (lub przynajmniej mniej procykliczną). Szersza przestrzeń fiskalna pozwala również na realizację skuteczniejszej polityki budżetowej – oceniają eksperci Banku Światowego, zaznaczając jednoczesnie, iż przestrzeń fiskalna w tych krajach skurczyła się w istotnym stopniu w wyniku kryzysu i do dziś nie jest w stanie osiągnąć wcześniejszych rozmiarów.
Aby osiągnąć ten poziom zabezpieczenia fiskalnego jaki istniał przed kryzysem, państwa rozwijające się powinny dziś dołożyć wszelkich starań i odbudować wspomniane bufory. Działanie to jednak musi być prowadzone w tempie dostosowanym do indywidualnych cech i warunków występujacych w każdym z krajów. Pośród czynników wpływających pozytywnie na budowę przestrzeni fiskalnej autorzy raportu wymieniają drastyczne spadki cen ropy naftowej. Raport wskazuje również na podstawowe instrumenty, pozwalające na wzmacnianie przestrzeni i kreowanie polityki budżetowej – są nimi na przykład reguły budżetowe, fundusze stabilizacyjne i ramy wydatków średniookresowych.
W jaki sposób skuteczna polityka budżetowa może być skutecznym wspieraniem działalności gospodarek rozwijających się w przypadku pogorszenia koniunktury? – W opinii twórców raportu to zagadnienie ma charakter kluczowy, jemu też poświęcone są dywagacje zamieszczone w trzecim rozdziale opracowania.
Eksperci BŚ wskazują na dwa elementy odpowiedniej polityki fiskalnej: dostępność i skuteczność. O dostępności możemy mówić, kiedy rząd dysponuje odpowiednią przestrzenią fiskalna na wdrożenie rozwiązań antycyklicznych.
Natomiast miarą skuteczności antycyklicznej polityki fiskalnej jest jej skłonność do podnoszenia poziomu aktywności gospodarczej.
Dalsza część opracowania poświęcona została analizie następujących kwestii:
- W jaki sposób przestrzeń fiskalna ewoluowała w czasie?
- Czy kraje rozwijające się skutecznie odeszły od procyklicznej polityki, prowadzonej w latach 80. ubiegłego stulecia?
- Czy większa przestrzeń fiskalna faktycznie pozwala na skuteczniejsze działania o charakterze antycyklicznym?
- Jakie rozwiązania instytucjonalne mogą wzmocnić zarówno przestrzeń jaki i politykę fiskalną, biorąc pod uwagę dorobek poszczególnych państw w tej dziedzinie?
- Jakie cele w odniesieniu do przestrzeni fiskalnej powinni politycy realizować w obecnej sytuacji?
Analiza sytuacji w poszczególnych krajach należących do obu grup (rynków wschodzących i frontier markets) pozwoliła analitykom BŚ na sformułowanie czterech zasadniczych wniosków:
- W pierwszej dekadzie XXI wieku, w okresie przedkryzysowym, rynki wschodzące i frontier markets utworzyły przestrzeń fiskalną poprzez redukcję zadłużenia zadłużenia i zamknięcie procedury nadmiernego deficytu. Następne, już podczas kryzysu, uzyskana przestrzeń była wykorzystana jako bodziec stymulacji fiskalnej dla gospodarki. Deficyt zaczął wówczas rosnąć, jednak ten wzrost został powstrzymany przez pojawienie się bardzo niskich stóp procentowych.
- Polityka fiskalna rynków wschodzących i frontier markets stawała się coraz bardziej antycykliczna (lub przynajmniej w mniejszym stopniu procykliczna) już od lat 80-tych; efekty można było obserwować podczas pierwszej fazy kryzysu.
- W gospodarce rozwijajacej się istnieje ścisłe powiązanie pomiędzy szerszą przestrzenią fiskalną a skutecznością polityki fiskalnej; mnożniki fiskalne mogą być wyższe w krajach o większej przestrzeni fiskalnej.
- Dobrze przygotowane i wiarygodne instrumenty – reguły fiskalne, fundusze stabilizacyjne i ramy wydatków średniookresowych – wspierają budowę przestrzeni fiskalnej, a co za tym idzie, mają dodatni wpływ na wyniki prowadzonej polityki budżetowej.
W gospodarkach rozwijających się, wskaźnik zadłużenia kształtuje się raczej na umiarkowanym poziomie, jednak obecnie jest on nieco wyższy aniżeli przewidywano tuż po ustąpieniu kryzysu. Deficyty budżetowe w tych krajach są znaczące i nie powróciły jeszcze do poziomu sprzed kryzysu. W niektórych krajach konieczne staje się obniżenie deficytu budżetowego do bardziej zrównoważonego poziomu – czytamy w raporcie. Dopiero po odtworzeniu rzestrzeni fiskalnej polityka budżetowa będzie mogła wspierać rozwój gospodarczy na oczekiwanym poziomie.
Karol Jerzy Mórawski
