Projekt ustawy wdrażającej dyrektywę tytoniową jest wadliwy i nie daje producentom czasu na dostosowanie

Nie dość, że projekt nie implementuje w znacznej części istotnych dla producentów wyrobów tytoniowych postanowień DT, to zawiera dodatkowo propozycje, które wykraczają poza dyrektywę.

W opublikowanym projekcie zabrakło kluczowych z punktu widzenia producentów informacji, które są jasno określone w DT (m.in. wielkość ostrzeżeń zdrowotnych), znalazły się w nim natomiast przepisy, których dyrektywa nie reguluje (m.in. zakaz informacji o wyrobach tytoniowych umieszczanych w punktach sprzedaży), a – ze względu na wielomiesięczne opóźnienie rozpoczęcia procesu legislacyjnego – terminy zaproponowane w ustawie w zakresie dostosowania produkcji stają się nierealne. Dodatkowo, ustawa przekazuje bardzo szerokie uprawnienia Inspektorowi ds. substancji chemicznych i naraża producentów na nieproporcjonalne i nieprzewidywalne koszty.

Przedstawiony projekt ustawy niestety nie pozwala producentom wyrobów tytoniowych na podjęcie jakichkolwiek prac przygotowujących do produkcji zgodnie z jej wymogami. Projekt nie implementuje znacznej części przepisów DT przesuwając regulacje do poziomu rozporządzenia, a tym samym, przesuwając w czasie proces przygotowania się producentów do wdrożenia zmian. Ten może być rozpoczęty dopiero wtedy, kiedy uchwalona zostanie ustawa wraz z odpowiednimi rozporządzeniami. W innym przypadku pozostaje niepewność prawna, przy której producenci nie mogą podejmować ryzyka gospodarczego z uwagi na ogromne koszty z tym związane. Proces legislacyjny rozpoczął się bardzo późno, zaś projekt nie zawiera podstawowych informacji dla producentów. Producenci informowali jak istotny jest dla nich czas na przygotowanie produkcji, pomimo tego, wprowadzono do projektu postanowienia wykraczające poza postanowienia DT, przez co projekt wymaga notyfikacji (unijna procedura TRIS), powodując dalsze przedłużenie procesu legislacyjnego.

BCC zwraca uwagę na istotne elementy projektu:

I. Z projektu ustawy wykreślono definicję informacji o wyrobach Ad. art. 2 pkt 6) i art. 3 pkt 4) (tj. art. 1 pkt 1) I pkt 2 Projektu Ustawy)

BCC podkreśla, że brak podstawy prawnej do wprowadzenia zakazu informacji o wyrobach tytoniowych w punktach sprzedaży. Jako podstawę prawną podano w uzasadnieniu do Projektu ustawy art. 13 ust. 1 lit. a) DT a ten artykuł nie dotyczy informacji o wyrobach tytoniowych tylko etykietowania opakowania wyrobów tytoniowych.

Zakaz byłby bezpodstawnym i nadmiernie uciążliwym ograniczeniem swobody działalności gospodarczej (sprzeczność z art. 20 Konstytucji), a jednocześnie brak waloru ochrony konsumentów – gdyż nośniki informacji o produktach informują o wyrobie dostępnym w sklepie – zarzut naruszenia art. 49 i 54 Konstytucji. Dodatkowo:

1) Brak przepisów unijnych zakazujących informacji o wyrobach (DT w ogóle nie dotyczy informacji o wyrobach tytoniowych) i brak podstawy prawnej do rozszerzenia przedmiotu regulacji o zakaz informacji o wyrobach tytoniowych ( art. 24 ust. 2 i 3 DT).

2) Powyższy zakaz w połączeniu z regulacją o ostrzeżeniu zdrowotnym umieszczanym na paczkach od góry ogranicza prawo do informowania konsumenta o oferowanym produkcie i ogranicza prawo konsumenta do porównania wyrobów i ich cen.

3) Na informacji o wyrobach zgodnie z aktualnymi przepisami znajduje się ostrzeżenie zdrowotne – konsument zostanie więc pozbawiony waloru edukacyjnego.

4) Zakaz uniemożliwia poinformowanie konsumenta o dostępnej ofercie (w przypadku małej ilości miejsca do ekspozycji, małych sklepów) i stwarza ryzyko pomyłki przy wyborze produktu.

5) W obecnych przepisach jest różnica między definicją reklamy (element zachęty) a informacją (wyraźny zakaz dla elementów zachęcających).

6) Zakaz narusza europejskie i konstytucyjne przepisy o swobodzie informowania i możliwości pokazywania znaków towarowych.

7) Zakaz ten dyskryminuje wyroby tytoniowe wobec np. wyrobów alkoholowych, których reklama jest dopuszczalna, a w przypadku wyrobów tytoniowych chodzi tylko o obiektywną informację.

8) Zakaz pozbawia prawa producentów do używania znaków towarowych na informacji – zbyt uciążliwa ingerencja w prawo własności intelektualnej.

9) Zakaz stwarzałby producentom i dystrybutorom legalnych produktów ograniczenia jakie nie ma w Polsce żadna legalnie działająca branża. Jest to stawianie branży tytoniowej właściwie poza prawem.

10) Zakaz ogranicza prawa konsumentów do informacji o dostępnych, legalnych produktach.

11) Wprowadzenie kolejnego zakazu informacji o wyrobach w punkcie sprzedaży byłoby naruszeniem art. 20 Konstytucji w zakresie wyrażonej tam zasady wolności działalności gospodarczej, która obejmuje wolność wyboru rodzaju działalności gospodarczej oraz wolność wykonywania wybranej sfery tej działalności. Projektowany zakaz informowania o wyrobach tytoniowych w punktach sprzedaży narusza konstytucyjne prawo komunikowania się, określone w art. 49 ust.1 oraz prawo do informacji, określone w art. 54 Konstytucji (art. 49.ust.1 Konstytucji RP: „Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.”; art. 54 Konstytucji RP: „Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.”).

12) Proponowane zmiany – pozbawiające producentów możliwości legalnego korzystania z ich własności mogą być tym samym uznane za równoznaczne z jej wywłaszczeniem. Choć nie prowadzą one do pozbawienia własności, powodują jednak, że nie mogą już służyć do oznakowywania informacji i odróżniania towaru w obrocie od innych towarów na rynku, co jest zasadniczą funkcją znaku towarowego.

13) Regulacja ta w połączeniu z obowiązkiem umieszczania ostrzeżenia mieszanego od góry opakowania wyrobu nadmiernie naruszy prawo konsumenta do otrzymywania pełnej informacji o produkcie i jego cechach. Następnie, prawo konsumenta do podjęcia w pełni świadomej decyzji, bez narażenia na ryzyko pomyłki. Te wszystkie funkcje pełnią właśnie znaki towarowe, umieszczane na informacji o wyrobach, gdyż przekazują konsumentowi informacje o produkcie i jego producencie oraz gwarantują określone i znane konsumentowi cechy i jakość produktu.

II. Projekt ustawy nie implementuje art. 3, 4, 9, 10, 11,12, 20 i 21 DT oraz punktu 28 preambuły DT.

Dla producentów wyrobów tytoniowych istotne jest określenie w ustawie (a nie jedynie delegowanie do rozporządzenia MZ), z punktu widzenia przygotowania produkcji wyrobów tytoniowych, zgodnie z zapisami DT: wielkości ostrzeżeń, sposobu ich umieszczenia, obniżenia ostrzeżeń w związku z zastosowaniem okresu przejściowego związanego ze znakami akcyzy oraz kształtu paczek (w tym – utrzymania dopuszczalności stosowania zaokrąglonych lub ukośnie ściętych krawędzi).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia wydane na podstawie ustawy powinno określać wyłącznie brakujące techniczne elementy ostrzeżeń zdrowotnych, które nie są jeszcze znane. DT określa rozmiar i umieszczenie ostrzeżeń zdrowotnych na opakowaniach wyrobów tytoniowych do palenia. Zamieszczenie ww. przepisów w ustawie umożliwi producentom rozpoczęcie skomplikowanego procesu przygotowania maszyn i opakowań do zgodności z nowymi przepisami. Brak tych przepisów w ustawie uniemożliwia jakiekolwiek przygotowania producentów do procesu produkcji.

W projekcie ustawy nie dokonano również określenia maksymalnych poziomów wydzielanych substancji nikotyny i tlenku węgla w dymie papierosowym papierosów wprowadzonych do obrotu lub wyprodukowanych w Polsce oraz nie określono metody pomiaru poziomu wydzielanych substancji smolistych, nikotyny i tlenku węgla w dymie papierosowym, mimo że w dyrektywie tytoniowej te kwestie zostały wyraźnie określone.

Wnosimy o przeniesienie wprost wszystkich artykułów DT mówiących o wielkości, miejscu umieszczenia ostrzeżeń zdrowotnych na wszystkich wyrobach regulowanych przez DT.

III. Uprawnienia Inspektora ds. Substancji chemicznych wykraczające poza DT i nieprzewidywalność kosztów.

Zaniepokojenie BCC budzi zakres kontroli, jaki nad branżą tytoniową zostaje w projektowanej Ustawie przekazany Inspektorowi ds. Substancji chemicznych. Niepokojąca jest również nieproporcjonalność opłat, które będą musiały być ponoszone w związku z ww. działalnością. W Ocenie Skutków Regulacji poinformowano, że koszty związane z ww. działalnością Inspektora przekroczą 20 mln zł i będą nimi obarczeni producenci oraz importerzy wyrobów tytoniowych. Projekt ustawy nie wskazuje jednak na częstotliwość kontroli, badań czy testów, co powoduje niepewność kosztową i ryzyko zwielokrotnienia tych kosztów.

BCC w kontekście ogromu zmian, które nakładają na przemysł tytoniowy projektowane przepisy i z powodu opóźnionego procesu legislacyjnego oraz niepewności odnośnie warunków i terminów dostosowania produkcji wnosi o usunięcie terminu 20 maja 2016 roku jako momentu, kiedy producenci mogą wytwarzać swoje wyroby tylko zgodnie z przepisami Dyrektywy i jednocześnie utrzymanie terminu do końca lutego 2017 jako datę wyprzedaży wyrobów nie spełniających wymogów Dyrektywy.

Proces przygotowywania się producentów do wdrożenia tych zmian może być rozpoczęty dopiero wtedy, kiedy uchwalona zostanie ustawa wraz z odpowiednimi rozporządzeniami.

Ze względu na ograniczoną liczbę dostawców maszyn do produkcji i pakowania wyrobów tytoniowych, ogromnie istotny jest odpowiednio długi czas na przygotowanie się producentów. Przygotowanie wymaga czasu i olbrzymich inwestycji, które sięgną łącznie kilkuset milionów złotych. Producenci potrzebują odpowiednio długiego okresu na zamówienie maszyn zgodnie ze specyfikacją wynikającą z przepisów ustawy, ich wyprodukowanie, zainstalowanie i przetestowanie. Z oczywistych względów inwestycje tej skali można przeprowadzać dopiero od chwili opublikowania uchwalonej ustawy, jak również wydania aktów wykonawczych do ustawy.

Jednocześnie 1 marca 2017 roku powinien być wskazany jako data, od której na rynku pozostaną w obrocie jedynie wyroby zgodne z nowymi przepisami. Koniec lutego koreluje z datą corocznej wymiany banderol i bazując na dotychczasowych doświadczeniach związanych z wyprzedażą produktów tytoniowych przy utracie ważności banderol akcyzowych, jest datą odpowiednią zarówno dla producentów jak i detalistów.

BCC podkreśla znaczenie przemysłu tytoniowego dla polskiej gospodarki oraz jego kluczowy wpływ na budżet państwa: zatrudnienie przekraczające 500 tys. osób, 10% udziału podatków pośrednich od wyrobów tytoniowych w ogólnych wpływach budżetowych, ponad 1,5 mld złotych nadwyżki w handlu zagranicznym.

Zaburzenia na rynku wyrobów tytoniowych związane z implementacją DT mogą mieć poważne konsekwencje dla budżetu państwa, dla przedsiębiorstw branży tytoniowej i dla ich pracowników.

Grażyna Sokołowska
przewodnicząca Komisji BCC ds. branży tytoniowej
Business Centre Club