Prawo: Ochrona konsumenta – pole walki

Beata Paxford

W tytule pozwoliłam sobie nawiązać do tytułu jednej z powieści mojego ulubionego pisarza Michela Houellebecqa – mianowicie do „Rozszerzenia pola walki” (org. L’extension du domaine de la lutte). Ten wybór wynika z moich obserwacji rynku consumer finance w Polsce i w innych krajach UE. I z przeświadczenia, że stosunki na linii bank – konsument – regulator zaczynają przypominać owe Houllebecqowskie pole walki, które nieustannie się poszerza.

Obecne akty prawne dotyczące konsumentów mają za zadanie zapewnić konsumentowi jak najdalej posuniętą ochronę prawną. Dotyczy to zarówno samych instytucji finansowania konsumenta (tj. pożyczki, kredytu), jak i możliwości nakładania kar na przedsiębiorców finansowych, którzy nie przestrzegają regulacji konsumenckich. Do tego w przypadku banków dochodzą jeszcze rekomendacje KNF zawierające zalecenia w zakresie kredytowania osób fizycznych. Jednak ustawodawca pracuje nad nowelizacją ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Proponuje się w niej zaostrzenie przepisów w stosunku do przedsiębiorców świadczących usługi konsumentom. Jeżeli przepisy te wejdą w życie, pod znakiem zapytania stanie rozwój sektora consumer finance przez banki i inne podmioty, w szczególności biorąc pod uwagę wysokość kar.

Asymetria informacyjna?

Jedną z fundamentalnych zasad ochrony konsumenckiej jest zasada braku asymetrii informacyjnej. Asymetria informacyjna ma miejsce w przypadku nierówności stron stosunku prawnego. Oznacza to, że z reguły konsument jako słabsza strona tego stosunku nie zna swoich praw i obowiązków z niego wynikających, a także nie posiada wystarczającej wiedzy o produkcie, który nabywa. Asymetria informacyjna przejawia się głównie w fakcie ukrycia przed konsumentem istotnych informacji dotyczących produktu, w tym możliwości dochodzenia swoich praw. Zatem przedsiębiorca, który chce dochować należytej staranności i zapewnić symetrię informacyjną klientowi, stoi przed nie lada wyzwaniem. Ma bowiem obowiązek ujęcia w dokumencie umowy z klientem tych wszystkich postanowień, które wymaga od niego ustawa (często kilka ustaw), zapewnienia przejrzystości tych postanowień i napisania ich językiem przejrzystym i zrozumiałym dla przeciętnego konsumenta. Przygotowanie takiego dokumentu produktowego obejmuje z zasady nie tylko tekst umowy, ale także regulaminy, oświadczenia czy formularze informacyjne (w przypadku kredytu konsumenckiego). Częstokroć wychodzi z tego książeczka (plik dokumentów liczący kilkadziesiąt stron). Trudno oczekiwać, aby przeciętny konsument miał czas i chęć do wnikliwej lektury takiej książki. Ponadto, nawet przy najbardziej czytelnym sformułowaniu zapisów umowy, zawsze istnieje ryzyko, że konsument nie zrozumie jakiegoś postanowienia. Czy w takiej sytuacji uzasadniony jest zarzut asymetrii informacyjnej?

Nie należy również zapominać o instytucji tzw. przeładowania informacyjnego (tzw. information overload). Dochodzi do niego w sytuacji, gdy konsument zostaje „zbombardowany” informacjami dotyczącymi produktu. Uznaje się, że kiedy klient otrzymuje zbyt ...