Prawo: Nie od razu Kraków zbudowano

Mec. Jerzy Bańka,
wiceprezes Związku Banków Polskich

Obecnie trudno to sobie wyobrazić, jak wtedy – na początku lat dziewięćdziesiątych poprzedniego wieku – wyglądał system bankowy. Wszelkie zlecenia można było złożyć wyłącznie w oddziale banku, w którym zakładało się rachunek bankowy. Nie było możliwości telefonicznego zlecania jakichkolwiek czynności bankowych. Przelewy między poszczególnymi bankami realizowane były znacznie wolniej niż dziś, a czeki były powszechne w obrocie.

Pojęcia karty płatniczej czy kredytowej były nieznane, a żaden z banków nie posiadał ani jednego bankomatu. Zresztą wielu konserwatywnych bankowców uważało, że karty kredytowe będą wytrychem, dzięki którym oszuści okradną w majestacie prawa wszystkie banki, doprowadzając tym samym polski system bankowy do ruiny. Dużo wody w Wiśle musiało upłynąć, zanim tradycjonaliści uwierzyli, że możliwe jest stworzenie systemu płatności bezgotówkowych, który będzie jednocześnie bezpieczny dla banków i wygodny dla klientów.

Przez dwadzieścia lat następowały niezwykle głębokie zmiany prawne, które tak naprawdę były prawie wyłącznie dostosowaniem przepisów prawa do zmieniającej się rzeczywistości. Wiele przepisów w momencie wejścia w życie regulowało sporne lub problematyczne kwestie dotyczące produktów, które były już w praktyce bankowej stosowane. Prawo powstawało często w wyniku inicjatyw i propozycji samego sektora bankowego. Jego przedstawiciele – pośród nich Związek Banków Polskich – wielokrotnie zgłaszali propozycje legislacyjne lub brali czynny udział w procesie legislacyjnym, konsultując projekty ustaw lub rozporządzeń, istotnych z punktu widzenia interesu banków oraz działalności całego sektora.

Regulacje prawa bankowego

W 1991 r. obowiązywała jeszcze stara ustawa – Prawo bankowe z 1989 r., która szybko przestała odpowiadać oczekiwaniom tworzącego się wolnego rynku, na którym nagle zaczęło przybywać wiele podmiotów, w tym banków.

Nowe Prawo bankowe uchwalono 29 sierpnia 1997 r. Ta ustawa, stworzona w konsultacji ze środowiskiem bankowym i regulująca zarówno prawo bankowe publiczne, jak i prywatne, spełniała wiele postulatów stawianych przez ZBP, jednakże nie ustrzeżono się przy jej tworzeniu błędów, m.in. w wyniku prac legislacyjnych zbyt szeroko zakreślono zakres tajemnicy bankowej, czyniąc z tej instytucji jeden z najbardziej rozbudowanych systemów w Europie.

Dwie duże nowelizacje Prawa bankowego miały miejsce w 2004 oraz w 2007 r. Pierwsza z nich wynikała przede wszystkim z potrzeb rynkowych i praktyk banków – określono zasady outsourcingu w banku oraz stworzono nowe instytucje prawa bankowego, takie jak cash pooling czy sekurytyzacja. Druga nowelizacja miała na celu przede wszystkim dostosowanie polskiej ustawy bankowej do uregulowań dyrektywy CRD III, czyli w szczególności odpowiedniego określenia wymogów kapitałowych.

Nowe instrumenty w Prawie bankowym

• Elektroniczne instrumenty płatnicze Ostatnie dwadzieścia lat to niezwykle dynamiczny rozwój m.in. systemów płatniczych i różnorodnych sposobów płatności. Rozwój sieci bankomatów, powiązany z popularyzacją karty płatniczej oraz karty kredytowej jako wygodnego sposobu płacenia za towary i usługi wzbudziły potrzebę uregulowania przepisami prawa zasad używania karty, podziału odpowiedzialności i zakresu świadczeń wydawcy karty i jej posiadacza. Ustawa ponadto musiała być na tyle elastyczna, aby nie blokować rozwoju nowych form płatności elektronicznych, mobilnych czy zdalnych, które na etapie jej tworzenia były w fazie projektowej.
  W takich warunkach, we współpracy z sektorem bankowym, Związkiem Banków Polskich oraz przedstawicielami środowisk akademickich, powstała Ustawa z 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych. Określiła ona zasady wydawania i używania elektronicznych instrumentów płatniczych, w tym instrumentów pieniądza elektronicznego, prawa i obowiązki stron umów o elektroniczne instrumenty płatnicze oraz zasady tworzenia, organizacji, działalności oraz nadzoru, a także likwidacji instytucji pieniądza elektronicznego. Ponadto ustawa definiowała wiele pojęć stosowanych w obrocie oraz pozycję akceptanta i agenta rozliczeniowego.br Podkreślenia wymaga, że po 9 latach od uchwalenia nadal przystaje ona do realiów rynkowych mimo ogromnych zmian na rynku płatności. Ustawa okazała się elastyczna i przygotowana z myślą o przyszłości, dzięki czemu, jasno określając obowiązujące normy prawne, nie blokuje rozwoju nowych technologii i wprowadzania na rynek kolejnych form dokonywania płatności.
• Outsourcing Outsourcing, czyli prowadzenie przez banki działalności z wykorzystaniem podmiotów zewnętrznych, którym powierza się wykonywanie czynności w ramach działalności własnej, wymagał precyzyjnej regulacji ustawowej z uwagi na potrzebę zapewnienia ochrony interesów deponentów. Wynika to z faktu, iż outsourcing oprócz wielu zalet, takich jak obniżenie kosztów działalności banku, a w konsekwencji ulepszenie oferty produktowej, niewłaściwie stosowany może znacząco podnosić ryzyko operacyjne banku.
  Ogólna zasada określona w art. 6a Prawa bankowego stanowi, iż bank może powierzyć przedsiębiorcy wykonywanie pośrednictwa na rzecz banku w zakresie czynności bankowych – m.in. umów rachunków bankowych, niektórych umów kredytu, umów o kartę płatniczą oraz innych czynności po uzyskaniu zezwolenia KNF – oraz czynności faktycznych związanych z działalnością bankową. Ustawa wyłącza z outsourcingu zarządzanie bankiem oraz przeprowadzanie audytu wewnętrznego banku. Istotne jest to, że zgodnie z art. 6b Prawa bankowego odpowiedzialności banku za szkody wyrządzone klientom poprzez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy z outsourcerem nie można wyłączyć ani ograniczyć.
  W celu zapewnienia prawidłowego i ostrożnego wykonywania umów outsourcingowych Komisja Nadzoru Finansowego została wyposażona w dodatkowe uprawnienia nadzorcze względem zawierania i realizacji tych umów. Banki natomiast zostały obarczone dodatkowymi obowiązkami informacyjnymi względem KNF (art. 6c – 6d Prawa bankowego).
  ZBP brał aktywny udział nie tylko w pracach legislacyjnych i poprzedzających je konsultacjach społecznych, dbając o to, aby nowe przepisy nie tylko zabezpieczały interesy klientów banków, ale również nie narzucały na banki zbyt dużych obciążeń lub sztywnych przepisów, utrudniających działalność. Mając to na uwadze, Związek Banków Polskich podjął się wielu konsultacji oraz mediacji pomiędzy przedstawicielami KNF a bankami celem wypracowania standardów odnośnie poszczególnych rodzajó...