Pozycja banku jako wierzyciela w postępowaniu upadłościowym konsumenckim

Wniosek o ogłoszenie upadłości

Przepisy, które weszły w życie od stycznia 2016 r. zmodyfikowały nieco pozycję wierzycieli jako wnioskodawców w sprawach o ogłoszenie upadłości konsumenta. Należy tu rozróżnić dwie sytuacje:

1. osoba fizyczna prowadziła działalność gospodarczą dawniej niż rok przed datą złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub nigdy nie prowadziła działalności gospodarczej,
2. osoba fizyczna zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej, a nie minął jeszcze rok od daty wykreślenia jej z właściwego rejestru, względnie osoba taka faktycznie prowadzi działalność gospodarczą, lecz nie dopełniła obowiązku zarejestrowania swojej działalności.

Przypadki te dotyczą również byłych wspólników spółek osobowych.


W przypadku A. bank nie może złożyć wniosku o upadłość; złożenie go jest wyłącznym przywilejem konsumenta, to on wyłącznie decyduje o tym, czy chce wszcząć procedurę oddłużeniową. Dotyczy to również sytuacji kiedy to sąd zagraniczny otworzył tzw. główne postępowanie upadłościowe wobec konsumenta, a bank chciałby aby postępowanie toczyło się wg. przepisów polskich z udziałem polskiego syndyka i dotyczyło wyłącznie majątku położonego na terytorium RP, gdyż jest on obciążony zabezpieczeniami na rzecz tegoż banku (wtórne postępowanie upadłościowe). Tytułem przykładu: sąd czeski ogłosił upadłość konsumenta, który na stałe zamieszkuje w Czechach; osoba ta zaciągnęła kredyt hipoteczny w Polsce i nabyła tu mieszkanie. Skutki orzeczenia zagranicznego rozciągną się również na terytorium RP, lecz bank udzielający kredytu chciałby uzyskać zaspokojenie z majątku położonego w Polsce, na którym ma zabezpieczenie w oparciu o przepisy krajowe. W takim przypadku, jeżeli mamy do czynienia z konsumentem określonym w pkt A. wniosek o upadłość wtórną może złożyć jedynie sam konsument albo zarządca (syndyk) zagraniczny.

W przypadku B. bank może być wnioskodawcą, gdyż albo mamy do czynienia z faktycznym przedsiębiorcą albo też były przedsiębiorca nie złożył sam we właściwym czasie wniosku o upadłość i zakończył prowadzenie działalności, a nie upłynął długi czas od zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej. Tytułem przykładu: Kowalski zakończył prowadzenie działalności gospodarczej i został wykreślony z CEDiG w dniu 31 grudnia 2015 r. Zgodnie z poprzednio obowiązującymi przepisami wierzyciel mógł złożyć wniosek o upadłość takiej osoby, a zastosowanie miały ogólne przepisy o prowadzeniu upadłości wobec przedsiębiorcy. W chwili obecnej stosowane będą przepisy o upadłości konsumenckiej z pewnymi modyfikacjami. Niemniej jednak bank jako wierzyciel może wnioskować o ogłoszenie upadłości Kowalskiego. Jeżeli ten sam Kowalski zakończył działalność gospodarczą np. w styczniu 2015 r. bank traci swoje uprawnienia wnioskowe.

Kontrola wierzycielska w toku postępowania

Bank może kontrolować proces wyceny składników majątku upadłego. Podobnie jak w przypadku upadłości względem przedsiębiorców, również w upadłości konsumenckiej dokonuje się opisu i oszacowania nieruchomości. Bank może skarżyć opis i oszacowanie za pomocą zarzutów, które wnosi się w terminie tygodnia od obwieszczenia o przekazaniu opisu i oszacowania do sędziego-komisarza. Wprawdzie orzeczenie sędziego-komisarza jest prawomocne (nie można go skarżyć), jednak możliwość wniesienia zarzutów pozwala na przedstawienie argumentacji przeciw dokonanej wycenie, np. przez wytknięcie błędów metodologicznych, jakich dopuścił się rzeczoznawca majątkowy. Rzeczoznawca może być wówczas poproszony o odniesienie się do zarzutów, czy o dokonanie uzupełnień wyceny, może się też okazać, że konieczne będzie powołanie innego specjalisty. Nierzadko zdarza się, że bank wnosząc zarzuty posługuje się przygotowanym wcześniej przez siebie operatem szacunkowym.

W przypadku upadłości osób fizycznych często pojawia się problem kwalifikowania poszczególnych składników majątkowych do masy upadłości. Prawo upadłościowe określa przez odwołanie do Kodeksu postępowania cywilnego, jakie składniki majątku nie są objęte masą upadłości. Jednak sam ustawodawca mając świadomość trudności, jakie mogą pojawić się przy kwalifikacji, wyznaczył procedurę pozwalającą na rozstrzyganie kwestii spornych w tej mierze. Wniosek do sędziego-komisarza może złożyć upadły lub syndyk. Wierzyciele na tym etapie postępowania nie są podmiotami uprawnionymi do składania wniosków, mają natomiast prawo skarżenia orzeczenia sędziego-komisarza do Sądu upadłościowego. Nie jest też wykluczone wnoszenie pism, które będą przedstawiały stanowisko banku albo sygnalizowały dostrzeżone przez bank nieprawidłowości przy kwalifikowaniu przez syndyka poszczególnych przedmiotów do masy upadłości. Trafność argumentacji banku może skutkować podjęciem przez sędziego-komisarza działań z urzędu w trybie nadzoru nad przebiegiem postępowania upadłościowego. Znów odwołując się do przykładów z praktyki sądowej: konsument – z zawodu nauczyciel posiadał dwa komputery, jeden wykorzystywał przygotowując się do zajęć z drugiego korzystały jego dzieci. W takim przypadku jedynie jeden z tych komputerów nie powinien być włączony do masy upadłości, jako służący wykonywaniu pracy zawodowej.

Innym charakterystycznym elementem postępowania oddłużeniowego jest wydzielenie konsumentowi po sprzedaży domu czy mieszkania, w którym zamieszkiwał, sumy na pokrycie kosztów najmu lokalu mieszkalnego przez okres od 12 do 24 miesięcy. Środki te pochodzą ze sprzedaży tejże nieruchomości, a zatem wysokość określonej przez sędziego-komisarza kwoty w oczywisty sposób wpływa na stopień zaspokojenia wierzycieli. Banki, które najczęściej korzystają z zabezpieczeń hipotecznych powinny pamiętać o tym, że wydzielenie kwoty na pokrycie kosztów najmu mieszkania przez konsumenta nie jest ograniczone żadnymi limitami, inaczej aniżeli ma miejsce w przypadku pokrywania z tych środków kosztów postępowania upadłościowego. Tym bardziej więc aktywność wierzyciela jest tu wskazana i może się ona przejawiać również przez wniesienie zażalenia na postanowienie sędziego-komisarza.

Zgłoszenie wierzytelności

Niezmiernie ważną czynnością jest zgłoszenie wierzytelności przez bank. Stanowi ono warunek uczestniczenia w planach podziału środków uzyskanych w toku postępowania oraz warunek uczestniczenia w planie spłat. Bank, który korzysta z zabezpieczenia na majątku upadłego (np. bank udzielił kredytu na zakup mieszkania i posiada zabezpieczenie hipoteczne) nie musi zgłaszać swojej wierzytelności, gdyż syndyk winien umieścić bank na liście wierzytelności z urzędu. Niemniej jednak z przyczyn czysto praktycznych wskazane jest, aby bank dokonał zgłoszenia sam, choćby po to aby zminimalizować trudności związane z naliczaniem odsetek. Brak zgłoszenia wierzytelności szkodzi wierzycielowi, a nie upadłemu konsumentowi: w przeciwieństwie do upadłości przedsiębiorców, procedura oddłużeniowa może się toczyć bez aktywnego udziału wierzycieli, a wierzyciel, który się nie zgłosił nie będzie m.in. partycypował w podziale środków pieniężnych (o ile nie został umieszczony na liście wierzytelności z urzędu), albo nie będzie brał udziału w głosowaniu nad układem.

Plan spłat

Kulminacją postępowania oddłużeniowego jest ustalenie planu spłat, a po jego wykonaniu umorzenie niespłaconych zobowiązań, albo umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłat. Z praktyki sądowej wynika, że wierzyciele, w tym również banki, na tym etapie właściwie nie wykazują żadnej aktywności. Tymczasem taka aktywność jest ogromnie wskazana i pozwala sądowi na pełniejsze ustalenie faktycznej sytuacji dłużnika. Pozwala również na wyważenie interesów dłużnika i wierzycieli. Bank może dysponować argumentami, które spowodują, że sąd przyzna wierzycielom korzystniejsze warunki spłaty, albo nie przychyli się do wniosku upadłego o umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłat.

Podsumować można powyższe wywody w następujący sposób: brak aktywności wierzycieli może skutkować błędnym ustaleniem stanu i wartości masy upadłości, niemożnościom uczestniczenia w planie podziału środków, a w skrajnym przypadku umorzeniem zobowiązań dłużnika bez ustalania planu spłat.

Daria Popłonyk
– sędzia Wydziału X Gospodarczego ds. restrukturyzacyjnych i upadłościowych SR dla m.st. Warszawy,
wykładowca studiów podyplomowych w Centrum Kształcenia Podyplomowego Uczelni Łazarskiego
– Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe (restrukturyzacja i likwidacja przedsiębiorstwa)
oraz Dochodzenie wierzytelności bankowych.