Opinie: Homo – ale jaki?

Marek Urbaniak

Profesor znany z niebanalnego języka i mało ortodoksyjnych poglądów na wszystko, wywołał całkiem spory szok tymi dywagacjami, a wręcz oskarżeniem sporej części Polaków, którzy z wielką ochotą chcieli widzieć się jako tych spragnionych wolności wszelkiej maści. A Ksiądz Profesor miał świadomość, że pod płaszczykiem pozoru nadal dla wielu aktualne jest hasło z Sierpnia 80 r.: „Socjalizm – tak, wypaczenia – nie”.

Od tej pory minęło wiele różnych mód politycznych i leksykalnych. I paradoksalnie właśnie jesteśmy świadkami coraz mocniej brzmiącej prognozy o konieczności odchodzenia od… homo oeconomicus. Dla porządku warto tylko przypomnieć, że na przykład prof. Grzegorz Kołodko w swojej summie poglądów na wszystko, co związane z ekonomią („Wędrujący świat”), o dziwo w ogóle nie zwraca uwagi na ten paradygmat człowieka oświeceniowego w wymiarze ekonomicznym. Prof. Kołodko analizuje natomiast pierwsze ślady homo erectusa sprzed 1,4 miliona lat, by od razu się skupić na homo sapiens (250-300 tys. lat). A wydaje się, że w żadnej analizie naszych aktualnych niedomagań nie można pominąć tego wyjątkowego okresu końca XVII w. i następnych kilkudziesięciu lat. Wtedy bowiem współczesny człowiek został modelowo zaprogramowany przez Johna Stuarta Milla, który obwieścił panowanie homo oeconomicus, czyli człowieka racjonalnego. I jest to wzorzec mało sentymentalny, który dąży do maksymalizacji osiąganych wyników, a swoje wybory podporządkowuje jedynie kryteriom ekonomicznym. A wszystko to odbywało się oczywiście w ramach jak najbardziej etycznego uzasadnienia: „Nauka, która przyjmuje jako podstawę moralności użyteczność, czyli zasadę największego szczęścia, ...