Nowoczesny Bank Spółdzielczy | Prawo | Jak rolnik został konsumentem, choć tego wcale nie chciał

Specjalny status konsumenta ma w polskim i europejskim systemie prawnym wieloletnią tradycję, podobnie jak jego definicja. W tradycyjnym rozumieniu konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca zakupu towarów lub usług w celach niezwiązanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową. Dynamiczne zmiany na rynku pracy, w tym upowszechnienie się samozatrudnienia, skłoniły unijnego ustawodawcę do uelastycznienia definicji legalnej klienta indywidualnego. W myśl zapisów dyrektywy nr 2011/83/WE w sprawie praw konsumentów, charakter konsumencki ma również umowa „zawierana w celach, które częściowo są związane z działalnością handlową danej osoby, a częściowo nie są z nią związane, a cel handlowy jest do tego stopnia ograniczony, że nie jest dominujący w ogólnym kontekście umowy”. Nadal jednak transakcja konsumencka ma służyć głównie prywatnym celom mikroprzedsiębiorcy, a zastosowanie biznesowe powinno mieć charakter uboczny. Takie rozwiązania od lat funkcjonują w polskim systemie prawnym, np. cząstkowe odliczanie VAT od nabycia i eksploatacji samochodów osobowych, używanych w sposób mieszany.

Mikroprzedsiębiorca zwany konsumentem

Uchwalony w roku 2019 i obowiązujący od początku 2021 r. tzw. pakiet deregulacyjny przyznał indywidualnym przedsiębiorcom część przywilejów konsumenckich w sposób niespójny z regulacjami unijnymi. Zgodnie z wprowadzonym wówczas art. 3855 Kodeksu cywilnego, mają one obejmować również zakupy, dokonane bezpośrednio w związku z działalnością gospodarczą (a więc, wbrew dyrektywie nr 2011/83/WE, nie tylko w tzw. celach mieszanych), o ile treść zawieranej umowy nie ma dla przedsiębiorcy charakteru zawodowego. Głównym kryterium oceny tejże ma być przedmiot działalności danej firmy, określony na podstawie kodów PKD w ewidencji działalności gospodarczej. Na tej podstawie jednoosobowe działalności gospodarcze zyskały dostęp m.in. do poszerzonych warunków rękojmi czy możliwości zwrotu produktu (lub odstąpienia od umowy, np. kredytowej) w ciągu 14 dni. Umowy takowe mogą być też analizowane pod kątem klauzul abuzywnych.

Obok niezgodności z zapisami prawa europejskiego, przepisy te budzą poważne wątpliwości interpretacyjne, w wielu przypadkach utrudniając wypracowanie jednolitej linii orzeczniczej. To zaś przekłada się na zwiększone ryzyko finansowania jednoosobowej działalności gospodarczej przez banki, które każdorazowo muszą uwzględnić dodatkowe ryzyka, związane choćby z możliwością odstąpienia mikrofirmy od umowy kredytowej w ciągu 14 dni.