Raport NBP: rekordowy roczny przyrost wartości gotówki w obiegu w 2020 roku

W ostatnim okresie, zwłaszcza w dobie pandemii COVID-19, wzrasta rola NBP nie tylko jako regulatora rynku, lecz także jako katalizatora zmian, podejmującego działania o charakterze systemowym, strategicznym, jak również będącego inicjatorem pogłębienia współpracy między poszczególnymi uczestnikami rynku obrotu gotówkowego. Podobna tendencja jest obserwowana w innych krajach na świecie.

Jak wykazały badania przeprowadzone przez NBP w 2020 r., gotówka była najczęściej wykorzystywanym przez konsumentów środkiem płatniczym. W ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie skorzystało z niej 97,8 proc. respondentów.

Czytaj także: Bankowcy za równym traktowaniem płatności gotówkowych i bezgotówkowych >>>

W Polsce obserwuje się wzrost znaczenia roli poszczególnych uczestników rynku obrotu gotówkowego w zapewnianiu obywatelom dostępu do pieniądza gotówkowego. Dostępność i akceptacja gotówki w trakcie pandemii stały się priorytetowe. Podobnie jak w wielu innych krajach również w Polsce w 2020 r. szczególnego znaczenia nabrała funkcja gotówki jako środka gromadzenia oszczędności, a zmniejszyło się znaczenie roli pieniądza gotówkowego w realizacji transakcji.

Czytaj także: Obrót gotówką: Polska nakazuje, Unia zakazuje >>>

Dostrzegając rolę współpracy poszczególnych interesariuszy rynku obrotu gotówkowego w zapewnianiu dostępności gotówki dla społeczeństwa oraz sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania infrastruktury w tym zakresie, Narodowy Bank Polski zainicjował prace mające na celu opracowanie Narodowej Strategii Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego, które mają charakter priorytetowy w 2021 r.

Prace nad Narodową Strategią Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego

Prace nad Narodową Strategią Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego koncentrują się na kluczowych aspektach bezpieczeństwa obrotu gotówkowego, do których zalicza się: powszechną akceptację pieniądza gotówkowego oraz jego dostępność, fizyczne bezpieczeństwo gotówki, cyberbezpieczeństwo systemów krytycznych dla funkcjonowania obrotu gotówkowego, ciągłość zaopatrywania rynku w gotówkę, przeciwdziałanie fałszerstwom, a także zapewnienie odpowiedniego co do wartości i struktury nominałowej zapasu znaków pieniężnych.

W ramach działań usprawniających funkcjonowanie obrotu gotówkowego, w 2020 r. kontynuowano prace związane z wdrożeniem standardów GS1 w polskim obrocie gotówkowym. Zjawiska zachodzące na rynku gotówkowym w 2020 r. wymagały od banku centralnego zdecydowanych działań, prowadzonych często pod presją czasu oraz obejmujących swoim zasięgiem pośrednio lub bezpośrednio wszystkich uczestników rynku. Szczególnego znaczenia w tym czasie nabrały wzmożone działania integracyjne prowadzone przez NBP. Bieżąca wymiana informacji, dialog oraz ścisła współpraca interesariuszy obrotu gotówkowego przełożyły się na sprawne funkcjonowanie procesu zaopatrywania w czasach niespotykanego do tej pory zapotrzebowania na pieniądz gotówkowy. Działania te prowadzone były m.in. za pośrednictwem Rady ds. obrotu gotówkowego, powołanej w lutym 2019 r. przy Zarządzie NBP.

Wpływ pandemii COVID-19 na rynek obrotu gotówkowego

W „Raporcie o obrocie gotówkowym w Polsce w 2020 r.” oprócz wskazania głównych czynników wpływających na model obrotu gotówkowego w Polsce, relacji pomiędzy bankiem centralnym a uczestnikami rynku obrotu gotówkowego, jak również danych statystycznych odzwierciedlających tendencje w obrocie gotówkowym w 2020 r. zawarto informacje o wpływie pandemii COVID-19 na rynek obrotu gotówkowego.

W okresie niepewności towarzyszącej pandemii COVID-19 w wielu krajach na świecie odnotowano wzrost wartości pieniądza w obiegu na niespotykaną dotychczas skalę. Zwiększony popyt na banknoty, w szczególności wyższych nominałów, wynikał głównie z gromadzenia środków w celach przezornościowych.

Wzrost wartości pieniądza w obiegu

W Polsce od lat obserwowany jest wzrost wartości pieniądza w obiegu. W ostatniej dekadzie, tj. w latach 2011-2020, wartość pieniądza gotówkowego w obiegu w stosunku do grudnia 2010 r. wzrosła trzykrotnie, z 102,7 mld zł do 321,5 mld zł. W samym 2020 r. odnotowano rekordowy roczny przyrost wartości obiegu o 34,8 proc., tj. o 83,0 mld zł, w stosunku do wartości z 2019 r. Warto podkreślić, że roczny wzrost wartości obiegu w 2019 r. w porównaniu z 2020 r. był czterokrotnie niższy. Zjawisko przyrostu obiegu w 2020 r. wynikało nie tylko ze wzrostu poziomu pobrań waluty polskiej z NBP, ale również ze znacznie niższego poziomu jej odprowadzeń do NBP. Wartość banknotów i monet pobranych z NBP w 2020 r. wyniosła 222,8 mld zł i wzrosła o 9,5 proc. w stosunku do poprzedniego roku, natomiast wartość banknotów i monet odprowadzonych do NBP w 2019 r. wyniosła 139,8 mld zł i zmniejszyła się o 24,1 proc. w stosunku do poprzedniego roku. Wzrost wartości pobrań waluty polskiej z NBP był szczególnie widoczny w okresie marzec-kwiecień 2020 r. (rekordowy poziom 6 mld zł osiągnął 13 marca 2020 r.) oraz na przełomie października i listopada 2020 r.

Tendencje w zakresie kształtowania się wartości pieniądza gotówkowego w obiegu, wynikające z dotychczas zidentyfikowanych czynników o charakterze fundamentalnym (np. kurs walutowy, PKB, inflacja, stopy procentowe) czy sezonowym (okresy świąteczne, wakacje, początek roku szkolnego itp.), zostały w istotny sposób zaburzone przez wpływ pandemii COVID-19. Jednocześnie jednak wskaźniki makroekonomiczne wskazują, że:

• w 2020 r. relacja wartości obiegu do PKB wyniosła 13,8 proc. i kształtowała się na znacznie wyższym poziomie niż w 2019 r. (10,4 proc.), co stanowi największy wzrost w ciągu ostatniej dekady,

• wartość agregatu pieniężnego M1 w 2020 r. przekroczyła 1,5 bln zł i w porównaniu z 2019 r. wzrosła o 376,8 mld zł, tj. o 32,6 proc.,

• udział pieniądza gotówkowego w M1 w 2020 r. wyniósł 21,0 proc. i w stosunku do 2019 r. wzrósł o 1,6 pkt proc.

W obliczu niespotykanego dotąd zapotrzebowania na pieniądz gotówkowy NBP sprostał wyzwaniom rynku, zapewniając sprawne i nieprzerwane zaopatrywanie banków w walutę polską. Bank centralny zacieśnił współpracę z bankami, firmami CIT oraz producentami znaków pieniężnych, a także z powodzeniem dostosował organizację pracy, zaspokajając popyt na pieniądz gotówkowy.