Kryzys finansowy – geneza i konsekwencje: Kapitał podzielił świat

Stało się to w przededniu ery powszechnej informatyzacji, która stworzyła nową jakość w każdej dziedzinie życia, nie wyłączając rynków finansowych. Możliwość nieograniczonego przemieszczania przestrzennego strumieni kapitału w czasie rzeczywistym wzmogła zagrożenia spekulacją, o których już w latach trzydziestych minionego wieku pisał John Maynard Keynes: W miarę ulepszania organizacji rynków występuje istotne niebezpieczeństwo, że spekulacja weźmie górę nad przedsiębiorczością.

Tam, gdzie rządzi chciwość…

Światowe rynki wymknęły się spod kontroli jakiejkolwiek władzy politycznej, a co gorsza – także władzy monetarnej. W latach 90. w zarządzaniu ryzykiem rozprzestrzenił się hedging. Granicząca z hazardem pogoń za szybkim i wysokim zyskiem z operacji finansowych uruchomiła samonapędzający się mechanizm potęgowania obrotów aktywami na skalę nieporównywalnie wielką z dynamiką realnej gospodarki. W tych okolicznościach w ostatniej dekadzie XX w. gospodarka światowa weszła w nowy jakościowo etap, charakteryzujący się asymetrycznym rozluźnieniem związków między sferą finansową i realną. Sfera realna nadal wymagała zasilania przez sferę finansową, podczas gdy sfera finansowa emancypowała się coraz bardziej względem sfery realnej.

Od 1990 r. do 2007 r. światowe aktywa (akcje, prywatne i publiczne papiery dłużne, depozyty bankowe) wzrosły prawie czterokrotnie (do 194 bln USD), osiągając wartość ponad trzykrotnie wyższą od światowego produktu krajowego brutto (61 bln USD). W ciągu ostatnich pięciu lat, przed kryzysem subprime, prawie siedmiokrotnie wzrosła wartość transferów finansowych na rynkach międzybankowych (z 900 mld USD do 6000 mld USD). Ogromne, wymykające się wszelkiej instytucjonalnej kontroli zasoby wirtualnego pieniądza przemieszczały się między poszczególnymi krajami i kontynentami.

Wśród czynników sprawczych kryzysu najczęściej wymienia się: nadmierną deregulację, bądź – przeciwnie – liberalizację norm ostrożnościowych w sektorze bankowym. Modny obecnie nurt ekonomii behawioralnej podkreśla znaczenie czynnika psychologicznego. Chciwość, skłonność do spekulacji, predyspozycje do hazardu moralnego na wielką skalę (too big to fail – zbyt duży, by upaść), wiara w nieomylność ratingu, sekurytyzacja, nadmierne aspiracje konsumpcyjne tworzą splot wzajemnie powiązanych determinant tak, że przyczyny kryzysów trudno oddzielić od skutków.

Koncerny w formule allfinanz

W ostatnim trzydziestoleciu XX w. liczba transnarodowych korporacji wzrosła dziewięciokrotnie (z ok. 7 tys. w 1969 r. do ok. 65 tys. w 2003 r.), w tym ok. 10 proc. stanowiły spółki prowadzące działalność w skali transkontynentalnej. W 2006 r. liczba spółek działających w skali szerszej niż krajowa wzrosła do 75 728; obecnie szacuje się liczbę tego typu spółek na 82-85 tys. Ponadnarodowe korporacje w 80 proc. wywodziły się z centrum, tj. Stanów Zjednoczonych, Unii Europejskiej oraz Japonii, w tym 75 proc. spółek pochodziło z ośmiu najbardziej uprzemysłowionych państw świata (G-8). Wartość ich bezpośrednich inwestycji zagranicznych wzrosła z 13,3 mld USD w 1970 r. do szczytowego poziomu 2100,0 mld USD w 2007 r.

Współczesne korporacje finansowe nie są to dawne, wąsko wyspecjalizowane instytucje pośrednictwa finansowego, lecz koncerny działające w formule allfinanz. W 2008 r. aktywa pięćdziesięciu największych korporacji o wartości 53,8 bln USD stanowiły 27,7 proc. światowych aktywów finansowych. W końcu 2009 r. (po spadku aktywów w skali globalnej o 16 bln USD) aktywa pięćdziesięciu największych korporacji finansowych wyniosły łącznie 52,2 bln USD.

Korporacje należące do pięćdziesięciu największych instytucji finansowych utworzyły łącznie 15 784 filie, w tym 10 699 za granicą. Rekordzistą pozostała amerykańska Citigroup Inc.(obecna w 75 krajach świata), drugie miejsce zajmował francuski BNP Paribas (z siecią rozciągającą się na 61 krajów), trzecie – niemiecki koncern finansowy Allianz SE (58 krajów), czwarte – francuska grupa Societe Generale (57 krajów). piąta pozycja w tym rankingu należała do brytyjskiego HSBC Holdings PLC (54 kraje).

Mechanizm credit crunch

Po II wojnie światowej, recesja, której nie towarzyszyło załamanie na rynkach finansowych, ani zniżkowa faza cyklu budowlanego (połączona z reguły ze spadkiem cen nieruchomości) trwała przeciętnie około dwóch lat i prowadziła do spadku PKB o ok. 2 proc.. Recesje, które wywołały zawirowania na rynkach, zwłaszcza jeśli ich skutkiem było zacieśnianie akcji kredytowej (credit crunch) trwały dłużej – zazwyczaj do 2,5 lat, przy spadku PKB o 3 proc. W przypadku gdy na te zjawiska nałożył się wpływ schyłkowej fazy cyklu budowlanego, okres dekoniunktury wydłużał się do 4,5-6 lat, a spadek realnego PKB sięgał 9 proc.