Kraj: „ Zarządzanie Miastem 2012”

Bogdan Sadecki

Jeszcze trzy lata temu „Zarządzanie Miastem” było kameralnym spotkaniem ekspertów. Dziś to zjazd najważniejszych przedstawicieli władz samorządowych w Polsce, na którym mają oni szansę usłyszeć m.in. o problemach, które dyskutuje się w Brukseli i Strasbourgu. Tym razem głównym tematem był podział pieniędzy na lata 2014-2020. Zaproszono do debaty praktyków, ekspertów oraz przedstawicieli świata nauki zajmujących się problematyką zarządzania miastami i stojącymi przed nimi wyzwaniami.

Konferencja składała się z dwóch części: w pierwszej, poświęconej zagadnieniu cities of tomorrow debatowano nad wyzwaniami stojącymi dziś przed miastami, natomiast w drugiej przedstawiono zagadnienia nowej polityki spójności mające odniesienia municypalne.

Główne bloki tematyczne obejmowały: przyszłość miast i odpowiedzi planowania przestrzennego na nowe wyzwania, a także miejsce miast w polityce spójności Unii Europejskiej na lata 2014-2020. W tym ostatnim kontekście pojawił się temat polskiej i europejskiej polityki miejskiej. Na wspólnym posiedzeniu Komisji Polityki Europejskiej i Współpracy Zagranicznej oraz Polityki Miejskiej i Rozwoju Miast Związku Miast Polskich, a także Komisji ds. Unii Europejskiej i Grupy Roboczej ds. Polityki Miejskiej Śląskiego Związku Gmin i Powiatów wypracowane zostało w tej sprawie stanowisko, które następnie zaprezentowano na konferencji, w obecności przedstawiciela Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego oraz Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.

Europejskie miasta stają przed nowymi zagrożeniami i wyzwaniami w obliczu kryzysu, a polityka spójności – ze swej istoty – powinna być zorientowana m.in. terytorialnie.

Rozwój miast wymaga większego angażowania mieszkańców – taką m.in. tezę postawiono na konferencji.

Nowe wyzwania – nowe zagrożenia

– Zmieniające się dynamicznie warunki życia i kryzys gospodarczy powodują, że europejskie miasta stają przed nowymi zagrożeniami, ale i wyzwaniami. Polityka spójności powinna pozwolić na sprostanie jednym i drugim, a w tym celu powinna zostać zintegrowana i zorientowana terytorialnie. Dzięki temu staną się one motorem wzrostu dla swoich województw i regionów – podkreślił Jan Olbrycht.

W Parlamencie Europejskim Olbrycht przewodniczy poświęconej polityce miejskiej intergrupie „Urban”. Konferencja dotyczyła, o czym wspomniano, m.in. przygotowania miast do kolejnego budżetu UE na lata 2014-2020. Ze strony dyrekcji polityki regionalnej Komisji Europejskiej w spotkaniu uczestniczył Christian Svanfeldt. Omówił m.in. wnioski raportu KE „Cities of tomorrow”. Inwestycje w miastach zgodnie z nim powinny być w najbliższym czasie wciąż wspierane, jednak ze względu na ich złożony charakter zarządzanie tym procesem powinno przekraczać ograniczenia sektorowe i kompleksowo koncentrować się na danym obszarze.

Svanfeldt zaakcentował też potrzebę wyznaczania celów rozwojowych w miastach w odniesieniu do większych obszarów – w przeciwieństwie do działań doraźnych i punktowych. Jak mówił, rozwój miast wymaga zwiększania zaangażowania w te procesy różnych partnerów, przede wszystkim mieszkańców. To z kolei oznacza potrzebę wprowadzania nowych, bardziej partycypacyjnych i elastycznych form zarządzania miastami.

Nowe priorytety polityki spójności

Svanfeldt, przedstawiając związane z miastami propozycje narzędzi w nowym rozporządzeniu regulującym politykę spójności na lata 2014-2020, wymienił m.in. zintegrowane inwestycje terytorialne, czyli zespół przedsięwzięć, które mogłyby być realizowane w ramach jednego lub kilku programów operacyjnych, a także zintegrowany zrównoważony rozwój miast (5-procentowa pula ze środków krajowych na rozwój regionalny) – mający wzmacniać spójność terytorialną.

Wśród działań finansowanych w ramach poszczególnych priorytetów inwestycyjnych Svanfeldt wskazał m.in. promocję ograniczania emisji CO2 w miastach, poprawę jakości środowiska naturalnego w miastach, rewitalizację terenów poprzemysłowych, zmniejszanie zanieczyszczenia powietrza oraz rozwój zrównoważonego transportu miejskiego.

Olbrycht, który jest sprawozdawcą tego rozporządzenia w Parlamencie Europejskim, chwalił propozycję zintegrowanego i terytorialnego podejścia do polityki spójności, rozwiązania przełamujące sektorowość, a także założenie wielofunduszowości programów operacyjnych.

Zgodnie z jego wyliczeniem kwota na inwestycje realizowane w sposób zintegrowany na terenach zurbanizowanych mogłaby sięgnąć w skali Polski łącznie ok. 8 mld zł. Prócz tego miasta, tak jak dotychczas, będą realizować projekty w ramach programów operacyjnych.

Olbrycht zamierza zabiegać o rezygnację z zawartego w projekcie rozwiązania, by państwa UE ustalały listy miast mające dostawać finansowanie w ramach pięcioprocentowej puli. Zamierza optować też za tym, by w całym dokumencie miasta były rozumiane nie w sensie administracyjnym, lecz terytoriów posiadających określone funkcje (zgodnie z nowym podejściem KE).

Pakiet klimatyczny wsparciem rozwoju

Zdaniem Arkadiusza Godlewskiego, przewodniczącego Związku Miast Polskich, do rozwoju śląskich miast niezbędne jest wdrożenie pakietu klimatycznego.

– Cele pakietu klimatycznego, czyli redukcja CO2, może się odbyć skutecznie tylko w miastach, bo to przestrzeń miejska tworzy najwięcej CO2, a redukcja CO2 może się odbyć poprzez lepsze projektowanie mieszkalnictwa czy też programy niskiej emisji, projekty termomodernizacji budynków, promocję transportu publicznego przyjaznego środowisku, eliminację korków możemy poprawić jakość życia, obniżyć emisję CO2 do atmosfery – powiedział przewodniczący.

Jak mówił europoseł Jan Olbrycht, miasta na Śląsku powinny wypracować wspólną strategię rozwoju.

– Dla miast śląskich, w szczególności dla aglomeracji, najważniejsze jest wytworzenie mechanizmów bardzo dokładnej współpracy i podjęcie takich inwestycji, które są kluczowe, przede wszystkim dla zaopatrzenia w wodę, to jest kwestia odprowadzenia ścieków, to są odpady, czyli spalarnie śmieci i transport w miastach, między miastami, a oprócz tego duża inwestycja w edukację.

Wymiar miejski w polityce spójności 2014-2012 z perspektywy rządu RP

W dyskusji na temat przyszłości miast i obszarów miejskich w polityce spójności 2014-2012 na konferencji „Zarządzanie Miastem 2012” swoje uwagi z perspektywy rządu RP przedstawił Piotr Żuber z Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, prezentując: Uwarunkowania wpływające na kształt wspierania wymiaru miejskiego w PS po roku 2014

Unijne i międzynarodowe dokumenty i prawo:

• UE – Wymiar miejski ważnym elementem polityk krajowych i europejskich, w tym polityki spójności
  • Pakiet rozporządzeń UE dla polityki spójności
  • Wizja KE w sprawie miast „Cities of tomorrow”
  • Karta lipska 2007 „Territorial Agenda”, Road map of TA 2011
• OECD – Polityka miejska bardzo ważnym elementem podejścia terytorialnego
  • Raport o polityce miejskiej Polska 2011
  • Przegląd polityk miejskich
• Bank Światowy – miasta motorem rozwoju świata
• Reshaping Economic Geography 2009

Miasta w popolityce rozwoju

Ze względu na swoje cechy społeczno-gospodarcze i geograficzne miasta są postrzegane jako:

• motory rozwoju Polski, których potencjał może zostać zwiększony dzięki rozwojowi funkcji metropolitarnych, sieciowaniu (metropolia sieciowa), współpracy między sobą
• główne ośrodki rozwoju regionów
• węzły rozwoju regionalnego, które dzięki dyfuzji i integracji funkcjonalnej z otaczającymi obszarami zapewnią zwiększenie możliwości rozwojowych mieszkańcom obszarów wiejskich i mniejszych miast położonych w ich pobliżu Miasta wymagają także podjęcia specjalnych działań adresowanych do obszarów zdegradowanych oraz rozwoju nowych funkcji społecznych lub gospodarczych. KSRR 2.3. Resestrukrukruktururyzacja i rewrewrewitalizacja m miast i innych obszarów tracących dotychczasowe sowe funkckcje społeczno-gospodarcze
• Charakter horyzontalny – obejmuje wszystkie instytucje odgrywające rolę w prowadzeniu i realizacji polityk publicznych ukierunkowanych terytorialnie
• Zwiększenie roli województw – głównych ośrodków decyzyjnych i koordynacyjnych na poziomie regionalnym:
  • nowy kontrakt terytorialny
  • grant globalny
  • krajowe i regionalne fora terytorialne
  • krajowe i regionalne obserwatoria rozwoju regionalnego
• Zwiększenie współodpowiedzialności władz miejskich za realizację polityki rozwoju na poziomie regionalnym, m.in. przez nowe instrumenty wdrażania polityki regionalnej, podnoszące efektywność i ukierunkowane na wielopoziomowe, zintegrowane podejście.

Plan działań KSRR

Wzmocnienie wymiaru miejskiego polityki regionalnej:

• Zmiany kompetencyjne na poziomie krajowym dla zapewnienia racjonalizacji zarządzania i zwiększenia efektywności zadań dotyczących rozwoju regionalnego
• Zmiany kompetencyjne JST służące zwiększeniu efektywności realizacji zadań dotyczących rozwoju regionalnego na poziomie regionalnym i lokalnym
• Dostosowanie systemu finansowania JST do zadań wynikających z realizacji polityki rozwoju w regionie
• Wprowadzenie do systemu prawnego polityki rozwoju instrumentów zapewniających minimalny dostęp do usług publicznych na obszarze całego kraju n Wprowadzenie spójnego systemu monitorowania procesów rozwojowych i efektów polityki rozwoju w układach przestrzennych
• Wprowadzenie systemu kontraktu terytorialnego

Odpowiedzialność za politykę miejską

Zakres działów administracji rządowej określa Ustawa z dnia 4.09.1997 o działach administracji rządowej

Dział budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa obejmujący sprawy:

• architektury
• budownictwa
• nadzoru architektoniczno-budowlanego
• zagospodarowania przestrzennego
• wspierania mieszkalnictwa
• gospodarki nieruchomościami, jeżeli odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
• polityki miejskiej
• rządowych programów rozwoju infrastruktury komunalnej

Dział rozwój regionalny obejmujący między innymi sprawy:

• programowania i koordynacji polityki rozwoju
• programowania i realizacji polityki regionalnej
• opracowywania analiz i prognoz rozwoju społeczno-gospodarczego, regionalnego i przestrzennego
• zarządzania programami współfinansowanymi z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności
• zawierania, kontrolowania realizacji i rozliczania kontraktów wojewódzkich
• współpracy z JST oraz organizacjami je zrzeszającymi, a także z partnerami społeczno-gospodarczymi, w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego, regionalnego i przestrzennego kraju
• koordynacji opracowywania przez samorządy województw RPO, zawierania regionalnych porozumień programowych, a także monitorowania i oceny przebiegu ich wykonywania

Najważniejsze esze esze esze esze elemeemeementy s stanowowiskska Polskski dotyczące wymiaru miejskiego polityki spójności

• Poparcie dla zintegrowanego, terytorialnego podejścia do rozwoju (+ zorientowanie na rezultaty, warunkowość, efektywność)
• Poparcie dla logiki programowania strategicznego
  • Wspólne ramy strategiczne na poziomie europejskim
  • Umowa partnerska na poziomie krajowym określająca zarówno strategię w układzie tematycznym, jak i terytorialnym
  • Programy operacyjne wielofunduszowe
  • Podejście funkcjonalne – specjalne instrumenty adresowane do różnego typu terytoriów, w tym miast
• Poparcie wzmocnienia wymiaru miejskiego w PS, traktowanego nadal jako element polityki regionalnej
• Trudność pogodzenia logiki sektorowej (tematycznej) z podejściem terytorialnym – propozycje KE mało realistyczne
• Wątpliwości co do e-armarking-u – automatycznie wprowadzanych limitów środków na różne fundusze i cele

Sprawy do dyskusji w czasie negocjacji w radzie:

• Kształt instrumentów rozwoju terytorialnego (propozycje polskiej prezydencji „Efektywne instrumenty rozwoju terytorialnego”, „Wymiar miejski polityki spójności po roku 2013”: Zintegrowane inwestycje terytorialne – ITI, rozwój kierowany przez lokalną społeczność (CLLD), także zintegrowane plany działań – JAP
• Stosowanie instrumentów finansowych w obszarach miejskich (doświadczenia JESSICA)
• Wątpliwości co do sposobu realizacji działań w miastach i obszarach zurbanizowanych:
  • poziom 5 proc. ring-fencing na rozwój miast winien być negocjowany na etapie uzgodnień umowy partnerskiej
  • sposób i zakres delegacji na poziom miast/obszarów zurbanizowanych ITI
  • ITI powinny wspierać strategie rozwoju miast, ale obejmujące ich obszary funkcjonalne
• Sposób realizacji programów wielofunduszowych
• Konieczność wskazywania listy miast uczestniczących w ITI na etapie konstrukcji umowy partnerskiej
• Poparcie dla idei utworzenia zintegrowanej platformy miejskiej przy jednoczesnym wskazaniu wartości dodanej tego instrumentu w stosunku do URBACT, pytanie o listę miast w niej uczestniczących
• Kontrowersje związane z wydzieleniem 0,2 proc. alokacji ERDF na innowacyjne projekty w obszarach miejskich uzależnione od decyzji KE

Harmormormonogram prm prm prm prac c nad sd sd systemem reemem reemem reemem reemem reemem reemem realizacji polityki spójności po roku po roku 2014

Etap 1.

• I Informacja o sposobie organizacji prac nad dokumentami programowymi związanymi z perspektywę finansową UE 2014-2020 (marzec 2012 r.)
• Zmiana zarządzenia nr 48 ws. powołania zespołu Międzyresortowego Zespołu ds. Wykorzystania Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności UE kierowanego przez Ministra Rozwoju Regionalnego (marzec 2012 r.)

Etap 2.

• Przygotowanie zarysu system programowania i wdrażania dokumentów związanych z perspektywą finansową 2014-2020 oraz założeń kontraktu partnerstwa (marzec-czerwiec-lipiec 2012 r.)

Etap 3

• Przygotowanie wstępnych projektów programów operacyjnych (lipiec-listopad 2012 r.)

Etap 4

• Wewnętrzne negocjacje nad KP i projektami PO (od grudnia 2012 r.)

Etap 5

• Przygotowanie ostatecznych wersji KP i PO (do czerwca 2013 r.)

Etap 6

• Zatwierdzenia ww. dokumentów przez KE (do grudnia 2013 r.)

Programowanie przyszłej polityki spójności po 2014 – rola miast

Umowa partnerska określi:

• Cele interwencji i strategia ich osiągania
• Obszary strategicznej interwencji w układzie tematycznym i terytorialnym
• Podział na działania krajowe i regionalne
• Programy operacyjne
• Podstawowe wskaźniki, oczekiwane rezultaty
• System zarządzania i wdrażania (IZ, pośredniczące, audytowane)
• Podział środków w układzie tematycznym i terytorialnym oraz funduszy i programów

W stosunku do miast umowa partnerska określi:

• Zarys strategii wobec miast i obszarów miejskich, tj.
  • rolę miast w całości działań rozwojowych
  • zakres tematyczny wsparcia dla miast
  • indykatywną listę miast/obszarów miejskich bądź kryteria ich wyboru
• Zakres wykorzystania instrumentu ITI w odniesieniu do miast (kwestia 5 proc. alokacji na miasta)
• Umiejscowienie wsparcia dla miast w ramach programów operacyjnych
• Sposób udziału miast i obszarów miejskich w zarządzaniu programami
• Lista miast uczestniczących w platformie bądź kryteria ich udziału

Pozostałe sprawy (priorytety, kryteria, przedsięwzięcia) w PO

Wsparcie dla miast w ramach ITI ITI Warurunki i opcopcopcje

Warunki realizacji działań rozwojowych z wykorzystaniem ITI:

• Strategia rozwoju dla miasta/obszaru miejskiego
• Wsparcie ograniczone do kilku obszarów określonych w kontrakcie partnerskim i uszczegółowionych w odpowiednim PO
• Obszary powinny dotyczyć zagadnień, które wiążę się z realizacją zintegrowanych przedsięwzięć/projektów o dużym stopniu skomplikowania realizowanych możliwie przy dużej liczbie beneficjentów/odbiorców pomocy
• Przykłady:
  • Projekty transportu publicznego (integracja różnych rodzajów transportu, systemy zarządzania ruchem)
  • Podwyższenie jakości dostępu do usług na całym obszarze objętym ITI (internet, e-goverment, edukacja, zdrowie itp.)
  • Efektywność energetyczna, ograniczanie niskiej emisji itp.
  • Rewitalizacja obejmująca aspekty społeczne, ekonomiczne i techniczne
  • Ścieżki rowerowe. Czy nie szkoda na to pieniędzy UE?

Warunki realizacji działań rozwojowych z wykorzystaniem ITI cd:

• Zdolność (udowodniona) do współpracy horyzontalnej i wertykalnej (coś więcej niż partnerstwo)
• Konieczność stosowania ustalonych na poziomie kontraktu partnerskiego poziomów alokacji w wybranych celach tematycznych i funduszach (np. EFS)
• Konieczność integracji różnych źródeł pochodzenia środków (UE, krajowe – współfinansowanie, ale także rozwojowe środki sektorowe, samorządowe – regionalne, lokalne, prywatne) – krajowy KONTRAKT terytorialny
• Uzgodnienie zakresu delegacji/odpowiedzialności za zarządzanie fragmentami programów krajowych i/lub regionalnych z instytucjami zarządzającymi (MRR lub/i samorządy wojewódzkie)
• Odpowiednia konstrukcja prawna Instytucji pośredniczącej (ustawa o finansach publicznych)
• Zdolność administracyjna do zarządzania ITI (audyt)

Podmioty realizujące ITI ITI – opcje strategiczne (do przesądzenia w kontrakcie partnerskim):

• Wybór zależny w dużej mierze od strategii krajowej (KSRR, KPZK), strategii regionalnych oraz zgody politycznej
• Miasta wojewódzkie/obszary funkcjonalne
• Możliwe cele:
  • integracja ich obszarów funkcjonalnych
  • wspomaganie rozwoju funkcji metropolitarnych
  • rewitalizacja
  • inne
• W zależności od wyboru dokonanego na poziomie kontraktu partnerskiego miasta charakteryzujące się specyficznymi problemami:
  • miasta tracące funkcje gospodarcze i przezywające odpływ ludności
  • miasta o słabo rozwiniętych funkcjach społecznych i gospodarczych – miasta małe i średnie na terenie obszarów zagrożonych marginalizacją (Polska wschodnia i pomorze środkowe)
  • miasta/dzielnice wymagające działań rewitalizacyjnych
  • inne – powiązania

Podstawowe założenia prac nad polityką miejską w Polsce. Czy istnieje w Polsce zintegrowana krajowa polityka miejska? Jej elementy zostały określone w różnych dokumentach. MRR dostrzega potrzebę stworzenia krajowej polityki miejskiej jako integralnego elementu polityki rozwoju.

Polityka miejska to nie tylko planowanie przestrzenne i urbanistyka, to również zagadnienia rozwoju społeczno-gospodarczego oraz odpowiednie rozwiązania instytucjonalne.