IT@BANK 2020 | Kompleksowa ocena RYZYKA KREDYTOWEGO

Dariusz Kościelniak
Architekt rozwiązań biznesowych
VSoft SA

Jednym z podstawowych działań wspierającym stabilizację i bezpieczeństwo funkcjonowania zarówno banków, dużych korporacji, jak również małych i średnich przedsiębiorstw jest ciągła ocena wiarygodności klientów/kontrahentów handlowych i ich zdolności do wywiązywania się z zaciągniętych zobowiązań. Czy prawdziwe jest zatem stwierdzenie, że kontrola jest podstawą zaufania w relacjach handlowych? W jaki sposób wykonać kompleksową ocenę ratingową partnerów biznesowych i zawieranych z nimi transakcji oraz jak monitorować nadany rating? Na to i kilka powiązanych z tym zagadnieniem kwestii, postaram się odpowiedzieć w poniższym artykule.

Nowe techniki

Potrzeba szybkiej adaptacji do zmieniających się warunków, coraz to wyższe oczekiwania rynku oraz intensywna konkurencja wykształciły nowe techniki zarządzania ryzykiem. Analizując trendy w sektorze bankowym, łatwo zauważyć, że uwaga instytucji bankowych bardzo mocno koncentruje się na pomiarach ryzyka oraz zarządzaniu nim. Ciągły wzrost zainteresowania oceną ryzyka widoczny jest również w innych obszarach biznesowych, tj. handlu, leasingu, faktoringu, ubezpieczeniach czy też zarządzaniu wierzytelnościami.

Wiarygodny kontrahent, zdolny terminowo wywiązywać się ze swoich zobowiązań jest poszukiwanym partnerem biznesowym. Jak zatem podejść do oceny zarówno aktualnych, jak i nowych kontrahentów, by mieć pewność, że wykonana ocena realnie odzwierciedla ich sytuację ekonomiczno-finansową oraz biznesową? Najczęściej stosowanym podejściem do oceny podmiotów korporacyjnych, jak również małych i średnich przedsiębiorstw są oceny ratingowe. Nadany rating jest odzwierciedleniem wiarygodności i zdolności danego podmiotu do terminowego regulowania swoich zobowiązań finansowych. Nadawany jest w celu informowania inwestorów o ryzyku inwestycji. Tym samym, im niższy rating, tym większe ryzyko tego, że dany podmiot nie spłaci swoich zobowiązań, co bezpośrednio powinno przekładać się na bardziej restrykcyjne warunki finasowania i wyższą cenę za pożyczony kapitał.

Oceny ratingowe

W praktyce istnieją dwa rodzaje ocen ratingowych – oceny zewnętrzne lub wewnętrzne. Uzyskanie zewnętrznej oceny ratingowej ma większy sens w przypadku dużych firm, które planują pozyskanie środków na rynkach kapitałowych, np. w drodze emisji obligacji korporacyjnych. Oceny takie nadają agencje ratingowe. Wewnętrzne oceny ratingowe przyznają najczęściej banki ich pożyczkobiorcom. Również firmy spoza sektora bankowego coraz chętniej wdrażają modele ratingowe do oceny swoich kontrahentów handlowych. W dalszej części skupimy się na wewnętrznych ocenach ratingowych i zastanowimy się, co jest potrzebne, aby taką ocenę dobrze wykonać. Praktyka pokazuje że ważne są tutaj trzy elementy:

Informacje o ocenianym podmiocie oraz jego otoczeniu biznesowym – zebranie wiarygodnych i kompletnych informacji finansowych oraz dodatkowych danych jest podstawą dobrej oceny. Część danych banki pozyskują bezpośrednio od swoich klientów. Znaczna część instytucji bankowych uzyskuje informacje o klientach od prywatnych agencji kredytowych, wywiadowni gospodarczych oraz ogólnodostępnych baz informacyjnych i wykorzystuje je jako punkt wyjścia do własnych systemów ratingowych. Czy duża ilość informacji o podmiocie jest kluczem do właściwej jego oceny? Niekoniecznie, ważniejsze jest, na ile dane te są wiarygodne, aktualne, spójne i umożliwiające zidentyfikowanie korelacji w nich zawartych.

Dobór właściwego modelu oceny ratingowej podmiotu oraz transakcji – wybór właściwego modelu oceny jest ważny i należy mieć na uwadze zarówno wielkość ocenianego podmiotu (MŚP, korporacje, grupy kapitałowe), rodzaj działalności, w jakiej podmiot działa (np. handel, produkcja, usługi), jak również konkretną branżę. Specyfika prowadzonego biznesu może mieć istotny wpływ na właściwą interpretację wskaźników finansowych oraz czynników jakościowych. Zakres wykonywanej oceny w przypadku małego przedsiębiorstwa będzie inny niż w przypadku firmy działającej w ramach złożonej grupy kapitałowej. Z uwagi na duże doświadczenie w zakresie oceny ryzyka, banki radzą sobie w tym obszarze całkiem dobrze, definiując adekwatne metodyki oceny oraz wzorce procesów biznesowych. Istotną trudnością, jaka może się tutaj jednak pojawić, jest kwestia przełożenia wymagań biznesowych na oczekiwane funkcjonalności systemowe i wymagany zakres parametryzacji biznesowej.

Odpowiednie wsparcie systemowe – platforma ratingowa wykorzystywana podczas oceny podmiotów i transakcji powinna zapewniać szeroko rozumianą elastyczność w zakresie modyfikacji i optymalizacji istniejących modeli oceny, jak również tworzenia nowych modeli, np. dedykowanych dla określonych segmentów klientów. Nie mniej ważna jest możliwość dodawania nowych źródeł danych, zarówno zewnętrznych, jak również wewnętrznych dostępnych w organizacji. Kolejną bardzo pożądaną cechą platformy ratingowej jest możliwość automatyzacji kroków oceny, tak aby maksymalnie odciążać analityków ryzyka w obszarach powtarzalnych (np. ocena ilościowa sprawozdań finansowych, autoocena raportów kredytowych, wycena zabezpieczeń) i skupiać ich uwagę na elementach, w których automatyzacja jest trudna lub wręcz niemożliwa.

Do sprawnego wykonania oceny ratingowej kluczowe są wszystkie trzy elementy wyżej wykazane. Sama informacja o podmiocie to jeszcze nie wiedza. Dopiero wykorzystanie dedykowanych modeli oceny pozwala przekształcić informacje w wiedzę, która jest podstawę dla procesów decyzyjnych. Aby jednak było to możliwe, wdrożona platforma musi zapewniać elastyczność w kreowaniu nowych modeli, wsparcie w optymalizacji istniejących, jak również możliwość dodawania nowych źródeł danych. Nie bez znaczenia jest kwestia odpowiedniej automatyzacji procesu, która zapewni, że ocena ryzyka zostanie wykonana w krótkim czasie. Sprawnie wykonywane oceny ratingowe zapewniają efektywne skalowanie biznesu, znacząco podnoszą bezpieczeństwo transakcji oraz finalnie wpływają na jakość obsługi klienta.

Kiedy i gdzie wykorzystywać oceny ratingowe?

Po nadaniu oceny ratingowej banki wykorzystują ją na kilku etapach procesu kredytowego, na który składa się podjęcie decyzji kredytowej, ustalenie ceny oraz ciągły monitoring pożyczkobiorców. Oceny ratingowe uważane są za najistotniejsze kryterium w procesie podejmowania decyzji kredytowej, ale dopiero ciągłe monitorowanie daje odpowiedź, czy nadana ocena jest wciąż adekwatna. Dlatego banki coraz szerzej stosują oceny ratingowe również w celu ciągłego monitorowania ryzyka kredytowego swoich klientów. Większość banków dokonuje regularnej oceny ryzyka klientów w drodze aktualizowania ich ocen ratingowych.

Do niedawna oceny takie wykonywane były raz do roku, aktualny trend pokazuje, że taki tryb działania jest niewystarczający i aktualizacje należy wykonywać tak często, jak to tylko możliwe (np. w trybie kwartalnym). Aby jednak było to możliwe, wymagane jest silne wsparcie systemowe w procesach monitoringu. Jeżeli wdrożona platforma ocen ratingowych wpiera takie działania, wówczas aktualizacja ocen może być wykonywana za każdym razem, kiedy np. udostępnione zostaje nowe śródroczne sprawozdanie finansowe, zidentyfikowany zostanie sygnał wczesnego ostrzegania lub w przypadku stwierdzenia takiej potrzeby przez analityka ryzyka. Pogarszającą się ocenę ratingową uznaje się zwykle za sygnał powodujący ściślejsze monitorowanie pożyczkobiorcy, zmianę warunków kredytowania, wyższe oprocentowanie lub obniżenie wysokości istniejących linii kredytowych. Z tych powodów ocena ratingowa stanowi istotną informację nie tylko w przypadku, gdy podmiot wnioskuje o produkt kredytowy, ale również w sytuacji, gdy jest monitorowany w trakcie całego okresu trwania pożyczki.

Czy wyznaczana oceny ratingowa może być pomocna dla ocenianego podmiotu? Doświadczenie pokazuje, że jak najbardziej. Kompleksowo wykonana ocena ratingowa daje podmiotom dodatkowe informacje o silnych i słabszych stronach, szansach oraz zagrożeniach, jakie może napotkać w przyszłości. Raport z oceny często zawiera dokładną analizę finansową sprawozdań oraz prognoz, analizę rynku, na którym podmiot działa, analizę konkurencji oraz pozycję podmiotu na tle branży.

Jak wybierać rozwiązanie systemowe?

Na koniec warto odpowiedzieć na ważne pytanie nurtujące specjalistów działu IT banku – czym kierować się w wyborze rozwiązania systemowego służącego do ocen ratingowych? Z pewnością ważną kwestią jest architektura rozwiązania. Powinna być ona otwarta i oparta na współpracy dedykowanych komponentów i modułów biznesowych. Przy takim podejściu wdrożenie i rozwój systemu może zostać rozłożony na etapy – zaczynając od kluczowych funkcjonalności wspomagających biznes, tj.: konektory do pobierania danych z systemów zewnętrznych lub wewnętrznych, silnik decyzyjny z kluczowymi modelami oceny oraz komponent workflow z zamodelowanymi wzorcami procesów biznesowych. Takie podejście usprawni proces adaptacji rozwiązania do zmieniających się wymagań biznesu. Ważną kwestia jest również model wdrożeniowy rozwiązania i możliwość ewentualnej integracji z istniejącym systemem centralnym lub systemami produktowymi wspierającymi np. sprzedaż produktów: kredytowych, leasingowych, faktoringowych itp.

A jak do tej kwestii powinni odnieść się specjaliści departamentów biznesowych? Z ich punktu widzenia ważne jest, aby rozwiązanie stanowiło centralne repozytorium ocen ryzyka, pozwalało na szczegółową ocenę ryzyka, wspierało standaryzację i poprawę jakości procesów biznesowych. Ważną kwestią jest również wsparcie w procesie optymalizacji modeli decyzyjnych oraz samodzielnego rozwoju modeli oceny czy szablonów raportów. W VSoft wsparcie w obszarze kompleksowej oceny ratingowej gwarantujemy naszym klientom od ponad 20 lat. VSoft Rating to autorskie rozwiązanie, które jest wspierane przez zestaw konektorów do kluczowych baz i systemów zewnętrznych wymaganych podczas oceny ryzyka kredytowego podmiotów i transakcji. Platforma może być wdrażana jako centralne miejsce ocen ryzyka w danej organizacji, jak również w modelu pełnej integracji z systemami produktowymi. Jedno rozwiązanie może służyć do kompleksowego zarządzania ryzykiem.