Gospodarka: Królowa polskich rzek – Wisła czy Odra?

Jacek Błażejczyk, Wiesław Kołodziejski

W nowej perspektywie 2014-2020 są planowane 3 razy większe środki. Miliardy idą na koleje i drogi, a najbardziej przyjazny środowisku i tani transport, który mógłby zwiększyć konkurencyjność naszej gospodarki ciągle czeka na swoją szansę. Zestawienie kosztów, które powinno dać do myślenia każdemu pokazuje tabela 1.

Warto także zwrócić uwagę, że choć większość środków poprzedniej perspektywy poszło na Odrzańską Drogę Wodną to jednak globalnie zmalał przewóz ładunków z wykorzystaniem transportu wodnego w Polsce. Nie zwiększyła się produkcja energii odnawialnej pochodzącej z hydroelektrowni, a nowi inwestorzy raczej omijają nasz kraj (powodów jest pewnie więcej). Oczywiście inwestycje były za małe, aby odniosły skutek. Jednak tym bardziej, gdy środków jest mało, warto się zastanowić jak wykorzystać je możliwie najbardziej efektywnie w całym kraju. Można na przykład połączyć inwestycje przeciwpowodziowe z udrażnianiem rzek. Niestety ciągle pokutuje przekonanie u decydentów, że jedynym obszarem, gdzie należy i warto inwestować w gospodarkę wodną jest Odra. Wygląda to tak jakby Wisły wszyscy się bali, nie lubili jej lub nie wierzyli, że można coś tu zrobić. W Strategii Rozwoju Transportu wprost można przeczytać że: „transport ładunków ma szanse w miarę dynamicznie rozwijać się jedynie na Odrzańskiej Drodze Wodnej”2. Może warto więc prześledzić argumenty za i przeciw w obu przypadkach.

Warunki hydrologiczne

Istotne różnicę pomiędzy Wisłą a Odrą wynikają z położenia ich obszarów źródłowych. Dla Wisły są to Karpaty, w których najwyższy szczyt Gerlach wznosi się na wysokość 2655 m n.p.m. natomiast dla Odry są to Sudety, nad którymi góruje Śnieżka o wysokości 1602 m n.p.m. Tym samym ich deszczowo – śnieżne zasilanie w wodę jest znacząco zróżnicowane. Stąd wynika również wartość średniego natężenia ich przepływów u ujścia. Dla Wisły wynosi ono 1054 m³/s a dla Odry – 535 m³/s. Z hydrologicznego punktu widzenia Wisła powinna więc tworzyć lepsze warunki żeglowności niż Odra3. Już w okresie międzywojennym hydrolodzy z Holandii, którzy przeprowadzili badania Wisły wskazali, że jej warunki wodne do wykorzystania jako szlak transportowy są lepsze od wielu rzek w Europie Zachodniej. Szczególnie efektywny może być odcinek od Warszawy do Gdańska, którego geometria pozwala na utrzymanie optymalnego dla żeglugi szlaku transportowego bez zbyt dużej ingerencji w bieg rzeki.

Przygotowanie projektów w zgodzie z wymaganiami środowiskowymi

Wszyscy dziś obawiamy się problemów z ekologami przy planowaniu projektów na rzekach w Polsce. W Europie udaje się to robić z sukcesem – przykładem jest Dunaj. Ważne jest przygotowanie projektów zgodnie z wytycznymi Ramowej dyrektywy wodnej, która wymaga zachowania zasady zrównoważonego rozwoju społecznego, gospodarczego i środowiskowego. I tu warto zapoznać się z informacjami na temat obszarów Natura 2000 na najważniejszych rzekach w Europie (tabela 2).

Widać w zestawieniu, że Odra to prawie 73,5 proc. terenów w obszarze Natura 2000. W przypadku Wisły jest to „jedynie” 30,8 proc. Jedne z najbardziej eksploatowanych transportowo rzek w Europie – Dunaj i Łaba mają znacznie większe obszary ochrony środowiskowej od Wisły.

Należy także pamiętać, że przy okazji budowy zbiornika w Siarzewie (kolejny stopień wodny za Włocławkiem) jest szansa, że powstanie zbiór dobrych praktyk postepowania przy budowie stopni wodnych w sieci Natura 2000 na Wiśle. Będzie to zagadnienie bardzo dobrze rozpoznane. Dzięki temu łatwiej będzie projektować i budować kolejne stopnie poniżej i powyżej Włocławka w zgodzie z wymaganiami środowiskowymi.

W projektach na Wiśle przede wszystkim kompensujemy koryto poprzez budowę sztucznych rzek w korzystnej dla ekologii proporcji (1...