Forint na zawietrznej

Maria Dunin-Wąsowicz
Dr nauk politycznych. Specjalizuje się w badaniu politycznych aspektów międzynarodowych stosunków gospodarczych i pieniężnych, integracji światowej, w tym transatlantyckiej oraz europejskiej. Autorka sześciu publikacji książkowych oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych w języku polskim i angielskim.

W przypadku Węgier podejście do pieniądza jest skutkiem niekonwencjonalnej polityki gospodarczej realizowanej już od drugiej połowy lat 50. XX w., zwłaszcza ówczesnych reform gospodarczych. Dziś magię tamtych Węgier pokrył kurz. Od trzech lat należą do najbiedniejszych państw UE – produkcja jest w stagnacji, konsumpcja niska, zaś dług publiczny sięga 79% PKB. Trudno jednak zdecydowanie twierdzić, że zanikł w społeczeństwie pęd do zmian, inspirowanych koncepcjami znakomitych ekonomistów, jak Bela Balassa czy Janos Kornai. Przejawem niewygasłego przekonania o znaczeniu odważnych posunięć w gospodarce jest polityka monetarna Węgier. Dzięki niej kurs forinta, pomimo jego niewielkiego znaczenia, zachowuje względną stabilność.

Nieco historii

Forint na Węgrzech pojawił się w XIII w. W latach 1868-1892 był węgierskim odpowiednikiem austriackich guldenów i dzielił się na 100 krajcarów. W 1892 r. jego miejsce zajęła korona węgierska, a ją w 1926 r. zastąpiło pengő. Ponownie do obiegu wszedł do obiegu po II wojnie światowej, dokładniej na przełomie 31 lipca-1sierpnia 1946 r. Wartość złota w forincie wynosiła 0,0757575 gramów, co było równe 11,74 forintom (HUF) za jednego dolara amerykańskiego (coinz.eu 1949).

Powojenny forint pozostawał stosunkowo stabilny do początku lat 80. XX w. Jego międzynarodowe znaczenie istotnie wzmocnił Nowy Mechanizm Gospodarczy (NEM) zaproponowany przez Beli Balassę. Wprowadzono go 1 stycznia 1968 r. z myślą o ułatwieniu prowadzenia intensywnego handlu zagranicznego na terytorium państw tzw. Europy Wschodniej. NEM, limitując napór centralnego planowania, prowadził do redukcji zakresu odgórnego ustalania cen, zapewniając w ten sposób powiązanie krajowych kosztów eksportu i importu z rynkiem światowym. Posunięcie to pozwoliło zachować średnią wartość cen w latach 1958-73 na poziomie ok. 2,8% (Ádám Marton, 2012) oraz stabilny kurs wymiany forinta do dolara amerykańskiego do drugiej połowy lat 70. (patrz tab. 1).

Obniżkę kursu ustalonego w drugiej połowie lat 50. wymusiły uwarunkowania międzynarodowe, w tym załamania kursu dolara spowodowane kryzysami naftowymi i gwałtownym wzrostem cen ropy w latach 1973 i 1978. Światowa dekoniunktura zmusiła Węgry do redukcji importu, którego ceny istotnie wzrosły w porównaniu z cenami eksportu. Latem 1979 r. niezbędna okazała się znacząca podwyżka cen na artykuły konsumpcyjne, które podniesiono o blisko 20%, zaś poziom cen ogółem wzrósł o 9%. Rząd zaciągnął również pożyczkę zagraniczną w wysokości ok. 300 mln USD bezpośrednio na amerykańskich rynkach kapitałowych.

Działania te pozwoliły zachować względną stabilność waluty węgierskiej w latach 1979-81, a niekonwencjonalne podejście tego kraju do gospodarki zaczęto nazywać gulaszowym komunizmem.

Eksperymenty

W latach 1980-81 Węgry nadal eksperymentowały z polityką pieniężną. Tym razem zmiany były wprowadzane zgodnie z zaleceniami innego znakomitego węgierskiego ekonomisty Jánosa Kornaia. Jednym z elementów tego podejścia stała się polityka komunikacyjna Narodowego Banku Węgier, który w ramach działań zachowujących niezmienność ceny forinta od 29 września 1981 r. rozpoczął publikację oficjalnego jego kursu wymiany wobec innych tzw. zachodnich walut. Rząd natomiast zdecydował o wprowadzeniu w sektorze przemysłowym konkurencyjnych w relacji do światowych cen. „Transformacja” polegała na liberalizacji funkcjonowania pierwszych 169 prywatnych firm, które mogły stosować rynkowe podejście do kształtowania polityki swojego rozwoju i wypracowania zysków. Rząd kontynuował również politykę zadłużania. W 1980 r. ogólna suma tych pożyczek wynosiła 11,5 mld USD, by w 1985 r. przerodzić się w dług w wysokości 19,5 mld USD, co można szacować (w przybliżeniu) jako 70% ówczesnego PKB (Bank Światowy 2025).

Polityka prowadzona w 1985 r. wywarła negatywny wpływ na pieniądz. Siła nabywcza jednego dolara amerykańskiego była równa już tylko 17,27 forinta, czyli stała się o 5,53 forinta niższa w porównaniu z jego ceną w 1946 r. Niekorzystne zjawiska w gospodarce, które pojawiły się w latach 1985-1989 przyczyniły się do kolejnego osłabiania waluty krajowej. Produkcja zwalniała (2,1% rocznie), rosło zadłużenie, spadał popyt zewnętrzny w warunkach silnych napięć politycznych. Gospodarka zmagała się z rosnącą inflacją i równie szybko wzrastającym długiem – ...