Ekonomiści Credit Agricole Bank Polska o tym jak przez 20 lat obecności Polski w UE zmienił się nasz eksport
Zgodnie z danymi UN Comtrade udział Polski w światowy eksporcie towarów zwiększył się z 0,8% w 2004 r. do 1,6% w 2023 r. Jednocześnie warto zwrócić uwagę, że Polska wyraźnie wzmocniła swoją pozycję w światowym eksporcie towarów na tle pozostałych krajów Europy Środkowo-Wschodniej.
Dobrze widać to na przykładzie Czech, których udział w światowym eksporcie towarów był w 2004 r. o 0,1 pkt. proc. niższy niż w Polsce, podczas gdy w 2022 r. różnica ta wynosiła już 0,5 pkt. proc.
Podobne tendencje obserwowane są również w przypadku udziału poszczególnych krajów Europy Środowo-Wschodniej w unijnym eksporcie towarów. W 2004 r. udziały Polski, Czech i Węgier były zbliżone i wynosiły odpowiednio 1,7%, 1,6% i 1,5%, podczas gdy w 2023 r. zwiększyły się odpowiednio do 5,3%, 3,6% i 2,2%.
Warto zwrócić uwagę, że do szczególnego przyspieszenia wzrostu udziału Polski zarówno w światowym jak i unijnym eksporcie towarów względem pozostałych krajów Europy Środkowo-Wschodniej doszło w ostatnich 5 latach, co sugeruje że polscy eksporterzy najlepiej poradzili sobie w warunkach szoków w światowym handlu związanych z pandemią oraz wojną w Ukrainie.
Czytaj także: PIU: przedsiębiorcy ubezpieczyli w 2023 roku obroty handlowe o wartości ponad 911 mld zł
Co ogranicza udział eksportu towarów w PKB w Polsce?
Zgodnie z danymi Eurostatu udział eksportu towarów w PKB w Polsce zwiększył się z 28% w 2004 r. do 45% w 2023 r., co wskazuje na rosnący stopień otwartości polskiej gospodarki.
Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że jest to nadal relatywnie niski wynik na tle pozostałych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie udział ten, poza Rumunią, na ogół przekracza 60%.
Należy jednak pamiętać, że czynnikiem ograniczającym udział eksportu towarów w PKB w Polsce na tle innych krajów regionu jest wyraźnie większy rynek wewnętrzny.
Obniżenie udziału krajów UE w strukturze polskiego eksportu
Po wejściu Polski do UE doszło do skokowego zwiększenia udziału krajów unijnych w strukturze polskiego eksportu towarów z 69% w 2003 r. do 76% w 2004 r. Co ciekawe, w kolejnych latach udział ten był relatywnie stabilny i swoje maksimum osiągnął w 2018 r. (81%).
W 2020 r. doszło do wyraźnego obniżenia udziału krajów UE w strukturze polskiego eksportu do 75% i nadal nie powrócił on do poziomów obserwowanych przed pandemią. Jednocześnie spadek udziału krajów unijnych w strukturze polskiego eksportu miał szeroki zakres i został odnotowany w większości analizowanych przez nas kategorii.
W naszej ocenie złożyły się na to dwa czynniki. Po pierwsze, może sugerować to efekt skracania łańcuchów dostaw wywołany pandemią. Wiele wskazuje, że Polska awansowała w globalnych łańcuchach tworzenia wartości stając się w większym stopniu dostawcą dóbr finalnych, w przypadku których wcześniej była jedynie podwykonawcą. W ten sposób Polska zaczęła w większym stopniu eksportować dobra finalne bezpośrednie do ich odbiorców, w tym do krajów pozaunijnych.
Po drugie, wybuch wojny w Ukrainie sprawił, że Polska stała się kluczowym dostawcą wielu towarów do Ukrainy, które wcześniej trafiały do tego kraju z Rosji, Białorusi, czy z innych krajów przez Morze Czarne. Dobrze widać to na przykładzie kategorii „paliwa”, gdzie udział Ukrainy w polskim eksporcie zwiększył się z 0,0% w 2021 r. do 87,1% w 2023 r.
Warto odnotować także utrzymujący się wysoki udział Wielkiej Brytanii w strukturze odbiorców polskiego eksportu towarów, mimo brexitu.
Czytaj także: Credit Agricole wspólnie z KUKE wspierają rozwój polskich eksporterów i ich krajowe inwestycje
Zmiany w strukturze towarowej polskiego eksportu
Na uwagę zasługuje również zmieniająca się struktura towarowa polskiego eksportu towarów. Przez ostatnie 20 lat doszło do wyraźnego zwiększenia udziału eksportu Polski we wszystkich głównych kategoriach, przy czym najsilniejszy wzrost odnotowano w przypadku udziału Polski w światowym oraz unijnym eksporcie dóbr konsumpcyjnych.
W latach 2004- 2022 udział Polski w światowym eksporcie dóbr konsumpcyjnych zwiększył się o 1,6 pkt. proc., przy czym za 0,6 pkt. proc. tego wzrostu odpowiadał eksport żywności. Potwierdza to wysoką konkurencyjność polskiej branży spożywczej (por. AGROmapa z 10.12.2021).
Kolejne miejsca zajęły dobra konsumpcyjne nietrwałe (odpowiadały za 0,4 pkt. proc. wspomnianego wyżej wzrostu), półtrwałe (0,3 pkt. proc.) oraz trwałe (0,2 pkt. proc.), przy czym wykorzystywana przez nas w obliczeniach klasyfikacja handlu nie pozwala na większy stopień dezagregacji tych kategorii.
Jednocześnie w ostatnich 5 latach udział Polski w światowym eksporcie dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych rósł szybciej niż w przypadku dóbr pośrednich, co wspiera naszą hipotezę o awansie Polski w globalnych łańcuchach tworzenia wartości.
Samochody osobowe – spadek udziału polskiego eksportu
Oddzielnego komentarza wymaga odnotowany po 2009 r. spadek udziału polskiego eksportu w kategorii „pozostałe” w światowym eksporcie dóbr. Wynikał on z silnego spadku udziału polskiego eksportu samochodów osobowych w światowym eksporcie.
Oceniamy, że było to efektem na ogół przegrywanej przez Polskę rywalizacji z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej o lokowanie fabryk samochodów przez międzynarodowe koncerny motoryzacyjne, które inwestując częściej wybierały Czechy i Słowację.
W efekcie, udział eksportu samochodów osobowych w całkowitym polskim eksporcie towarów obniżył się z 7,4% w 2009 r. do 2,0% w 2023 r. W tym samym czasie na Słowacji zwiększył się on z 11,0% w 2009 r. do 26,6% w 2023 r., a w Czechach z 9,2% do 12,4%.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że eksport polskiej branży motoryzacyjnej koncentruje się przede wszystkim w obszarze dóbr pośrednich i jego udział w całkowitym polskim eksporcie wynosi ok. 13,8% i jest zbliżony do poziomów obserwowanych w pozostałych krajach regionu.
Choć mogłoby wydawać się, że spadek udziału Polski w światowym eksporcie samochodów jest zjawiskiem jednoznacznie niekorzystnym, świadczącym o niskiej konkurencyjności Polski względem krajów regionu to ostatecznie pozwoliło ono zachować relatywnie zdywersyfikowaną strukturę polskiego eksportu towarów.
Uważamy, że była ona jednym ze źródeł odporności polskiej gospodarki na szoki zewnętrzne związane z pandemią i wybuchem wojny w Ukrainie.
Podsumowanie – wzmocnienie roli polskiego eksportu dzięki członkostwu w UE
Podsumowując, przedstawione wyżej dane wskazują, że ostatnie 20 lat przyniosły silny wzrost znaczenia Polski w światowym eksporcie towarów. Uważamy, że istotną rolę we wzmacnianiu roli polskiego eksportu towarów odegrało członkostwo Polski w UE, które pozwoliło na włączenie Polski w międzynarodowe procesy produkcyjne.
Jednocześnie na uwagę zasługuje stopniowy awans Polski w ramach globalnych łańcuchów tworzenia wartości, który przyspieszył po 2020 roku.
Pewnym odstępstwem pozostaje tutaj branża motoryzacyjna, gdzie polski eksport koncentruje się w obszarze dóbr pośrednich. Warto jednak zauważyć, że relatywnie niski udział samochodów osobowych w strukturze towarowej polskiego eksportu był jednym ze źródeł jego odporności na odnotowane w ostatnich latach szoki zewnętrzne.
Śródtytuły pochodzą od redakcji BANK.pl.
Jakub Borowski, Główny Ekonomista;
Krystian Jaworski, Starszy Ekonomista;
Jakub Olipra, Starszy Ekonomista.
MAKROmapa, Credit Agricole Bank Polska SA
