Edukacja: Oszczędności motorem wzrostu i gwarancją godziwej starości

Karol Jerzy Mórawski

Panel, moderowany przez Macieja Małka, redaktora naczelnego czasopisma Kurier Finansowy. Nowoczesne Zarządzanie Biznesem i portalu aleBank.pl, stanowił symboliczne podsumowanie spotkania koordynatorów i wykładowców programu Nowoczesne Zarządzanie Biznesem. W roli paneli stów, obok wspomnianego już prezesa ZBP Krzysztofa Pietraszkiewicza, wystąpili: Zbigniew Derdziuk – prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Małgorzata Rusewicz – prezes Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych, Paweł Tamborski – prezes zarządu Giełdy Papierów Wartościowych oraz prof. dr hab. Małgorzata Zaleska – członek zarządu Narodowego Banku Polskiego.

O tym, że z oszczędzaniem, zwłaszcza długoterminowym, nie jest nad Wisłą najlepiej, wiemy nie od dzisiaj. Nie sposób wprawdzie porównywać Polski pod tym względem chociażby z azjatyckimi tygrysami, gdzie głównym stymulatorem odkładania nadwyżki przychodów w gospodarstwach domowych jest brak systemowego zabezpieczenia emerytalnego, jednak na tle pozostałych krajów Unii Europejskiej, a nawet i naszego regionu, Polak nie jawi się jako osoba szczególnie oszczędna. – Jesteśmy wśród krajów o najniższych oszczędnościach i o najniższych inwestycjach. (…) Spośród państw naszego regionu jedynie Litwa i Bułgaria mają niższe oszczędności niż my – podkreślił w wystąpieniu wprowadzającym Marek Radzikowski, doradca zarządu ZBP. W efekcie poziom inwestycji w ostatnich 20 latach wykazywał niemal czteroprocentową nadwyżkę w stosunku do 17,6-procentowego poziomu oszczędności. Na taki pozwoliły środki z zagranicy – co, wbrew potocznym opiniom, wcale nie jest korzystne dla gospodarki. – Kapitał portfelowy jest niestabilny. Dlatego warto opierać inwestycje na oszczędnościach krajowych, w miarę możliwości ograniczać napływ środków z zagranicy, które finansowałyby inwestycje – zwrócił uwagę doradca zarządu ZBP. Finansowanie zagraniczne wiąże się też z możliwością importu rozmaitych szoków transgranicznych, czego próbką może być sytuacja wokół walutowych kredytów hipotecznych – o czym przypomniał w dalszej części debaty prezes Związku Banków Polskich.

Niskie dochody: potrójne zagrożenie

Systematyczne oszczędzanie to nie tylko finansowanie gospodarki narodowej – ale również, a może w pierwszej kolejności, zaspokajanie fundamentalnych potrzeb Kowalskich czy Nowaków i ich rodzin. – Oszczędzanie to nasza troska o przyszłość. W wymiarze indywidualnym to myślenie o swojej przyszłości emerytalnej. Emerytury są takim prostym mechanizmem redystrybucji dochodu narodowego albo umową między pokoleniami – podkreślił w toku debaty prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Aspekt indywidualny szczególnej aktualności nabiera dziś, kiedy mamy do czynienia z niekorzystną strukturą wiekową polskiego społeczeństwa. Zapewne nieprzypadkowo, rozpoczynając debatę, jej moderator nawiązał do 53 mln zł, jakie w tym roku zebrała Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy i przeznaczeniu zysków z tegorocznej zbiórki na cele geriatrii.

– Co wynika z tej informacji? Społeczeństwo się starzeje – i z tego wynikają określone wyzwania – podkreślił Maciej Małek, wskazując zarazem, że o gospodarności moglibyśmy się wiele nauczyć od minionych pokoleń. – Jedno z towarzystw ubezpieczeniowych zadeklarowało, że odnalazło spadkobierców tych, którzy kiedyś mieli w nim polisy. O czym to świadczy? Nasi dziadkowie i pradziadkowie w czasach niepewnych myśleli o przyszłości. Teraz, kiedy od 25 lat cieszymy się wolnością, nieskrępowanym wzrostem gospodarczym, olbrzymim postępem we wszystkich obszarach naszego życia, także jeżeli chodzi o zamożność, wydaje się, że pewne zadania czy pewne pytania są tak ważne jak w czasach niepewnych – tym bardziej że na wschodzie i południu naszego kontynentu jest wiele zjawisk, które każą nam o tej przyszłości z większą troską myśleć – podkreślił moderator. Niestety – aby osiągnąć ten cel, potrzeba nie tylko poziomu zarobków umożliwiającego regularne odkładanie nadwyżki, choć ten aspekt stanowi niewątpliwie conditio sine qua non powodzenia całego programu. – Osoby, które wykazują bardzo niskie dochody są potrójnie zagrożone. De facto nie wpływają pozytywnie na demografię, bo odsuwają decyzję o zakładaniu rodziny. Nie mają pieniędzy na rozwój, na edukację własną, bo nie stać je na to. I po trzecie – nie mają czego odłożyć – ocenił szef Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Małgorzata Zaleska z NBP dodała, że w Polsce jeszcze nie zdążyła się – z uwagi na uwarunkowania historyczne – wykształcić klasa wyższa, bogatsza, z długoletnimi tradycjami, gdzie majątki są przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Kreuje się przede wszystkim konsumpcję

Nie mniej ważna jest jednakże świadomość obywateli w zakresie funkcjonowania systemów długoterminowego oszczędzania i korzyści płynących z uczestniczenia w nich. Tymczasem, jak to stwierdził prezes Derdziuk – w Polsce można zdać maturę i się nie dowiedzieć, jak działa system emerytalny. Owa ignorancja dotyczy nie tylko szarych obywateli, ale również tych, którzy – sądząc po wybranym kierunku kształcenia – powinni w przyszłości aspirować do roli ekonomicznych przewodników dla reszty społ...