Edukacja. Czy Potrzebna?: Spór o edukację finansową

Jan Krzysztof Solarz
Społeczna Akademia Nauk

Co dziesięć lat wybucha globalny kryzys finansowy i za każdym razem pojawia się postulat zwiększenia edukacji finansowej uczestników coraz bardziej globalizujących się rynków finansowych.

Mark Carney, prezes Banku Anglii, przewodniczący Rady Stabilności Finansowej, występując w październiku 2018 r. w Klubie Dziennikarzy Ekonomicznych w Nowym Jorku uznał, że nowa generacja globalnego systemu finansowego musi być bardziej bezpieczna, bardziej prosta i uczciwsza. Aby tak się stało, trzeba pozbyć się iluzji:

• Tym razem będzie inaczej; nie uda się zaklęciami zmienić istoty gospodarki rynkowej, jej cyklicznego charakteru,
• Rynki zawsze same odbudowują równowagę makroekonomiczną; naruszenia tego samoistnego mechanizmu przywracania równowagi wynika z niekompletności rynków lub braku edukacji finansowej u ludności, w rzeczywistości ludzie są irracjonalni, a rynki dalekie od doskonałej efektywności,
• Rynki finansowe są etyczne; manipulowanie cenami na rynkach walutowych oraz nieuczciwa sprzedaż instrumentów finansowych świadczy, że jest inaczej.

Edukacja finansowa nie może być zasłoną dymną przed oszustwami. Musi opierać się na prawdzie. Prawda oznacza, że świat finansów jest złożony i zmienia się szybko. Dziś nie wystarczy, aby propagować akumulację pierwotną kapitału, namawiać gospodarstwa domowe, aby oszczędzały długoterminowo, potem inwestowały, a na emeryturze żyły przez dziesiątki lat w dobrostanie uzyskanym dzięki planowaniu finansowemu. Obecnie przewidywana długość życia nowo narodzonych w XXI w. w państwach o zaawansowanej gospodarce rynkowej, a do nich zalicza się Polska, wynosi sto lat. W tym okresie będzie 6-8 pełnych globalnych cyklów 12-letnich kryzysów finansowych. Jedyne pewne w tych warunkach jest, że trzeba umieć profesjonalnie zarządzać ryzykiem finansowym w pełnym cyklu życia człowieka.

Transformacja demograficzna kształtuje nowe treści edukacji finansowej. Jej podstawowym wyróżnikiem musi być całościowość (patrz wykres 1.).

Aby edukacja finansowa stała się trwałym elementem uczciwego globalnego systemu finansowego, musi powstać długi łańcuch przyczynowo-skutkowy. Jego pierwszym ogniwem jest chęć podejmowania decyzji w pełnym cyklu życia rodziny, jednostki, pokolenia. Dopuszczenie do podejmowania tego typu decyzji to demokratyzacja finansów, obecnie jest to przede wszystkim włączenie do tego procesu kobiet, w przyszłości pokoleń jeszcze nie narodzonych.

W dobie cywilizacji cyfrowej kompetencje matematyczne przesądzają o dostępie do platform internetowych. Dane wymagają analizy przy wykorzystaniu modeli ekonometrycznych. Umiejętność ich czytania staje się warunkiem pokonania asymetrii informacji i wykluczenia technologicznego.

Trwa spór, czy wiedza pomaga funkcjonować na rynkach finansowych. Zaleca się nie podejmować aktywnych działań na nich, należy mieć świadomość, że się nie ma wystarczającej wiedzy, aby się bezpiecznie poruszać po wirtualnych rynkach finansowych. Wszystko to prowadzi do przekonania, że ludzi należy poszturchiwać do racjonalnych wyborów, budować takie ramy poznawacze, w których nie będą się kierować wyłącznie emocjami. Ten typ paternalizmu jest ukrywany pod walką ze złymi nawykami. Jednym z nich jest zaufanie seniorów do instytucji publicznego zaufania. Jak pokazuje afera Amber Gold, wszyscy umieją liczyć swoje pieniądze, oszuści, urzędnicy Ministerstwa Finansów dbający jedynie o środki publiczne, niezapłacone podatki. Strata pieniędzy gospodarstw domowych nie była uwzględniona w ich kalkulacjach. Również ci, którzy zarobili na tej piramidzie finansowej nie są gotowi podzielić się z innymi ich nieuczciwie zarobionymi pieniędzmi. Oni uczestniczyli w przestępczej działalności i czerpali z tego korzyści. Elementarna dyscyplina rynkowa wymaga monitorowania swojego usługodawcy.

Uczciwy system finansowy musi w sposób jawny prezentować, czyje interesy reprezentuje edukator finansowy. Po wybuchu globalnego kryzysu finansowego pojawiła się moda na tworzenie narodowych strategii edukacji finansowych. Były one ...