EBI: czy polskie firmy inwestują wystarczająco dużo?

Europejski Bank Inwestycyjny opublikował wyniki badania dotyczącego poziomu inwestycji w przedsiębiorstwach w Europie Środkowo-Wschodniej – „Aktualizacja modelu biznesowego: czy firmy z Europy Środkowo-Wschodniej inwestują wystarczająco dużo?”. Analiza została opublikowana w ramach Raportu SGH, który będzie prezentowany na Forum Ekonomicznym w Karpaczu (5-7 września 2023).

Wyniki wskazują, że firmy w naszym regionie starają się zerwać ze starym kapitałochłonnym modelem wzrostu i poszukują w tym zakresie nowych możliwości, zwłaszcza tych związanych z zastosowaniem nowoczesnych technologii i innowacjami.

Poziom inwestycji w przedsiębiorstwach w regionie EŚW – 77% – zbliża się do średniego poziomu w Unii Europejskiej (80%) i Stanów Zjednoczonych (81%).

Wiceprezes EBI, prof. Teresa Czerwińska powiedziała: „Inwestycje przedsiębiorstw z Europy Środkowo-Wschodniej w innowacyjność produktów i usług są na wyższym poziomie niż średnia w UE. To pozytywny trend, który z pewnością zaowocuje dynamicznym rozwojem regionu, stworzy nowe miejsca pracy i zdecydowanie zwiększy naszą konkurencyjność na rynku międzynarodowym.”

Polskie firmy w czołówce pod względem wydatków na innowacje

Głównym celem inwestycyjnym firm zlokalizowanych w regionie EŚW pozostaje wymiana zdolności produkcyjnych – podobnie do średniej UE (46% firm w EŚW i UE). W następnej kolejności wymienia się zwiększenie zdolności produkcyjnych (25% w EŚW) i innowacje (17%).

Relatywnie więcej w innowacje inwestują firmy produkcyjne (20%) i duże organizacje (18%). Największą część środków przeznaczają na innowacje firmy z Polski (22%), Słowenii (19%) i Czech (17%), inwestujące w opracowanie nowych produktów lub usług.

Przeznaczenie inwestycji w ostatnim roku obrotowym według kraju (%)

Pytanie: Jaką część łącznych inwestycji przeznaczono na: a) wymianę zdolności produkcyjnych (w tym istniejących budynków, maszyn, sprzętu, IT), b) zwiększenie zdolności produkcyjnych dotyczących istniejących produktów/usług, c) opracowanie lub wprowadzenie nowych produktów, procesów, usług? Podstawa: wszystkie firmy, które przeprowadziły inwestycje w ostatnim roku obrotowym (z wyłączeniem odpowiedzi „nie wiem” i przypadków odmowy udzielenia odpowiedzi).

W przeciwieństwie do firm z UE i USA przedsiębiorstwa działające w regionie EŚW przeznaczyły większą część swoich inwestycji na maszyny i sprzęt (53% wobec 49% w UE, 47% w USA), a mniejszą na aktywa niematerialne (24% wobec 37% w UE i 33% w USA).

Odsetek firm zamierzających postawić przede wszystkim na innowacyjność nowych produktów i usług w EŚW (27%) przewyższał wynik odnotowany pod tym względem w UE (24%) i USA (21%). Innowacje to szczególnie ważny priorytet inwestycyjny dla firm produkcyjnych i dużych spółek.

Maszyny i sprzęt zdominowały wydatki inwestycyjne zwłaszcza firm produkcyjnych (60% wydatków inwestycyjnych) i budowlanych (59%), firmy usługowe zainwestowały natomiast relatywnie więcej w technologie cyfrowe (18%).

Udział inwestycji w aktywa niematerialne był najwyższy w Łotwie, Słowacji, Słowenii i Czechach.

Najczęściej wymieniane długoterminowe bariery utrudniające realizację inwestycji w regionie EŚW to niepewność co do przyszłości (87%), koszty energii (87%) i dostępność wykwalifikowanych pracowników (82%). Podobnie przedstawiają się uśrednione wyniki dla UE.

Więcej zagrożeń niż szans w transformacji energetycznej?

Firmy działające w regionie są zaniepokojone kosztami działań ukierunkowanych na zeroemisyjność, co dla przedsiębiorców oznacza unowocześnianie metod produkcji. Z uwagi na duży udział paliw kopalnych w produkcji energii w EŚW, a także z powodu energochłonnych metod produkcyjnych, przedsiębiorstwa zlokalizowane w tym regionie są szczególnie narażone na to ryzyko.

Udział firm z EŚW uważających przejście na bardziej wymagające standardy i regulacje klimatyczne za zagrożenie jest wyższy niż odsetek podmiotów postrzegających ten proces w kategoriach szans (odpowiednio 36% i 18%).

Liczby te kontrastują z sytuacją panującą ogółem w UE, gdzie proporcje te rozkładają się praktycznie po równo (32% – zagrożenie, 29% – szanse). Duże przedsiębiorstwa w znacznie większym stopniu niż MŚP rozpatrują przejście w kierunku zeroemisyjności w kategoriach szansy (22% wobec 14%).

A jednak inwestujemy w ograniczenie emisji gazów cieplarnianych

Firmy z EŚW podejmują działania, aby przyjąć bardziej przyjazny środowisku model biznesowy. Prawie 90% firm zlokalizowanych w regionie dąży do obniżenia emisji gazów cieplarnianych, co odpowiada średniej dla UE.

Podstawowe przedsięwzięcia realizowane w tym zakresie w EŚW to minimalizacja ilości odpadów i ich przetwarzanie (67%) oraz inwestycje w efektywność energetyczną (55%), które okazały się w ostatnich latach bardzo opłacalne.

Na tle średniej dla UE przedsiębiorstwa z EŚW rzadziej inwestowały w zrównoważony transport (32% wobec 43%). W całym regionie tego typu działania najczęściej podejmowały firmy z Rumunii (93%) i Polski (90%), a rzadziej z Bułgarii (70%).

Odsetek firm z EŚW inwestujących w poprawę efektywności energetycznej (prawie 40%) nie odbiega od średniej UE, mimo że model biznesowy w tym regionie jest bardziej energochłonny. Najczęściej na takie inwestycje decydowały się przedsiębiorstwa z sektora produkcyjnego (48%) i duże organizacje (50%).

W Polsce i w Estonii najmniej rozpowszechnione bankowe kredyty preferencyjne

Największą część finansowania wśród firm z EŚW w 2022 r. stanowiły środki własne  (70%), a w dalszej kolejności – źródła zewnętrzne (25%), finansowanie w ramach grupy odpowiada za średnio 4% ogólnych firmowych inwestycji w EŚW. Odsetek firm korzystających z finansowania zewnętrznego jest najwyższy w Rumunii (32%), a najniższy w Czechach (18%).

Trzy czwarte (75%) firm, które deklarują korzystanie z finansowania zewnętrznego, pozyskało kredyty bankowe w ostatnim roku obrotowym, z czego 21% przedsiębiorstw uzyskało kredyt na preferencyjnych warunkach.

Występują znaczne różnice między krajami regionu: preferencyjne kredyty bankowe najbardziej rozpowszechnione są na Węgrzech (39%) oraz w Czechach (36%) i Rumunii (36%), a najmniej – na Łotwie (5%) oraz w Polsce (7%) i Estonii (8%).

Udział firm doświadczających utrudnień finansowych w pozyskiwaniu zewnętrznego finansowania, jest wyższy w EŚW (9,2%) niż średnio w UE (6,2%). Głównym problemem zgłaszanym przez firmy działające w regionie było odrzucenie wniosku kredytowego (5,8%).