dr Tadeusz Białek: Prace w zakresie rachunków osób zmarłych
Podjęta przez Senat problematyka środków pieniężnych znajdujących się na rachunkach osób zmarłych jest tematem wielowymiarowym i dotykającym szeregu kwestii. Ze względu na złożoność problemu, możliwym jest wypracowanie wielu rozwiązań, czy procedur postępowania na wypadek śmierci posiadacza rachunku, których koncepcja i finalne brzmienie będzie uzależnione od właściwego zidentyfikowania na początku prac kwestii problematycznych.
Idąc tym tokiem rozumowania, wymaga podkreślenia, że zasadniczym problemem do przezwyciężenia jest brak wiedzy spadkobierców na temat liczby posiadanych przez spadkodawcę rachunków bankowych, banków, w których się one znajdują oraz zgromadzonych na nich środkach. W ocenie środowiska bankowego, przygotowywane rozwiązania powinny zmierzać ku zapewnieniu spadkobiercom narzędzi i instrumentów, z których skorzystanie przez spadkobierców i z ich inicjatywy, w prosty sposób pozwalałyby uzyskać pełną informację na temat rachunków pozostawionych przez spadkodawcę. Udostępnienie takich rozwiązań, pozwoliłoby usunąć problemy spadkobierców z ustaleniem rachunków zmarłego posiadacza i zmierzałoby do zabezpieczenia słusznych praw spadkobierców.
Jednym z dyskutowanych rozwiązań w trakcie prac senackich jest koncepcja utworzenia centralnej informacji o środkach pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, która służyłaby pozyskaniu informacji o rachunkach osób zmarłych. Popierając ideę utworzenia narzędzia, które m.in. służyłoby spadkobiercom do uzyskiwania kompleksowej informacji na temat rachunków bankowych spadkodawcy, Związek Banków Polskich, we współpracy z Krajową Izbą Rozliczeniową (KIR), podjął starania w zakresie wypracowania rozwiązania, polegającego na udostępnianiu przez banki spadkobiercom informacji o rachunkach bankowych zmarłych posiadaczy z wykorzystaniem funkcjonalności prowadzonego przez KIR Systemu OGNIVO, za pośrednictwem którego kierowane byłyby zapytania do wszystkich banków celem ustalenia, w którym z nich prowadzone są rachunki objętego wnioskiem zmarłego posiadacza. Rejestr ten umożliwiłby więc osobie posiadającej interes prawny (spadkobiercy i zapisobiorcy) uzyskanie informacji o wszystkich rachunkach prowadzonych na rzecz zmarłego posiadacza.
W aspekcie zapewnienia dostępu spadkobierców do informacji na temat posiadanych przez spadkodawcę rachunków bankowych i zgromadzonych na nich środkach pieniężnych, jednym z rozważanych rozwiązań w pracach senackich jest nałożenie na banki obowiązku występowania do organu prowadzącego zbiór PESEL (ministra właściwego do spraw wewnętrznych) o udostępnienie danych o zgonie posiadacza rachunku. Nałożenie powinności zwracania się przez banki do zbioru PESEL, wymagałoby szczegółowych uregulowań prawnych poprzedzonych wnikliwą analizą trybu, warunków dostępu oraz ratio legis takiego rozwiązania, mając na uwadze w szczególności delikatność materii, tj. danych znajdujących się w PESEL, a także ukształtowanego aktualnie kręgu podmiotów legitymowanych do uzyskania informacji ze zbioru PESEL. W związku z tym zasadniejszym jest oparcie projektowanych rozwiązań w zakresie dostępu do informacji o śmierci posiadacza rachunku bankowego, na już obecnych w polskim porządku prawnym przepisach. Informacja o śmierci posiadacza rachunku mogłaby być przekazywana bankom przez ZUS. Ponadto na gruncie obowiązujących aktualnie przepisów, istnieją już procedury wymiany informacji pomiędzy bankami i ZUS. Alternatywnie można zaproponować stworzenie podstaw prawnych do przekazywania bankom informacji o śmierci posiadacza rachunku przez kierowników Urzędów Stanu Cywilnego.
Dodatkowo, mając na uwadze postulat podnoszony podczas senackich prac dotyczący utworzenia funduszu państwowego, do którego przekazywane byłyby środki z rachunków osób zmarłych należy wskazać, iż tego typu regulacja, w sytuacji wzmocnienia pozycji spadkobierców wobec dostępu do ogólnej informacji o rachunkach bankowych zmarłego, byłaby niecelowa. Co więcej, powyższa propozycja, zmierzająca do utworzenia funduszu państwowego budzi poważne wątpliwości natury zgodności proponowanych rozwiązań z Konstytucją RP i wymaga w tym zakresie dogłębnej analizy. Niewątpliwie uzyskanie zaspokojenia przez prawowitych spadkobierców w takim przypadku natrafiałoby bowiem na znacznie większe trudności, niż jakie maja miejsce obecnie, bowiem środki przechodziłyby na własność Skarbu Państwa. Wskazać również należy, iż ewentualne dysponowanie przedmiotowymi środkami przez organy administracji państwowej, niezależnie od celu, na jaki środki te mogłyby być przeznaczane, narażałoby Skarb Państwa na roszczenia odszkodowawcze wszczynane niejednokrotnie po wielu latach przez prawowitych spadkobierców zmarłych posiadaczy rachunków, których środki zostały przekazane do funduszu, tym samym obciążając budżet państwa. Należy również zauważyć, że powyższy postulat stoi w sprzeczności z postanowieniami art. 21 Konstytucji, określającego obowiązek ochrony przez państwo praw spadkobierców, w tym prawa własności środków przekazanych do tego rodzaju funduszu.
dr Tadeusz Białek
Dyrektor Zespołu Prawno – Legislacyjnego ZBP
