Doradzamy i informujemy: Nowe tchnienie w serce miasta

Anna Kucharczyk

Pozyskane dla regionu środki pomocowe zostały spożytkowane na realizację wielu ważnych dla rozwoju świętokrzyskiego projektów. W katalogu inwestycji współfinansowanych m.in. z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), obok projektów zakładających na przykład budowę ważnych węzłów komunikacyjnych, kanalizacji, oczyszczalni ścieków, sieci wodociągowych, modernizacji i/lub budowy szpitali, placówek oświatowych, kulturalnych, obiektów sportowych, turystycznych, infrastruktury społeczeństwa informacyjnego itp. znalazły się także projekty z zakresu rewitalizacji przestrzeni publicznych.

Działania rewitalizacyjne stały się niezwykle istotne dla wzrostu konkurencyjności regionu, ponieważ zakładają one na płaszczyźnie przestrzennej, estetycznej, infrastrukturalnej, komunikacyjnej, społecznej i funkcjonalnej przywrócenie do życia zdegradowanych obszarów zagrożonych marginalizacją.

Rewitalizacja oznacza więc działania remontowe, modernizacyjne, rewaloryzacyjne i rehabilitacyjne konieczne dla ożywienia gospodarczego i społecznego wielu zakątków województwa.

Przykładem dobrych praktyk w zakresie rewitalizacji w regionie świętokrzyskim jest projekt zaakceptowany w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 i zrealizowany na terenie miasta Kielce. Projekt ten dotyczył przebudowy ul. Sienkiewicza i był pierwszym z ważnych zamierzeń miasta dotyczącym strefy miejskich przestrzeni publicznych i mieszkaniowych, zrealizowanym w ramach wieloaspektowego ożywienia śródmieścia Kielc.

Odnowiona ulica Sienkiewicza

Ulica Sienkiewicza

Realizatorem projektu pod nazwą „Rewitalizacja śródmieścia Kielc: Przebudowa ulicy Sienkiewicza do ul. Żelaznej i do Placu Moniuszki”, którego całkowita wartość wyniosła 15 mln 323 tys. 103 zł, była gmina Kielce – Miejski Zarząd Dróg. W ramach działania 3.3. ZPORR Zdegradowane obszary miejskie (poddziałania 3.3.1. Rewitalizacja obszarów miejskich) beneficjent pozyskał dofinansowanie z EFRR w kwocie 11 mln 046 tys. 376 zł.

Celem głównym projektu było podniesienie atrakcyjności przestrzennej i funkcjonalnej, a w konsekwencji także społeczno-gospodarczej ulicy Sienkiewicza, stanowiącej główną oś, wpisanego do rejestru zabytków, układu architektonicznego śródmieścia Kielc.

W zakres projektu weszły prace związane nie tylko z nową nawierzchnią ulicy (w wyniku realizacji inwestycji przebudowano łącznie 730 metrów tej nawierzchni), ale także z wymianą kanalizacji sanitarnej, deszczowej oraz sieci wodociągowej. Ulica otrzymała nowoczesne latarnie i maszty oświetleniowe, a część terenu zagospodarowano pod zieleń miejską.

Modernizacja ulicy Sienkiewicza to udostępnienie mieszkańcom miasta oraz odwiedzającym Kielce turystom i gościom nowej atrakcyjnej i wielofunkcyjnej przestrzeni spacerowej. Jest też zachętą dla prywatnych właścicieli do odnawiania kamienic i zagospodarowywania podwórek i oficyn. Poprzez wyprowadzenie ruchu kołowego z modernizowanych odcinków ulicy stała się ona nowoczesnym deptakiem miejskim.

Prace rewitalizacyjne śródmieścia Kielc

Dzięki wsparciu z funduszy Unii Europejskiej ulica Sienkiewicza nabrała nowego blasku i stała się wizytówką miasta, zarówno w aspekcie estetyki, jaki i osiąganych, dzięki nowej publicznej infrastrukturze, efektów gospodarczych i społecznych.

Inwestycja, zakończona zgodnie z przewidywaniami osiągnięciem wymiernych efektów rzeczowych, nie zaspokoiła jednak wszystkich potrzeb miasta w zakresie rewitalizacji, ale należy podkreślić, że doświadczenia okresu programowania 2004-2006 w aspekcie działań rewitalizacyjnych przyczyniły się do stworzenia nowych planów podniesienia jakości przestrzeni publicznej Kielc. Kontynuacją działań podjętych w ramach poprzedniej perspektywy finansowej Unii Europejskiej było przygotowanie dwóch projektów, wpisujących się w założenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Obszarów Miejskich, Poprzemysłowych i Powojskowych w Mieście Kielce.

Projekty te, które Samorząd Województwa Świętokrzyskiego, pełniący funkcję Instytucji Zarządzającej Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 (RPOWŚ), przyjął do realizacji w ramach programu jako najbardziej kompleksowe i rozwiązujące strukturalne problemy w regionie, znalazły się w Indykatywnym Wykazie Indywidualnych Projektów Kluczowych w ramach RPOWŚ 2007-2013. Umowy wstępne dotyczące przygotowania tych projektów zostały zawarte 6 października 2008 r., w ramach działania 6.1 RPOWŚ Wzmocnienie regionalnych i subregionalnych ośrodków wzrostu (patrz tabela 1 i 2).

Okres realizacji obydwu projektów obejmuje lata 2008-2011 i zakłada kompleksową odnowę najciekawszych części centrum miasta, tak, aby stanowiły one spójną całość ze zrewitalizowaną już ulicą Sienkiewicza. Poszczególne etapy dotyczą szeregu prac składających się na wielopłaszczyznowy proces ożywienia przestrzennego, gospodarczego i społecznego śródmieścia Kielc. Celem strategicznym projektu jest zachowanie i wzmocnienie roli Kielc jako ośrodka metropolitalnego, poprzez podniesienie atrakcyjności przestrzennej i funkcjonalnej, a w konsekwencji także społeczno-gospodarczej zabytkowego śródmieścia miasta. Bezpośrednim celem projektu stała się natomiast zmiana funkcji wykorzystania terenu, a w konsekwencji poprawa funkcjonalności ruchu pieszego i estetyki przestrzeni publicznych poprzez wyprowadzenie ruchu kołowego z modernizowanych odcinków dróg i nadanie im funkcji nowoczesnych deptaków miejskich. Celem jest także zwiększenie atrakcyjności gospodarczej i inwestycyjnej zagrożonego marginalizacją obszaru śródmieścia oraz jego zdolności do generowania nowych miejsc pracy poprzez stworzenie warunków infrastrukturalnych dla aktywizacji lokalnej przedsiębiorczości. Realizacja projektu ma również na celu wykorzystanie potencjału turystycznego i historycznego śródmieścia przy jednoczesnym zapewnieniu lepszej ochrony dziedzictwa kulturowego oraz poprawy warunków życia mieszkańców.

Rynek i okolice

Projekt rewitalizacji śródmieścia Kielc – Rynek

Etap I projektu zakłada przede wszystkim przebudowę płyty Rynku i okolicznych ulic (odcinek od ul. Sienkiewicza do Rynku). Celem modernizacji jest przywrócenie dawnej funkcji rynku istniejącego w tym miejscu jeszcze na początku XX wieku. Na zrewitalizowanym obszarze zlikwidowane zostanie obecnie istniejące rondo oraz powstanie kilkanaście niewielkich gejzerów, ustawiony będzie starodawny pręgierz i żeliwna studnia. Na wyłożonej granitem i kalcytem powierzchni zaakcentowany zostanie innym kolorem nawierzchni przebieg średniowiecznych traktów z Krakowa oraz Piotrkowa do Bodzentyna, a kwiaciarki przeniosą się na targ kwiatowy umieszczony na placu Świętej Tekli. Obszar otrzyma również nowe oświetlenie i zostanie wyłączony z ruchu samochodowego.

Projekt przebudowy zespołu obiektów powięziennych przy ul. Zamkowej

W ramach I etapu zaplanowano ponadto budowę ul. Nowosilnicznej (odcinek od ul. Warszawskiej do pl. św. Wojciecha), jak również przebudowę płyty placu Najświętszej Marii Panny i okolicznych ulic (odcinek od ul. Sienkiewicza do pl. NMP i ul. Kapitulna). Zadanie obejmujące kompleksową przebudowę nawierzchni jezdni i chodników wraz z przebudową kanalizacji deszczowej, oświetlenia ulicznego oraz niezbędną przebudową lub zabezpieczeniem kolidujących elementów infrastruktury technicznej. Ponadto w rejonie tegoż placu przewidziano uformowanie nowych elementów małej architektury i zieleni ulicznej. Co więcej, w pierwszym etapie nastąpi przygotowanie infrastrukturalne terenu pod śródmiejską zabudowę w rejonie ul. Piotrkowskiej, ul. Silnicznej i al. IX Wieków Kielc wraz z przebudową skrzyżowania ul. Nowy Świat z al. IX Wieków Kielc. Obejmie ono budowę nowego i przebudowę istniejącego układu komunikacyjnego.

Obiekty powięzienne

Ostatnie zadanie zostało określone jako rewitalizacja śródmieścia Kielc i dotyczy przebudowy zespołu obiektów powięziennych przy ul. Zamkowej 3. Przebudowa obejmie trzy historyczne budynki, wznoszące się w kształcie podkowy i połączone ze sobą funkcjonalnie w poziomie parteru. Natomiast od strony parku miejskiego zostanie zrekonstruowany, zgodnie z zachowaną ikonografią, budynek Bramy będącej niegdyś bramą gospodarczą, szaletem i łaźnią. Co najistotniejsze, docelowo, po projektowanej przebudowie, cały obiekt będzie pełnił funkcję Ośrodka Myśli Patriotycznej i Obywatelskiej, Galerii Współczesnej Sztuki Użytkowej i Warsztatów Rękodzieła Artystycznego.

Więzienie przed modernizacją

Zadanie założone do realizacji jako ostatnie działanie etapu I projektu wydaje się być najbardziej ciekawe, ponieważ dotyczy przekształcenia zespołu obiektów powięziennych w kompleks artystyczno-historyczno-muzealny. Myślą przewodnią zwycięskiej koncepcji stało się pozostawienie bez znacznych zmian surowego architektonicznego wyrazu istniejących budynków, będących niemymi świadkami historii. Do wydarzeń historycznych nawiązywać będzie również projektowany mur, który utworzy przestrzeń ul. Zamkowej i dziedzińca poprzez sekwencję zamknięć i otwarć widokowych, i który będzie częściowo odsłaniał południowe skrzydło Pałacu Biskupów Krakowskich. Przestrzeń międzymurza pozostanie bez zmian jako miejsce pamięci. Na końcu dziedzińca, na tle niskiej ściany południowego budynku, w kameralnym klimacie poziomych i pionowych elementów ekspozycyjnych powiązanych z wodą i zielenią, ceramika łagodzić będzie tragiczny klimat miejsca, wprowadzając chwilę oddechu i radości. Zaś na samym środku dziedzińca pozostanie rosnąca jabłoń.

Jak już wcześniej wspomniano, jednym z założeń projektu jest utworzenie w rewitalizowanym kompleksie budynków ulicy Zamkowej Muzeum Pamięci Narodowej. Funkcja muzeum martyrologii Armii Krajowej zostanie zachowana w piwnicy i międzymurzu. Główne wejście będzie znajdowało się od strony dziedzińca, a muzeum na parterze zostanie podzielone holem na część ekspozycyjną stałą (w pomieszczeniach dawnej wozowni) i część ekspozycyjną zmienną (od strony parku), która zachowa fragmenty ścian z drzwiami więziennymi. Na piętrze będzie sala wykładowa powiązana z holem i loggią z widokiem na dziedziniec. Budynki zostaną wyeksponowane dzięki projektowanej iluminacji świetlnej.

Po ukończeniu etapu I projektu prowadzone będą dalsze prace rewitalizacyjne zmierzające do ukończenia trasy turystycznej powoli wyłaniającej się z obrazu odnowionych części miasta.

Ulica Warszawska

Projekt przebudowy ul. Warszawskiej

W ramach etapu II Rewitalizacji zabytkowego śródmieścia Kielc przewiduje się natomiast przebudowę wnętrza ul. Warszawskiej (odcinek od al. IX Wieków Kielc do ul. Orlej) oraz zagospodarowanie miejskich przestrzeni publicznych, tj. przebudowę ul. Planty i ul. Leśnej. Beneficjent zaplanował w ramach tego etapu przebudowę wszystkich nawierzchni jezdni i chodników wraz z przebudową kanalizacji deszczowej, oświetlenia ulicznego oraz przebudową lub zabezpieczeniem kolidujących elementów infrastruktury technicznej. Zaplanowano także uformowanie na nowo zieleni komponowanej i małej architektury dostosowanej do tej przewidzianej przy przebudowie Rynku w etapie I. W ramach projektu przewiduje się również budowę kładki prowadzącej ruch pieszy z ul. Planty w kierunku ul. Paderewskiego. Kamienice przy ul. Warszawskiej odmalowane zostaną w kolorach pastelowych, a liczba ich pięter zostanie wyrównana w celu podkreślenia rangi ulicy, która dodatkowo zyska szaro-czerwoną kostkę brukową.

Realizacja rzeczowa obydwu etapów projektu rewitalizacji śródmieścia, według planów, powinna zakończyć się w 2011 roku. Wówczas Kielce staną się miastem bardziej atrakcyjnym dla turystów, otwierając przed wszystkimi chcącymi odwiedzić miasto ciekawą możliwość spędzenia czasu w atmosferze historycznych wspomnień, jak również dając możliwość relaksu podczas spaceru nowym szlakiem turystycznym, prowadzącym przez samo serce miasta.

Stymulowanie rozwoju

Zapewnienie harmonijnego rozwoju regionu wymaga dobrze rozwiniętego regionalnego centrum – obszaru metropolitalnego – skupiającego szereg usług wyższego rzędu i charakteryzującego się dynamiką rozwoju gospodarczego wyższą niż średnia dla regionu. Rolą takiego ośrodka, w naturalny sposób utożsamianego ze stolicą województwa, jest stymulowanie procesów rozwojowych w całym regionie. W tym kontekście szczególną uwagę należy poświęcić zapobieżeniu zjawisku osłabienia obszarów otaczających ośrodek metropolitalny, objawiającego się przede wszystkim odpływem wykwalifikowanych kadr oraz kapitału. Zapewnienie skutecznego pełnienia przez Kielce roli regionalnego ośrodka metropolitalnego wymaga podjęcia działań koncentrujących się m.in. na zapewnieniu otwartości i spójności komunikacyjnej z resztą obszaru województwa i poza nim, rewitalizacji zmarginalizowanych części miasta, podniesieniu jakości (z uwzględnieniem kwestii bezpieczeństwa) i dywersyfikacji systemów transportu zbiorowego. W odniesieniu do poszczególnych części regionu część funkcji metropolitalnych pełnić powinny subregionalne ośrodki wzrostu (reprezentowane przez miasta powiatowe). Dla nich również przewidziano wsparcie w ramach osi priorytetowej 6 RPOWŚ 2007-2013 Wzmocnienie ośrodków miejskich i rewitalizacja małych miast. Projekty rewitalizacyjne w ramach programu powinny być przygotowywane, składane i realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego, we współpracy z partnerami, zarówno publicznymi, jak i prywatnymi. W myśl wytycznych MRR winny być one traktowane jako element lokalnych programów rewitalizacji, jednak z uwagi na fakt, iż plany te mają często długi horyzont czasowy, projekt rewitalizacyjny powinien zostać określony jako etap jego realizacji.

W ramach osi priorytetowej 6 RPOWŚ 2007-2013 skoncentrowane zostały przedsięwzięcia służące włączeniu miast, małych miasteczek i obszarów marginalizowanych w procesy rozwojowe. Duże zainteresowanie beneficjentów tymi działaniami świadczy zaś o istniejącym w regionie ogromnym zapotrzebowaniu na dofinansowanie projektów mających na celu zwiększenie atrakcyjności ośrodków miejskich i centrów gmin. Na przykład 14 stycznia 2009 r. Instytucja Zarządzająca RPOWŚ zakończyła ocenę formalną wniosków beneficjentów o dofinansowanie, którą pozytywnie przeszły 43 wnioski na łączną kwotę dofinansowania z EFRR 155 mln zł. Kolejny planowany jest w dniach 1 października – 6 listopada 2009r.

***

Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013 stanowi kompleksowe narzędzie prowadzenia polityki rozwoju regionu. Środki finansowe wynegocjowane na realizację programu, w przeliczeniu na jednego mieszkańca, plasują województwo świętokrzyskie na drugim miejscu w kraju, co pozwala sądzić, iż zakładane w programie cele, mierzone efektami rzeczowymi w postaci wskaźników założonych w RPOWŚ, tak istotne dla rozwoju województwa, zostaną osiągnięte i nie tylko Kielce, ale również inne perełki województwa, zmienią swój wizerunek i staną się wizytówką świętokrzyskiego oraz całego kraju.

Źródła:

Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013, Zarząd Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 2007

Lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich, poprzemysłowych i Powojskowych w mieście Kielce; Urząd Miasta Kielce; Marzec 2007

www.um.kielce.pl, www.inwestycje.kielce.pl, www.rpo-swietokrzyskie.pl.