Co było a nie jest – MAC i samorządy w 2012 r., czyli współpraca popłaca

Nasze JST (czyli jednostki samorządu terytorialnego) zgromadziły ogromną wiedzę i doświadczenie, choćby z racji tego, że są tak różne. Nasza najmniejsza gmina, Krynica Morska, ma 1500 mieszkańców, a największa, Warszawa – 1,7 mln. Najmniejsza gmina ma 3 km kw., największa – 630 km kw.!

Po ponad 20 latach od wielkiej reformy wprowadzającej samorząd terytorialny musimy przeprowadzić rzetelną i systemową debatę na temat kondycji ustrojowej samorządu. W ciągu pierwszego roku działalności MAC przygotowało podstawy do tej debaty. Budowało mechanizmy wymiany opinii i dyskusji między administracją centralną a samorządami. Podsumowaniem tej debaty jest ogłaszany właśnie raport „Ocena sytuacji samorządów lokalnych”.

1. Nowa rola Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego
   Od 2012 r. Komisja Wspólna stała się forum debat systemowych. Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego jest (obok Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Konferencji Episkopatu Polski i Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych) jedną z trzech Komisji Wspólnych działających przy Radzie Ministrów. Formalnie opiniuje ona akty prawne dotyczące jednostek samorządu terytorialnego. Teraz stała się także forum wymiany doświadczeń i opinii o najważniejszych kwestiach, przed którymi stoją dziś samorządowcy. Nasze zmienione podejście do roli Komisji przyniosło już w styczniu 2012 r. pierwszą debatę poświęconą ochronie zdrowia. Kolejne dotyczyły m.in. oświaty, pomocy społecznej i nowej ustawy śmieciowej. Rozmowy w Komisji dotyczą dylematów inwestycyjnych czy też polityki społecznej (przedszkola, żłobki, szkoły). Co miesiąc analizujemy wspólnie jedno zagadnienie, które ma strukturalne znaczenie dla JST. MAC chce być rzecznikiem jednostek samorządu terytorialnego w rządzie, chcielibyśmy, by samorząd stał się rzecznikiem reform w kraju. W 2012 roku swoje funkcjonowanie wznowił zespół do spraw europejskich KWRiST.
2. Konsultacje z jednostkami samorządu terytorialnego jako sposób zdobywania i dzielenia się wiedzą.
   Wiedza o tym, od czego zależy realizowanie zadań publicznych, jest przede wszystkim na poziomie samorządowym. Dlatego tak ważny jest dialog z jednostkami samorządu terytorialnego i otwarcie dyskusji, która pozwoli nam wspólnie szukać rozwiązań. W ramach akcji „Sprawne państwo – sprawny samorząd terytorialny” MAC zebrał w 2012 r. od samorządowców propozycje zmian prawnych, które mają zwiększyć samodzielność i elastyczność w realizacji usług publicznych. Pracujemy teraz wraz z innymi ministerstwami nad ich wprowadzeniem w życie.
3. Zielona i biała księga metropolitalna, czyli dyskusja o metropoliach
   Jeśli zależy nam na dalszym rozwoju kraju, musimy podjąć decyzję dotyczącą współpracy ośrodków miejskich w Polsce. Dotyczy to nie tylko największych miast, ale także mniejszych ośrodków. Trwająca od wielu lat w kraju debata metropolitalna nie przynosiła oczekiwanego efektu. Przygotowane projekty aktów prawnych zostały skrytykowane bądź przez jednostki samorządu lokalnego, bądź regionalnego. Dlatego MAC zmienił podejście i zaczął od debaty i zadania pytań: co jest ważne dla współpracy? Jakich metropolii chcemy? Wspólnie z samorządami przeprowadziliśmy debatę i wypracowaliśmy rozwiązania ustrojowe dotyczące współpracy w obszarach metropolitalnych. Ich efektem jest „Zielona księga obszarów metropolitalnych”, która uporządkowała debatę metropolitalną w kraju, a teraz „Biała księga obszarów metropolitalnych”, która zawiera kierunki działań i propozycje zmian prawnych, które ułatwiają zarządzanie w obszarach metropolitalnych. Nie chcemy narzucać rozwiązań prawnych odgórnie. Samorządy mają różne potrzeby. Uważamy więc, że lepsze jest wypracowywanie rozwiązań oddolnych, ewolucyjnych i dopasowanych do lokalnych warunków. Dlatego proponujemy, aby ułatwić współpracę pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, usprawnić proces zakładania związków międzygminnych, ułatwić w nich proces decyzyjny oraz wspierać finansowo wspólne projekty. Taki jest efekt debaty w 2012 r.
4. Linia współpracy przy tworzeniu e-administracji
   Usługi świadczone przez nasze państwo informatyzują się. Coraz więcej można załatwić w swoim urzędzie, obywatele chcieliby też, by w identyczny sposób mogli załatwiać swoje sprawy w każdym miejscu w kraju. Informatyzacja postępuje dzięki wysiłkowi nie tylko administracji centralnej – ale także, a może i przede wszystkim – samorządów (bo większość usług publicznych, z którymi mamy do czynienia w kontakcie z administracją, realizowanych jest na poziomie samorządowym). Chodzi o to, by te inicjatywy wzajemnie się wspierały i uzupełniały. Dlatego MAC i samorządy ustanowiły w 2012 r. zasady współpracy na rzecz informatyzacji administracji. Linia Współpracy ma pomóc uporządkować współpracę pomiędzy ministerstwem a jednostkami samorządu terytorialnego w kwestii budowy otwartego państwa i nowoczesnej e-administracji. Linia Współpracy umożliwia ścisłe współdziałanie oraz zapobiegnie dublowaniu się inicjatyw. To jest nowoczesny mechanizm, który pozwala na wymianę informacji na czas, usprawnia tworzenie nowych rozwiązań i wykorzystuje wiedzę, którą wszyscy w całym kraju zdobywamy.
5. Memorandum w sprawie współpracy na rzecz budowy i rozwoju pasywnej infrastruktury sieci szerokopasmowych
   Jednym z wielkich zdań samorządów jest w tej chwili budowa szerokopasmowego internetu, tak by każdy obywatel mógł korzystać z nowoczesnych usług państwa, zasobów wiedzy i rozrywki, by mógł zarabiać i tworzyć. Każdy region – stosownie do swojej specyfiki – wypracowuje własne metody budowy sieci. Aby ułatwić współdziałanie już w pierwszym miesiącu istnienia MAC, w grudniu 2011 r., szef MAC wraz z przedstawicielami samorządów, telekomunikacyjnych izb gospodarczych, organizacji pracodawców i przedsiębiorców telekomunikacyjnych podpisał Memorandum o współpracy na rzecz budowy i rozwoju sieci szerokopasmowych. To otwarte porozumienie między administracją rządową, samorządową i przedstawicielami rynku telekomunikacyjnego. Chodzi m.in. o wypracowanie właściwego i przyjaznego otoczenia prawnego i administracyjnego, a także stworzenia platformy współpracy i konsultacji. Zespoły działające w ramach Memorandum zbierają i analizują dane, piszą rekomendacje. To z ich m.in. inicjatywy powstały przepisy w sprawie instalacji telekomunikacyjnych w budynkach wielorodzinnych.
6. Raport Ocena sytuacji samorządów lokalnych Podsumowaniem rocznej współpracy MAC i samorządów jest Raport oceniający sytuację JST
   Raport powstał, by zidentyfikować wyzwania, przed którymi stoją obecnie samorządy, co pomoże wyznaczyć kierunek pożądanych zmian systemowych. Zawiera on diagnozę sytuacji finansowej, demograficznej, realizacji usług publicznych, czy też podziału terytorialnego, która kształtuje funkcjonowanie samorządu lokalnego (gminnego i powiatowego). Zaproponujemy rozwiązania organizacyjne, których wykorzystanie przez samorządy może przynieść oszczędności nawet do 1 mld zł. Pieniądze te pozostaną do dyspozycji JST na potrzeby społeczności lokalnych. Raport zwraca uwagę na różnorodność naszych samorządów. Musimy wspólnie zastanowić się jak te wszystkie JTS – duże i małe, bogate i żyjące skromnie, ludne i wyludniające się – będą zaspakajały potrzeby swych mieszkańców na tym samym poziomie. Bo to one przecież świadczą większość podstawowych usług publicznych. Zdaniem MAC – co potwierdza nasze roczne doświadczenie – rozwiązaniem dla samorządów gminnych i powiatowych jest współpraca. W prawie tkwią jednak bariery, które podważają jej sens. W niektórych przypadkach prawo nie pozwala na tworzenie wspólnych instytucji usługowych na terenie np. kilku gmin. System organizacji samorządowych struktur wewnętrznych jest sam w sobie przeszkodą rozwoju samorządowych instytucji usługowych. Poza personelem zajmującym się świadczeniem usług mieszkańcom, prawo wymusza istnienie w nich dodatkowych stanowisk obsługowych. Dlatego proponujemy podjęcie działań zwiększających stopień autonomii organizacyjnej organów samorządowych. Nie stanowią one zagrożenia dla realizacji usług publicznych, wręcz przeciwnie, uwalniają dla nich większy potencjał. Uważamy również, że warunki dla powstania systemu „uczącego się”, który posiada zdolność do poprawiania jakości swego działania poprzez zdobywanie doświadczeń, tworzenie najlepszych praktyk oraz dzielenie się nimi.