Bankowość spółdzielcza: Znowelizowana konstytucja bankowości spółdzielczej w Polsce

Prof. dr hab. Jan Szambelańczyk
Jest profesorem zwyczajnym w Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu, członkiem Rady Bankowego Funduszu Gwarancyjnego i wiceprzewodniczącym Komitetu Nauk o Finansach PAN.

Wkonsekwencji banki spółdzielcze – teoretycznie – mogą wybrać jeden z trzech wariantów dostosowania się do nowych wymogów nadzorczych, szczególnie w obszarze funduszy własnych i miar płynności. Podkreślam potencjalnie trzy warianty wyboru, bowiem dla zdecydowanej większości BS-ów wariant samodzielnego funkcjonowania i wypełniania wymogów regulacyjnych jest praktycznie nie do zastosowania. Natomiast alternatywa wyboru systemu ochrony (Institutional Protection Scheme – IPS) i zrzeszenia zintegrowanego (ZZ) – w sytuacji ekonomiczno- finansowej działających zrzeszeń jest przynajmniej wysoce kontrowersyjna, zresztą nie tylko z tego powodu.

Kardynalia

Po kilku latach dyskusji i sporów nad kształtem polskiego sektora bankowości spółdzielczej powstała ustawa, która w największym stopniu odpowiada wymogom regulacyjnym UE, natomiast w znacznie mniejszym uwzględnia wyzwania, jakie rozwój rynku finansowego w Polsce stawia przed spółdzielcami i interesariuszami banków spółdzielczych. Można by nawet zaryzykować tezę, że znowelizowana ustawa bardziej odpowiada formule federacji różnych grup bankowych niż rodzinie banków spółdzielczych. W kategoriach modelowych mamy więc instytucjonalny potencjał dywersyfikacji interesów grupowych w miejsce dążenia do konsolidacji i solidarności w warunkach zagrożeń rynkowych. Nie sposób przeoczyć, że zapisy ustawy pozostawiają furtkę dla konsolidacji sektora poprzez połączenie systemów ochrony grup bankowych, zrzeszeń zintegrowanych i rozwiązań pośrednich. Warto jednak sięgnąć pamięcią do ostrzeżeń, jakie formułowano w związku z tworzeniem banków regionalnych i doświadczeń z ich funkcjonowania dla bankowości spółdzielczej.

Znane polskie porzekadło poucza „mądry Polak po szkodzie”. Jeśli życie dowiedzie braku światłej mądrości w wykorzystywaniu regulacji ustawowych – ku pożytkowi interesariuszy – nowe przysłowie bankowy spółdzielca kupi, że i przed restrukturyzacją i po restrukturyzacji… postępuje nieroztropnie!

IPS, czyli system ochrony

Zanim zanalizuję inne zmiany, omówię dwa rozdziały: 3a „System ochrony” oraz 3b „Zrzeszenie zintegrowane”, o które uzupełniona została zmieniona ustawa. Rozwiązania w nich zawarte mają przede wszystkim na celu określenie ram organizacyjnych zapewnienia płynności i wypłacalności uczestników systemu ochrony lub zrzeszenia zintegrowanego, poprzez monitorowanie ich sytuacji finansowej, ingerowanie w przypadku podejmowania działań szkodliwych, a w sytuacji kryzysowej udzielanie pomocy z funduszu pomocowego w formie pożyczek, gwarancji lub poręczeń na warunkach określonych w umowie, która podlega zatwierdzeniu przez KNF. W przypadku zrzeszenia zintegrowanego ustawa wskazuje także obowiązkowe wzajemne gwarancje i regwarancje, a katalog form pomocy jest otwarty (art. 22s ust. 4).

Do funkcjonującego systemu ochrony lub zrzeszenia zintegrowanego mogą przystąpić nowi członkowie, pod warunkiem, że mają status banku spółdzielczego lub banku zrzeszającego. Konsekwencje członkostwa w systemie ochrony lub utworzenie zrzeszenia zintegrowanego, jak również wystąpienia z niego mają ważne znaczenie dla sytuacji banku i jego właścicieli, stąd decyzje te wymagają zgody: w banku spółdzielczym walnego zgromadzenia albo zebrania przedstawicieli, a w banku zrzeszającym – walnego zgromadzenia. W przepisach określono także szereg szczegółowych zasad, warunków i procedur, przede wszystkim dotyczących uprawnień KNF na etapie tworzenia, funkcjonowania lub uchylenia decyzji o uznaniu systemu ochrony albo zrzeszenia zintegrowanego, ale także uprawnień dyscyplinujących uczestników przez organ zarządzający.

Warto podkreślić, że ustawa zawiera w zasadzie trzy warianty zorganizowania banków spółdzielczych i zrzeszających. Pierwszy – to system ochrony; drugi – zrzeszenie zintegrowane; trzeci – to zrzeszenie spełniające warunki wynikające z uregulowań UE w zakresie płynności i wypłacalności członków (por. art. 22a ust.10).

Rozwiązania ustawowe obejmują także potencjalne zmiany struktur organizacyjnych w spółdzielczym sektorze bankowym. W szczególności w zrzeszeniu, w którym został utworzony system ochrony, do którego przystąpił bank zrzeszający. Dotychczasowa umowa zrzeszenia w odniesieniu do banków, które nie przystąpiły do systemu ochrony, wygasa w terminie 36 miesięcy od dnia zawarcia umowy systemu ochrony.

Konieczność zapewnienia stabilności funkcjonowania systemu ochrony sprawia, że wypowiedzenie umowy wymaga formy pisemnej oraz zachowania co najmniej 24-miesięcznego okresu wypowiedzenia. W przypadku zrzeszenia zintegrowanego okres ten wynosi od 18 do 24 miesięcy.

W art. 22d ustawodawca określił podmioty zarządzające systemem ochrony, którymi mogą być bank zrzeszający, albo specjalna jednostka, utworzona w tym celu przez jego uczestników. Jednostkę zarządzającą tworzy się w formie spółki akcyjnej albo spółdzielni osób prawnych, zaś każdy z uczestników systemu ochrony jest obowiązany objąć i posiadać, do dnia rozwiązania albo wygaśnięcia umowy systemu ochrony, co najmniej minimalną liczbę akcji albo udziałów jednostki zarządzającej, określoną w jej statucie i umowie systemu ochrony. Organami systemu ochrony zarządzanego przez jednostkę zarządzającą są:

1. walne zgromadzenie akcjonariuszy albo walne zgromadzenie członków jednostki zarządzającej;
2. rada nadzorcza jednostki zarządzającej;
3. zarząd jednostki zarządzającej.

Organami systemu ochrony zarządzanego przez bank zrzeszający są:

1. walne zgromadzenie akcjonariuszy banku zrzeszającego;
2. rada zrzeszenia;
3. zarząd banku zrzeszającego.

Umowa systemu ochrony może przewidywać powołanie innych organów niż wyżej wymienione.

Przepis art. 22e ust. 5 ustawy stwierdza, że: W umowie systemu ochrony określa się zasady zapewnienia organom jednostki zarządzającej warunków wykonywania zadań związanych z funkcjonowaniem systemu ochrony, w szczególności w zakresie pomieszczeń, łącz telekomunikacyjnych i obsługi biurowej, oraz zasady pokrywania związanych z tym kosztów. Przy czym umowa ta może zobowiązać jednego z uczestników systemu ochrony do zapewnienia organom jednostki zarządzającej warunków do realizacji zadań.

W przypadku systemu ochrony zarządzanego przez bank zrzeszający umowa określa m.in. sposób organizacyjnego wyodrębnienia organu zarządzającego nim i organu nadzorującego ten system, zapewniający niezależność i samodzielność działania jego organów. Członkowie zarządu jednostki zarządzającej są powoływani, za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego, przez jej radę nadzorczą albo zgromadzenie uczestników systemu ochrony. Z dużym prawdopodobieństwem rozwiązane to nastręczać będzie w praktyce wielu problemów związanych m.in. z powiązaniami kapitałowymi, organizacyjnymi czy wreszcie biznesowymi podmiotów tworzących taki zaprojektowany przepisami ustawy system. Jedną z przesłanek tej oceny może być skomplikowanie relacji wynikających ze statusu spółki akcyjnej banku zrzeszającego i sieci powiązań w ramach zrzeszenia tworzonego na podstawie umowy zrzeszenia. Zaś argumentem przemawiającym za nowym rozwiązaniem byłaby bardzo dobra sytuacja finansowa i skuteczność procedur współdziałania banku zrzeszającego z bankami zrzeszonymi w kwestiach stabilności, co niestety pozostaje w sferze życzeń.

W banku zrzeszającym albo jednostce zarządzającej utworzy się fundusz pomocowy w celu zapewnienia środków na finansowanie zadań systemu ochrony w zakresie pomocy finansowej dla uczestników. Pomocy mającej na celu poprawę ich wypłacalności i zapobieżenie upadłości. Fundusz pomocowy będzie tworzony z wpłat uczestników, wnoszonych corocznie, w wysokości i na zasadach określonych w umowie systemu ochrony, a także z innych źródeł przewidzianych w tej umowie. Wpłata dokonywana przez uczestnika systemu ochrony na fundusz pomocowy nie może być niższa niż równowartość połowy opłaty rocznej, o której mowa w art. 13 ust. 1 Ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz całej opłaty ostrożnościowej, o której mowa w art. 14a tej ustawy.

W ...