Bankowość i Finanse | Wspólna Waluta | Chorwacja zeuroizowana

Maria Dunin-Wąsowicz
Dr nauk politycznych. Specjalizuje się w badaniu politycznych aspektów międzynarodowych stosunków gospodarczych i pieniężnych, integracji światowej, w tym transatlantyckiej oraz europejskiej. Autorka sześciu publikacji książkowych oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych w języku polskim i angielskim.

Poszerzenie UE o sześć państw postkomunistycznych, w tym Polskę, rozpoczęło się w 2003 r., jednak wejście Chorwacji w struktury europejskie nastąpiło dopiero dziesięć lat później – 1 lipca 2013 r. Po kolejnej dekadzie, w styczniu obecnego roku Chorwaci ostatecznie związali swoją przyszłość z Europą poprzez zamianę narodowej kuny (HRK) na euro. Leżąca u brzegów Adriatyku Chorwacja jest więc 20. państwem, w którym wszelkie transakcje pieniężne obsługuje waluta europejska.

Niełatwa droga

Droga Chorwacji do euro zaczęła się od wdrożenia kilku aktów prawnych, które przyjęto w 2022 r. Niezbędne było przy tym poważne zaangażowanie polityczne i administracyjne całego aparatu państwa. Jednym z pierwszych działań było przyjęcie przez rząd, 11 listopada 2020 r., Narodowego Planu Zamiany Kuny na Euro (Nacionalno vijeće za uvođenje eura). Parlament przyjął go w maju 2022 r., zaś prawo regulujące procedurę wdrożenia euro weszło w życie 15 lipca 2022 r. Sześć dni później, 21 lipca 2022 r. rząd przyjął decyzję o zasadach stosowania euro w systemie monetarnym państwa.

Drogę prawną poprzedziła realizacja szeregu niezbędnych procedur. Jedną z ważniejszych było wprowadzenie kuny do europejskiego mechanizmu monetarnego II (ERM II) 10 sierpnia 2020 r. Krok ten z jednej strony stał się podstawą nawiązania bliskiej współpracy Chorwackiego Banku Narodowego (HNB) z Europejskim Bankiem Centralnym (EBC), z drugiej zobowiązał HNB do utrzymywania stabilnej ceny kuny przez cały okres przygotowań do zamiany tej waluty na euro. Zadaniem rządu było natomiast prowadzenie w całym okresie przygotowawczym zrównoważonej polityki fiskalnej w celu przestrzegania kryteriów konwergencji opisanych w art. 140 ust. 1 oraz w protokole nr 13 w sprawie kryteriów konwergencji Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE).

Kryteria te po raz pierwszy przedstawił w 1961 r. Robert Mundell w teorii optymalnych obszarów walutowych, za którą otrzymał w 1999 r. Nagrodę Nobla. Wskazał w niej, że państwo zamierzające funkcjonować w obszarze walutowym powinno spełnić jednocześnie cztery warunki: stabilnych cen, długotrwałej równowagi finansów publicznych, stabilnego kursu walutowego oraz stabilnych długoterminowych stóp procentowych.

Zastrzeżenie dotyczące stabilnych cen jest równoznaczne z obowiązkiem utrzymania stopy inflacji, która może przekraczać inflację trzech najbardziej stabilnych cenowo państw członkowskich najwyżej o 1,5 pkt. proc. Długotrwała równowaga finansów publicznych wiąże się natomiast z zachowaniem przez państwo zasady stabilnych finansów dotyczącej niskiego zadłużenia publicznego nieprzekraczającego 60% PKB. W sytuacji wyższego długu Komisja Europejska obejmuje państwo procedurą nadmiernego deficytu (PND). Jest ono wówczas zobowiązane, zgodnie z art. 128 TfUE, do wdrożenia szeregu polityk pozwalających realizować tę normę. Państwa członkowskie różnie sobie radzą z tą kwestią.

Z analiz Eurostatu wynika, że w 2022 r. aż dziesięć krajów – w tym Francja z zadłużeniem 111,6% PKB czy Austria o zadłużeniu 78,4% PKB – złamało wspomnianą zasadę. Ponadto we Francji, Włoszech oraz w Finlandii plany budżetowe nie zawierały programu redukcji długu, co także jest niezgodne z normą fiskalną UE. Zadłużenie Chorwacji wobec PKB dopiero w 2022 r. przybliżyło się do wymaganego poziomu i wyniosło 67,53%. W dwóch poprzednich latach dług chorwacki pozostawał w przedziale 86–78% PKB.

Drugi warunek dyscypliny budżetowej dotyczy obowiązku zachowania przez państwa stosunku rzeczywistego lub planowanego deficytu budżetowego do produktu krajowego brutto (PKB) na poziomie 3%. Tę zasadę w 2022 r. złamało pięć państw. Chorwacki deficyt budżetowy w 2021 r. osiągnął poziom -2,49% PKB, zaś planowany deficyt w 2023 r. ma wynieść ok. 0,7 % PKB (patrz wykr. 1).

Trzeci warunek stabilnego kursu walutowego oznacza, że państwo dążące do wprowadzenia euro lub już je posiadające powinno co najmniej dwa lata uczestniczyć w mechanizmie kursowym (ERM II). W tym czasie jego waluta nie może wykazywać silnych wahań wobec centralnego kursu ERM II, co znaczy, że jej dwustronny centralny kurs nie może być obniżany wobec kursu euro. Zgodnie z tym zastrzeżeniem chorwacka kuna poruszała się w ERM II od połowy lipca 2020 r. w przedziale +/-1% wokół kursu centralnego euro, mimo możliwości skorzystania z prawa do rozszerzenia przedziału wahań do +/-15%. Centralny kurs jednej kuny dla jednego euro wynosił 7,53450.

Kwestię zachowania stabilnych długoterminowych stóp procentowych reguluje zasada wskazująca, że takie stopy mogą przekraczać najwyżej o 2 pkt. proc. stopy notowane w danym okresie w trzech państwach członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. W przypadku Chorwacji, w latach 2021–2022 przeciętna stopa procentowa kuny oraz walut zagranicznych wynosiła ok. 0,01% (HNB, 2022).

Chorwacja nie miała zatem, jak widać, istotnych problemów z wypełnieniem kryteriów zamiany kuny na euro. Zapewne dlatego, że okres konwergencji jej gospodarki z kryteriami stabilności rozpoczął się już w 2016 r. Natomiast fakt, że w latach 2020–2021 państwa UE głównie borykały się z wysoką inflacją powodował, że przestrzeganie tych kryteriów z formalnego punktu widzenia mogło okazać się dla Chorwacji trudne, choćby z tego powodu, że gospodarka ma za sobą okres długotrwałej i wysokiej inflacji w latach 80–90. XX w. Jeszcze w 1994 r. – w trakcie wojny z Serbią (1991–1995) – stopa inflacji wynosiła w Chorwacji ok. 103%, czyli była ok.&...