Bankowość i Finanse | Waluty Cyfrowe | Pieniądz elektroniczny

Maria Dunin-Wąsowicz
Dr nauk politycznych. Specjalizuje się w badaniu politycznych aspektów międzynarodowych stosunków gospodarczych i pieniężnych, integracji światowej, w tym transatlantyckiej oraz europejskiej. Autorka sześciu publikacji książkowych oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych w języku polskim i angielskim.

Te nieomal feeryczne oczekiwania ma spełnić pieniądz emitowany w formie elektronicznej. Kilka lat temu na ten krok zdecydowały się Wyspy Bahama (2020), Nigeria i Jamajka (2021). Można ich działania potraktować jako formę walki z wysoką inflacją bądź różnego typu kryzysami. Można też przyjąć, że w tych przypadkach mamy do czynienia z wyjątkowym eksperymentem, posługującym się nową formą pieniądza w celu ograniczenia biedy, zwiększenia liczby miejsc pracy czy poprawy standardów zdrowia, jak to dzieje się w Indiach. Wyniki projektu mogą mieć znaczenie dla banków centralnych blisko 130 państw, które od pewnego czasu pracują nad optymalną strategią wdrożenia e-pieniądza do powszechnego obiegu. W końcu 2023 r. Szwajcaria wdrożyła pierwszą w historii emisję w CBDC w limitowanej formie pilotażowej. Podejście rządów do nowego monetarnego wyzwania pozostaje w zgodzie z koncepcją Miltona Friedmana, który od zawsze twierdził, że „Coś w rodzaju umiarkowanie stabilnych ram monetarnych wydaje się być niezbędnym warunkiem skutecznego funkcjonowania prywatnej gospodarki rynkowej. Wątpliwe jest, aby rynek sam w sobie mógł zapewnić takie ramy”. Muszą go wyręczyć rządy, zapewniając swoim pomysłom, np. w przypadku koncepcji e-pieniądza, stabilne ramy prawne.

E-pieniądz in statu nascendi

Punktem do myślenia o nowej architekturze finansowej państwa jest m.in. uwaga Narayany Kocherlakoty, byłego szefa FED, który twierdzi, że „pieniądz jest pamięcią” specyficzną. Jego stosowanie umożliwia bowiem swobodną i publiczną rejestrację operacji wymiany, czy – mówiąc prościej – zapisu, kto jest winien komu. W istocie obecnie możliwe jest precyzyjne monitorowanie światowej, rynkowej księgi zamówień co 100 milisekund lub 36 tys. razy na godzinę. Monitoring może dokonać się zgodnie z dwoma zasadami. Po pierwsze, nowa koncepcja architektury płatności – pełniąca funkcję zdecentralizowanego systemu zarządzania – powinna być tak skonstruowana, aby zapewniała integralność i bezpieczeństwo całego systemu płatności oraz poszczególnych operacji. Po drugie, powinna funkcjonować zgodnie z zasadami umożliwiającymi dokonanie właściwej identyfikacji danej płatności, jak i zapewniającymi prywatność w systemie płatności.

Przed decyzją o wyborze architektury operacyjnej bank centralny powinien odpowiedzieć na dwa zasadnicze pytania. Pierwsze dotyczy głównej formy nowego systemu płatności. Czy powinien to być zaufany organ centralny, taki jak bank centralny, aby zapewnić integralność i ostateczność płatności dokonywanych za pomocą pieniądza tego banku (CeBM)? Odpowiedź jest o tyle istotna, że CeBM – a więc pieniądz banku centralnego – można wykorzystać do przyszłej modernizacji hurtowych rynków finansowych poprzez zwiększenie systemowo ważnych płatności pomiędzy instytucjami. Rynki te wymagają bezpiecznej i wydajnej infrastruktury rozliczeniowej, prowadzenia bezpiecznego handlu krajowego i międzynarodowego oraz tworzenia nowych możliwości gospodarczych. Drugie pytanie dotyczy zasadności utworzenia zdecentralizowanego systemu zarządzania, potwierdzającego ważność płatności poprzez osiągnięcie konsensusu między uczestnikami sieci co do metody dokonania prawidłowej płatności. E-pieniądz pozwoli bowiem zachować jego rolę, jako instrumentu płatniczego wolnego od ryzyka kredytowego, umożliwiając jednocześnie dokonywanie podstawowych płatności cyfrowych, prowadzonych w przestrzeni nowej generacji rynków finansowych. Niemniej, bez względu na wybór typu nowego systemu płatniczego, jego zaistnienie będzie wiązało się ze znacznym zwiększeniem odpowiedzialności banków centralnych za właściwe funkcjonowanie państw.

Decyzje dotyczące kierunków przyszłych działań są tym trudniejsze, że ani banki centralne, ani rządy nie działają w płatniczej próżni, która w ostatnich kilkunastu latach – począwszy od 2009 r. – została zaśmiecona różnymi formami hurtowych płatności ad hoc (PAH). Do tego typu pieniądza zalicza się waluty cyfrowe zabezpieczone rezerwami (RBDC), tokeny depozytowe (DT) oraz kryptowaluty, w tym stablecoiny. Ich obecność na rynku powoduje, że banki centralne tracą instrumenty właściwej oceny form i wartości pieniądza na terytorium państwa. Uporządkowanie sytuacji będzie prowadzić do rezygnacji czy wręcz zakazania stosowania PAH. Niedawno uczynił to Narodowy Bank Australijski (National Australia Bank), który zrezygnował z projektu stablecoin. Przyjmuje się jednocześnie, że przy odpowiednim przygotowaniu 24 państwa powinny wprowadzić do obiegu własne e-waluty do 2030 r., porządkując tym samym swoje systemy płatnicze.

Interesujące badania z udziałem 86 banków centralnych na świecie prowadził także w 2023 r. Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS). Przygotowany na tej podstawie raport wskazuje, że 94% ankietowanych instytucji rozważa wdrożenie CBDC. Jedna trzecia tych banków prowadzi w tym kierunku prace pilotażowe, podkreślając ostrożnie, że wdrożenie tej koncepcji zabierze co najmniej 5 lat (wykres 2).

Z raportu BIS wynika ...