Bankowość i finanse | DOCHÓD GWARANTOWANY | Sprawiedliwość czy demoralizacja?

Bezwarunkowy dochód podstawowy, zwany też dochodem gwarantowanym lub obywatelskim, to wypłacanie przez państwo każdemu obywatelowi stałego, comiesięcznego świadczenia pieniężnego. Przysługiwałoby ono niezależnie od wykonywanej pracy zarobkowej lub braku zatrudnienia, a także wysokości dochodów uzyskiwanych z innych źródeł.

Kontrowersyjna idea

Pomysł stałego świadczenia w równej wysokości dla wszystkich obywateli budzi wiele emocji. Dla jednych minimalny dochód gwarantowany (MDG) byłby spełnieniem zasady sprawiedliwości, nie brak wszakże i takich, którzy dostrzegają w tej koncepcji zaprzeczenie podstawowym zasadom sprawiedliwości oraz społecznym podstawom rozwoju. Asumpt do dyskusji daje dziś nie tylko sytuacja pandemiczna, ale również postępująca automatyzacja.

„Jesteśmy w głębokim kryzysie humanitarnym, społecznym i zdrowotnym. Mamy do czynienia z transferami i rozdawnictwem, które prowadzi do tego, że nierówności mogą się pogłębiać. Jeśli się przyjrzymy temu, jak wzrosły depozyty państwowe, to wręcz koniecznym wydaje się płacenie odszkodowania za utracone wartości: obywatel traci część wynagrodzenia, idzie na bezrobocie, nie może żyć i pracować normalnie, a jednocześnie wymaga się od niego przestrzegania obostrzeń. Za tym powinno iść odszkodowanie. W sytuacji kryzysu niezrobienie czegoś to pogłębienie różnic w społeczeństwie. Wprowadzenie MDG mogłoby być tymczasowym rozwiązaniem. Ale na gruncie europejskim – czyli wszystkie państwa europejskie powinny wziąć odpowiedzialność za walkę z pandemią” – podkreśla dr Mateusz Piotrowski, współzałożyciel inicjatywy „Pacjent Europa”, doradca programowy Światowego Ruchu Katolików na rzecz Środowiska, na stronie internetowej NSZZ Solidarność.

Spór nie tylko ideologiczny

Jak w każdej dyskusji z obszaru społeczno-kulturalnego, zajęcie jednoznacznego stanowiska względem dochodu podstawowego utrudnia fakt, że rozwiązanie to ma swoich zwolenników wśród osób, które mają zasadniczo odmienne spojrzenie na gospodarkę – a więc zarówno tych o poglądach skrajnie socjalnych, jak i skrajnie liberalnych (Gentilini i in., 2020). Ci pierwsi uważają, że byłaby to efektywna odpowiedź na problem ubóstwa, z kolei według liberałów świadczenie takie, zastępując wszystkie dotychczas funkcjonujące programy socjalne, powstrzymałoby niekontrolowany rozrost wydatków w tym segmencie.

Rosnące zainteresowanie dochodem podstawowym to efekt wyzwań, jakie przed obecną polityką socjalną stawia rzeczywistość gospodarcza i społeczna. Należy do nich m.in. malejący poziom bezpieczeństwa socjalnego, jakie w państwach europejskich daje wykonywanie pracy zarobkowej. Nietypowe formy zatrudnienia to niższe zarobki i słabsze zabezpieczenie na wypadek utraty zdolności do wykonywania pracy. Systemy bezpieczeństwa socjalnego na szczeblu krajowym nie są efektywne, maleją też możliwości finansowania polityki socjalnej z związku ze starzeniem się społeczeństw, do tego dochodzi utrata wpływów podatkowych związana z działaniem rajów podatkowych i międzynarodowych centrów finansowych oraz przewidywany niski poziom rozwoju gospodarczego państw europejskich. Dlatego też podejmowane są próby uregulowania sfery polityki socjalnej na poziomie Unii Europejskiej przez wdrożenie tzw. Europejskiego Filaru Praw Socjalnych.

W Polsce 1200 zł

Nikt na świecie nie wprowadził jeszcze w pełni dochodu gwarantowanego, istnieją natomiast liczne programy pilotażowe i testowe. Z raportu „Bezwarunkowy Dochód Podstawowy — Nowy pomysł na państwo opiekuńcze?” opracowanego przez Polski Instytut Ekonomiczny wynika, że 57% respondentów wprost przyznało, że nie słyszało wcześniej o takim rozwiązaniu, kolejne 30% twierdziło, że nie śledzi dyskusji związanej z tym tematem, a zaledwie 13% uczestników ankiety deklarowało zainteresowanie tą problematyką. ...