Temat numeru: Bankowość po kazachsku

Monika Rotulska

System bankowy Kazachstanu do niedawna jeszcze był przedstawiany jako przodujący we Wspólnocie Niepodległych Państw, a najbardziej rozwinięty w Azji centralnej. Przed fatalnym listopadem 2007 r. kazachskie banki były równoprawnym członkiem światowego systemu finansowego, co zapewniało dostęp do zagranicznych rynków kapitałowych. Kryzys, a także zmiany własnościowe związane z walkami w łonie elity rządzącej, jakie miały miejsce przez ostatnie trzy lata, doprowadziły do niekorzystnego przeobrażenia się tego sektora. Mimo że Astana (stolica Kazachstanu – przyp. red.) latem tego roku triumfalnie odtrąbiła koniec kryzysu, to skutki długofalowe zmian dopiero będą odczuwalne. Co prawda podjęte reformy mogą nieco uzdrowić kazachskie aktywa, jednak ostatnie decyzje rządu o niespłacaniu długów znacjonalizowanych niedawno banków podkopały wiarygodność państwa na rynku światowym w perspektywie następnego dziesięciolecia.

Kryzys

Kazachstan do tej pory doświadczył dwóch głównych fal kryzysu. Pierwszy znaczący etap rozpoczął się niezauważalnie jesienią 2007 r. Po okresie szybkiego wzrostu (31 proc. w 2007 r.) – napędzanego głównie przez międzynarodowe zadłużenie – tempo wzrostu dla systemu bankowego jako całości spadło do 2,3 proc. w 2008 r. Przewidywany przez agencje ratingowe spadek cen nieruchomości (w tamtym okresie miało to miejsce na całym świecie, szczególnie w USA i UE), które były zabezpieczeniem dla niemal połowy udzielonych kredytów, spowodował „erozję zabezpieczenia”. To automatycznie dało przesłanki agencjom ratingowym do obniżenia not instytucjom bankowym Kazachstanu, co z kolei zamknęło przed nimi dostęp do międzynarodowego systemu kredytowego i gwarancyjnego. Na to nałożył się jeszcze brak przejrzystości sektora bankowego.

Znaczący spadek cen ropy w 2008 r. zdecydowanie pogorszył sytuację makroekonomiczną Kazachstanu jako gospodarki surowcowo zależnej i przyczynił się do coraz poważniejszych problemów z płynnością banków. Na przełomie 2008/2009 r. doszło niemal do paraliżu w trzech czołowych banków: BTA, Alliance Banku i Temirbanku.

Pod koniec 2008 r. ogłoszono plan wspólnych działań Republiki Kazachstanu, narodowego banku RK, agencji RK ds. kontroli i nadzoru rynku finansowego oraz organizacji finansowych na rzecz stabilizacji gospodarki i systemu finansowego w latach 2009-2010. Zapowiedziano w nim dofinansowanie czterech głównych banków: narodowego banku Kazachstanu, KazKomercBanku, Alliance Banku i Banku Turan Alem (BTA – największy wówczas bank w Kazachstanie). Fundusz Samruk Kazyna miał wykupić do 25 proc. akcji banków.

Polityczna nacjonalizacja

W końcu stycznia 2009 r. dokapitalizowano zgodnie ze schematem Halyk Bank (kontroluje go zięć prezydenta Nursułtana Nazarbajewa, Timur Kulibajew) i KazKomerzBank. 2 lutego rząd Kazachstanu podjął decyzję o nacjonalizacji dwóch banków BTA i Alliance, wbrew temu, co zakładał plan. Ochrona przed bankructwem to oficjalna wersja. Banki te kontrolowały 30 proc. rynku. Nieoficjalnie wiadomo, że decydentami kierowały pobudki polityczne i walka z kryzysem stała się tylko pretekstem. Ostrze tychże wymierzone było głównie w grupy finansowe, powiązane z Muchtarem Abliazowem i Margułanem Seisembajewem, konkurencyjne względem tych, którym przewodzi Kulibajew. 76 proc. udziałów w Alliance Banku przejęto za symbolicznego dolara. Państwowy holding Samruk Kazyna (Kulibajew jest wicedyrektorem) w zamian za dofinansowanie w wysokości 2,3 mld USD przejął 78 proc. ...