Bankowość i finanse: Regres demografi czny a usługi bankowe

Stanisław M. Szukalski

Dane ilustrujące zjawisko zmniejszania się liczby Polaków widać już teraz (patrz tabela 1, wykresy 1-4). Prognozy GUS („Prognoza ludności na lata 2008-2035”) zakładają spadek liczby ludności naszego kraju (w średnim wariancie) z 38,2 mln osób obecnie do 37,8 mln w 2015 r. (-400 tys. osób), 36,2 mln w roku 2030 (-1,8 mln osób) i 32,0 mln w 2050 r. (-6,0 mln osób). Jest to rezultat malejącego współczynnika przyrostu naturalnego, niskiej dzietności kobiet (1,23, gdy dla podtrzymania liczebności populacji wymagany jest wskaźnik 2,1). Prognozy zakładają do 2035 r. wzrost wskaźnika tylko do 1,44 w miastach i 1,47 na wsiach. Kluczowymi czynnikami demograficznymi są także: malejąca liczba zawieranych małżeństw na tys. osób w wieku powyżej 15. roku życia (wskaźnik ten w 1990 r. wynosił 8,9 obecnie 8); tendencja do odraczania małżeństwa i prokreacji (dla kobiet wynosi 25,6 lat, a dla mężczyzn 27,7 lat, a jeszcze w 1990 r. wynosił odpowiednio 23 i 25,5 lat); przesuwa się średni wiek rodzenia dziecka.

Spadki, spadki, spadki…

Spadkowi liczebności populacji towarzyszyć będzie zmiana jej struktury demograficznej, która wyraża się w:

• zwiększeniu liczby osób w wieku emerytalnym (65+) o 4,4 mln osób, co oznacza wzrost wskaźnika udziału tej grupy wiekowej z 13,5 proc. obecnie, do 29,9 proc. w 2050 r.
• spadku udziału osób w wieku 15-64 z 71,7 proc. (2010 r.) do 57,3 proc. (2050 r.),
• zmianie relacji pomiędzy osobami w wieku 65+/15-64, dziś wynosi ona 18,8 proc., a w 2050 r. wzrośnie do 52,2 proc.; zmieni się także relacja pomiędzy osobami w tzw. wieku mobilnym (18-44 lata) i osobami w wieku niemobilnym (45-59/64) – do 2035 r. liczebność pierwszej grupy osób spadnie o 4,4, mln, zaś drugiej zwiększy się o 627 tys. osób.

Największe zmiany nastąpią od trzeciej dekady tego stulecia, bowiem o ile do 2020 r. ubytek liczby ludności może wynieść ponad 540 tys. osób, to w latach 2020-2030 blisko 1,8 mln osób, a w kolejnych dziesięcioleciach o 2,0 i 2,1 mln osób. Omawianym procesom towarzyszyć będą takie zjawiska, jak:

• „podwójne starzenie się” społeczeństwa – wzrost liczby i udziału osób powyżej 80. roku życia (o 1,4 mln osób, wzrost udziału o 3,4 proc. do 8,5 proc.),
• feminizacja starości – wzrost liczby kobiet 85+ na 100 mężczyzn w tym wieku (w 2020 r. = 289 osób),
• regionalne zróżnicowanie starzenia się społeczeństwa – największy odsetek osób powyżej 65. roku życia mieszkać będzie w woj. łódzkim, opolskim, podkarpackim,
• wzrost poziomu wykształcenia osób starszych (w 2002 r. tylko 6,2 proc. osób w wieku 65+ miało wyższe wykształcenie, w 2030 r. będzie to 11,8 proc.).

Prognozowany jest również spadek zasobów pracy. Jeśli za odniesienie przyjmiemy obecny współczynnik aktywności zawodowej wynoszący 54,9 proc. za 2009 r., to zasoby pracy w 2050 r. spadną o 4,9 mln osób. Oznacza to: mniejsze składki ubezpieczeniowe, niższe wpływy podatkowe. Czym zastąpić ten ubytek? Imigrantami? Zwiększeniem wydajności pracy? Zwiększeniem aktywności zawodowej osób starszych? Dziś w Polsce wskaźnik zatrudnienia osób w wieku od 55- 64 lata wynosi 38,4 proc., przy średniej europejskiej 46 proc. Wskaźnik zatrudnienia osób 65+ to 5,9 proc., podczas gdy jeszcze w 2003 r. wynosił 7,2 proc. Dla porównania w Szwecji wynosi 73,5 proc., a w krajach starej piętnastki UE 48,8 proc.

Przełożenie na banki

Zmiany demograficzne ...