Bank i Klient. Legislacja: Próg istotności przeterminowanego zobowiązania kredytowego

Joanna Tylińska
Doradca Zarządu
Zespół Ekonomiczno-Regulacyjny
Związku Banków Polskich

Zgodnie z art. 178 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (CRR) bank jest zobowiązany uznać zobowiązane określonego dłużnika jako niewykonane, jeśli wystąpiło jedno lub oba zdarzenia:

a) bank uzna, że istnieje małe prawdopodobieństwo spłaty zobowiązań wobec tej instytucji i podmiotów z nią powiązanych przez dłużnika, bez potrzeby zaspokojenia się z zabezpieczenia;
b) zwłoka w wykonaniu zobowiązania przekracza 90 dni (przy czym właściwe organy – dla wybranych typów nieruchomości: MŚP, zabezpieczonych na nieruchomościach mieszkalnych czy sektora publicznego – mogą zastąpić ten okres 180 dniami).

Badanie EBA

Przy identyfikacji przeterminowanych zobowiązań kredytowych ważne jest określenie progu istotności, co do tej poru banki ustalały samodzielnie, wykorzystując własne oszacowania.

We wrześniu 2016 r. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) przeprowadził badanie, dotyczące definicji defaultu, z którego wynikało, że banki stosują bardzo różne podejście zarówno do definicji przeterminowanego zobowiązania, jak i dla określenia jego istności, co wydaje się być siłą napędową zmienności aktywów ważonych ryzykiem (RWA).

W przypadku ekspozycji detalicznych, jak i pozostałych, badanie pokazało, że najbardziej popularną strukturą progu istotności jest prosty bezwzględny próg, używany przez ponad 40% instytucji analizowanych w obu grupach. Kolejna według liczebności (ponad 20% instytucji) jest struktura łącząca bezwzględny i względny próg, w której naruszenie obu z nich powoduje niewykonanie zobowiązania oraz odpowiednio 6-10% instytucji, gdy naruszenie jednego z nich powoduje niewykonanie zobowiązania. Jeśli chodzi o poziom bezwzględnego progu, to ponad połowa badanych instytucji stosuje go dla sprzedaży detalicznej w wysokości 200 euro, zaś dla pozostałych ekspozycji na poziomie 500 euro. Pozostałe stosują albo wyższe progi, albo wykorzystują różne dla różnych spółek zależnych, ekspozycji itp.

Właściwe organy

Dla zachowania racjonalności określania poziomu ryzyka kredytowego i w celu ujednolicenia oceny istotności zobowiązań kredytowych w bankach uznano, że właściwe organy ustalą próg istotności przeterminowanego zobowiązania kredytowego, poniżej którego można uznać je za nieistotne. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA), zgodnie z delegacją zawartą w art. 178 rozporządzenia CRR, określił w rozporządzeniu delegowanym warunki ustalania progu istotności przez właściwe organy (Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2018/171). Polska, podobnie jak pozostałe państwa członkowskie, została zobowiązana do zdefiniowania kryteriów, po przekroczeniu których przeterminowane zobowiązanie kredytowe zostanie sklasyfikowane jako niewykonanie zobowiązania (default). Jednocześnie to rozporządzenie delegowane wskazuje jedynie najpóźniejszą datę rozpoczęcia stosowania progu istotności – 31 grudnia 2020 r. To oznacza, że każdy krajowy właściwy organ może nałożyć obowiązek stosowania progu względnego i bezwzględnego w odniesieniu do tych ekspozycji w terminie wcześniejszym. 17 stycznia 2019 r. w ustawie Prawo bankowe ustanowiona została delegacja dla Ministra Finansów jako właściwego organu do wydania rozporządzenia wprowadzającego próg istotności w polskiej jurysdykcji (w art. 128 ust. 6a pkt 2b – Dz.U. z 2018 r. poz. 2187, 2243 i 2354 oraz z 2019 r. poz. 326).

Warunki ustalania progu istotności

Próg istotności powinien być dostosowany do lokalnej specyfiki danego rynku w zakresie składnika bezwzględnego. Ten zaś, co do zasady, powinien być taki sam we wszystkich jurysdykcjach. Władze krajowe powinny ustalić jedną wysokość progu istotności dla swojego rynku, gdyż uwarunkowania rynkowe i gospodarcze w obrębie tej samej jurysdykcji są podobne. Ponieważ jednak między różnymi kategoriami dłużników istnieją znaczne różnice średnich dochodów, czy średnich kwot zobowiązań kredytowych, progi istotności w części bezwzględnej powinny być zróżnicowane pomiędzy ekspozycjami detalicznymi i pozostałymi.

Zgodnie z rozporządzeniem delegowanym właściwe organy powinny ustanowić próg istotności na poziomie odpowiadającym racjonalnemu poziomowi ryzyka, określając jednocześnie, na jakim etapie procesu stwierdzenia niewykonania zobowiązania ma on zastosowanie. Wobec czego próg ten musi być ustalony w taki sposób, aby bank mógł zidentyfikować dłużników, którzy stwarzają znacznie wyższe ryzyko ze względu na częściowe lub nieprawidłowe, ale systematyczne opóźnienia w płatnościach, by zidentyfikować istotne przeterminowane zobowiązania kredytowe w odpowiednim czasie.

Próg powinien być także stały w dłuższej perspektywie, co służy porównywalności wymogów kapitałowych pomiędzy instytucjami, a zmiana poziomu istotności wpływa na systemy ratingowe służące obliczaniu funduszy własnych. Właściwe organy mogą nieznacznie odroczyć stosowanie progów istotności przez banki w dwóch przypadkach:

• gdy nowa definicja wpłynie znacząco na istotne zmiany modeli IRB,
• gdy dla instytucji niestosującej modeli wewnętrznych wprowadzenie nowych progów znacząco odbiegających od obecnie stosowanych stanowi obciążenie.

Dla banków stosujących metody wewnętrzne IRB tylko do części ekspozycji, a dla reszty zaangażowań metodę standardową, data rozpoczęcia stosowania nowych progów istotności powinna być dostosowana do wszystkich ekspozycji.

Elementy progu istotności

Kwota, która ma być uznana za istotną, zależy od ogółu zobowiązań kredytowych. Banki często uznają wszystkie kwoty poniżej pewnego poziomu za nieistotne, niezależnie od ich udziału w ogóle zobowiązań kredytowych. Wobec powyższego Komisja Europejska uznała, że próg istotności przeterminowanego zobowiązania kredytowego powinien składać się z dwóch elementów:

• składnika bezwzględnego
• składnika względnego.

Składnik bezwzględny określa maksymalną kwotę sumy wszystkich kwot przeterminowanych zobowiązań dłużnika wobec instytucji, jej jednostki dominującej lub którejkolwiek z jej jednostek zależnych.

Składnik względny wyrażony jest jako wielkość procentowa odzwierciedlająca kwotę przeterminowanych zobowiązań kredytowych w stosunku do łącznej kwoty wszystkich ekspozycji bilansowych tej instytucji, jej jednostki dominującej lub z którejkolwiek z jej jednostek zależnych wobec tego dłużnika, z wyłączeniem ekspozycji kapitałowych.

W sytuacji gdy w odniesieniu do ekspozycji detalicznych stosowana jest definicja niewykonania zobowiązania na poziomie poszczególnych instrumentów kredytowych, a nie ogółu zobowiązań kredytobiorcy, „przeterminowane zobowiązania kredytowe” oraz „łączna kwota wszystkich ekspozycji bilansowych tej instytucji wobec tego dłużnika, z wyłączeniem ekspozycji kapitałowych”, odnoszą się do kwot zobowiązań kredytowych dłużnika, które wynikają z jednego instrumentu kredytowego udzielonego przez bank lub jego podmioty powiązane.

Przyjmuje się, że dłużnik nie wykonał zobowiązania, jeśli zarówno limit wyrażony jako składnik bezwzględny, jak i limit wyrażony jako składnik względny progu istotności są przekroczone przez 90 dni. Dla ekspozycji sektora publicznego termin ten może wynieść 180 dni (zgodnie z art. 178 ust. 1 lit b) rozporządzenia CRR).

Wartości graniczne progu istotności

W rozporządzeniu delegowanym zostały określone wartości graniczne progu istotności przeterminowanego zobowiązania kredytowego. W odniesieniu do składnika bezwzględnego dla ekspozycji detalicznych kwota maksymalna wynosi 100 euro lub jej równowartości w odpowiedniej walucie krajowej, a dla innych niż detaliczne 500 euro lub jej równowartości w odpowiedniej walucie krajowej.

Dopuszczalna wartość składnika względnego znajduje się w przedziale 0-2,5%, przy czym wartość domyślna wynosi 1%. Właściwy organ, ustalając inny poziom progu istności, musi przedstawić nadzorcy europejskiemu uzasadnienie takiej decyzji.

Zgodnie z punktem 83 Wytycznych EBA dotyczących stosowania definicji niewykonania zobowiązania, określonej w art. 178 rozporządzenia (UE) nr 575/2013 (EBA/GL/2016/07) bank lub którakolwiek z jego jednostek zależnych i dominujących mogą stosować różne definicje niewykonania zobowiązania w odniesieniu do różnych rodzajów ekspozycji, w tym do określonych podmiotów prawnych lub obecności w lokalizacjach geograficznych w inny sposób niż za pośrednictwem podmiotu prawnego, gdy jest to uzasadnione stosowaniem istotnie różnych praktyk zarządzania ryzykiem wewnętrznym lub różnymi wymogami prawnymi, obowiązującymi w różnych jurysdykcjach, a w szczególności m.in. różnymi progami istotności, które właściwe organy określiły w swoim prawodawstwie.

Rozwiązania krajowe

W ramach implementacji do polskiego porządku prawnego rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2018/171 Ministerstwo Finansów przekazało w lipcu 2019 r. do konsultacji publicznych drugą już wersję projektu Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie poziomu istotności przeterminowanego zobowiązania kredytowego. Zgodnie z nim zobowiązanie kredytowe uznaje się za istotne w przypadku, gdy są łącznie spełnione warunki odnośnie przekroczenia składnika bezwzględnego i względnego.

Projekt rozporządzenia Ministra Finansów określa składnik bezwzględny w walucie krajowej dla ekspozycji detalicznych na poziomie 400 zł, zaś w przypadku ekspozycji innych niż detaliczne przewiduje 2000 zł. Zaproponowana wysokość składnika bezwzględnego stanowi przybliżoną wartość składnika wynikającego z rozporządzenia delegowanego i jednocześnie zapewnia bufor związany z ewentualnymi zmianami kursu EUR/PLN. Zgodnie z art. 5 rozporządzenia delegowanego, w przypadku wystąpienia wahań kursu powodujących przekroczenie równowartości składnika bezwzględnego wyrażonego w innej walucie względem wielkości ustalonej w euro, składnik ten może pozostać niezmienny, chyba że przestał on odzwierciedlać racjonalny poziom ryzyka. Zdaniem banków powinna być zapewniona w rozporządzeniu możliwość stosowania bardziej konserwatywnych (niższych) kwotowo progów istotności wskaźnika bezwzględnego. Chcąc zachować spójną definicję default pomiędzy metodykami IFRS9 i/lub metodykami CRR, które utrzymywane są w różnych systemach informatycznych, niektóre instytucje stosują spójny próg przeterminowania zarówno dla segmentu detalicznego, jak i segmentu korporacyjnego, opierając segmentację na innych czynnikach niż tylko te wskazane w rozporządzeniu CRR.

Drugi z warunków uznania zobowiązania za istotne, składnik względny, ustalono na poziomie referencyjnym 1% ekspozycji dłużnika. Zaproponowane przez ministerstwo parametry progu są zbieżne z domyślnymi określonymi w rozporządzeniu delegowanym oraz, jak podano w uzasadnieniu do rozporządzenia, z parametrami kształtującymi się w innych państwach UE. Takie podejście z pewnością zwiększa spójność procesu identyfikacji niewykonania zobowiązania, co ma szczególne znaczenie w przypadku banków konsolidowanych na poziomie UE. Jednakże w trakcie konsultacji społecznych banki zwróciły uwagę na potrzebę zróżnicowania składnika względnego, na co pozwala rozporządzenie delegowane, w związku ze specyfiką niektórych usług, np. leasingu czy kredytów hipotecznych dla klientów detalicznych, gdzie ze względu na wysokokwotową należność klienci posiadający kredyt hipoteczny będą mieli znacznie wyższy próg materialności niż pozostałe, czyli będą później przechodzili w default. Dla umów leasingu zaś wartość względnego progu istotności powinna być określona na maksymalnym, dopuszczalnym poziomie, tj. 2,5%, bowiem średnia miesięczna rata leasingowa waha się w przedziale 1,5-3% łącznej kwoty ekspozycji bilansowej firmy leasingowej wynikającej z zawartej umowy, co też skorelowane jest ze średnim okresem finansowania leasingiem, mieszczącym się w przedziale 36 do 45 miesięcy. Na gruncie Kodeku cywilnego nieuregulowanie co najmniej jednej pełnej raty warunkuje możliwość wypowiedzenia umowy leasingu, co jest potwierdzone na gruncie dostępnego orzecznictwa. Biorąc pod uwagę, że w projekcie rozporządzenia zdefiniowano niski względny próg istotności na poziomie 1%, w umowach leasingu, o których wyżej mowa, utrzymujące się przez 90 dni opóźnienie płatności nawet części pojedynczej raty spowoduje, że zobowiązanie kredytowe wynikające z tej umowy zostanie sklasyfikowane jako niewykonanie zobowiązania (NPL/default).

Zgodnie z projektem rozporządzenia banki są zobowiązane do dostosowania swojej działalności do przepisów niniejszego rozporządzenia do 31 grudnia 2020 r., co jest zgodne z wymogami rozporządzenia wykonawczego, stoi jednak w kolizji z wytycznymi EBA, które nakazują stosowanie nowej definicji niewykonania zobowiązania dopiero od 1 stycznia 2021 r. Banki mają więc dylemat, czy sprawozdanie finansowe na dzień 31 grudnia 2020 r. ma być sporządzone w oparciu o nową definicję niewykonania zobowiązania? Czyli rok wcześniej niż powinna być ujęta zgodnie z wytycznymi EBA. Z perspektywy sektora bankowego jest to w tej chwili najważniejsza kwestia ze względu na nieoczekiwany, potencjalny wpływ rozporządzenia na sprawozdania finansowe i ujawnienia za koniec 2020 r.