Bank i Klient: Emeryta portret własny
Przemysław Barbrich
Przypadające w styczniu Dzień Babci i Dzień Dziadka stały się dla Związku Banków Polskich okazją do dokonania analizy sytuacji materialnej naszych seniorów. Podjęcie tego tematu jest ważne, bowiem kwestia tzw. gospodarki senioralnej pozostawać będzie w najbliższych dziesięcioleciach jedną z najważniejszych dla naszego społeczeństwa i systemu finansowego. Jak bowiem pokazują dane, rola tzw. srebrnej gospodarki będzie wzrastać – prognozuje się, że do roku 2050 osoby powyżej 60. roku życia będą stanowić 40% społeczeństwa. Dlatego tak ważne jest zrozumienie ich potrzeb.
Budżet niewielki, ale dobrze zarządzany
Nie można tego uczynić, abstrahując od sytuacji materialnej seniorów, na którą bezpośredni wpływ mają comiesięczne przelewy z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Nie przypadkowo używam tu sformułowania przelewy, a nie wypłaty, bowiem według danych zebranych przez ZBP dziś już prawie 70% emerytów pobiera emeryturę z ZUS na konto bankowe, a polscy seniorzy coraz bardziej otwierają się na bankowość. Niestety, w związku z reformą systemu emerytalnego przeprowadzoną w 1999 r. należy oczekiwać obniżenia tzw. stopy zastąpienia, czyli de facto obniżenia poziomu świadczeń.
 Przemysław Barbrich dr nauk ekonomicznych, wykładowca Społecznej Akademii Nauk w Warszawie i Uniwersytetu Warszawskiego. Dyrektor Zespołu PR Związku Banków Polskich. Wcześniej dziennikarz Programu III Polskiego Radia. Autor takich audycji, jak „Puls Trójki” i „Salon Polityczny Trójki„. Pracował w redakcjach „Teleexpresu” i telewizyjnych „Wiadomości„. Był dziennikarzem „Faktów” w TVN. Współtworzył programy ekonomiczne przygotowywane przez TVN, m.in. „Fakty. Ludzie. Pieniądze„. Jest autorem kilkuset audycji publicystycznych i programów informacyjnych dotyczących zagadnień społeczno-ekonomicznych. |
Reforma emerytalna wprowadzona w Polsce zamieniła istniejący przez lata w naszym kraju system repartycyjny na system kapitałowy. Konsekwencją tej zmiany i następujących po niej korekt w systemie jest z jednej strony silniejsze powiązanie przyszłych emerytur z aktywnością zawodową, z drugiej – oczekiwanie obniżenia poziomu świadczeń. Zapewne istniejący w Polsce system wyglądałby inaczej, gdyby udało się zbudować w systemie emerytalnym dodatkowy trzeci filar dobrowolnego oszczędzania na emeryturę oraz gdyby ingerencja polityków w funkcjonowanie filara drugiego była mniejsza. Niestety, stało się inaczej. Dlatego dziś tak ważne pozostaje zachęcanie młodego pokolenia do długoterminowego oszczędzania na przyszłą emeryturę i analizowanie sytuacji materialnej tych, którzy już świadczenia pobierają.
Na szczęście z raportu „InfoSenior” wynika, że osoby starsze zazwyczaj umiejętnie zarządzają swoim budżetem – statystycznie dysponują nadwyżką budżetową w wysokości 328 zł miesięcznie. W porównaniu do sąsiadów z Europy Zachodniej, polscy seniorzy mają zapewnione bezpieczeństwo finansowe – ze statystyk wynika, że zagrożenie ubóstwem wśród emerytów jest w Niemczech aż o 5 pkt. proc. wyższe niż w Polsce. Jednak według subiektywnych odczuć badanych, polscy seniorzy są gorzej sytuowani niż niemieccy – trudności z przeżyciem do pierwszego dnia kolejnego miesiąca ma 14% osób starszych w Polsce i tylko 3% proc. w Niemczech. Kwestia utraty płynności przez gospodarstwa domowe seniorów może martwić. Oznacza ona, że komfort życia osób starszych jest w wielu przypadkach niski, a poczucie sprawiedliwości zachwiane. Starsze pokolenie szans na poprawę swojej sytuacji upatruje m.in. poprzez podjęcie pracy lub zaciągnięcie kredytów. Jak wskazuje Związek Banków Polskich, kwestia ta może stanowić niestety poważne obciążenie budżetów domowych w kolejnych latach. Z raportu „InfoSenior” wynika, że 12% seniorów posiada kredyt lub pożyczkę, a z kart kredytowych korzysta 28% badanych. Pracę zarobkową wykonuje milion osób w wieku powyżej 60 lat, co stanowi ok. 12% populacji.
Jak żyją polscy seniorzy
Przeciętna wysokość emerytury wypłacanej przez ZUS w 2017 r. wyniosła 2134 zł i była obciążona różnego typu daninami na rzecz państwa. Więcej dostawali mężczyźni – średnio 2700 zł, zaś kobiety ponad 1000 zł mniej – 1615 zł. Z punktu widzenie budżetu domowego bardziej interesujący pozostaje tu tzw. budżet rozporządzalny, który pokazuje sumę dochodów ze wszystkich źródeł gospodarstwa, pomniejszoną o zaliczki na podatki. Dla przykładu – w wypadku mężczyzn wynosi on 1828 zł.
Jeszcze ciekawsza jest tzw. dominanta emerytur, czyli kwota pobierana przez największą liczbę świadczeniobiorców (301,2 tys. osób). Średnio wynosi ona 1586 zł. Dominantą w populacji mężczyzn jest 2070 zł – pobierane przez 105,5 tys. seniorów. Z kolei najczęściej pobieraną emeryturą przez seniorki jest 1488 zł – otrzymywane przez 233 tys. z nich. Interesujące jest też zróżnicowanie liczby osób pobierających wysokie świadczenia – 3,6% emerytów pobiera emerytury w wysokości powyżej 5000 zł, wśród emerytek natomiast odsetek ten wynosi tylko 0,4%.
Oszczędzają więcej niż młodzi
Polscy seniorzy są bardziej zapobiegliwi niż osoby młodsze – częściej korzystają z produktów oszczędnościowych; mają też średnio wyższą skłonność do oszczędzania. To szczególnie istotne w kontekście konsekwentnego podkreślania roli oszczędzania długoterminowego, które – obok konieczności wydłużania się aktywności zawodowej – jest jedyną metodą na zapewnienie wyższych dochodów w starszym wieku.
Szczegółowy podział portfela seniorów i seniorek według źródeł otrzymywanego dochodu pokazuje, że zdecydowanie dominują wśród nich renta i emerytura – stanowią aż 77% dochodów osób powyżej 60. roku życia. Drugą w kolejności grupą są dochody z pracy najemnej, wynoszące 9,4%. Dochody z pracy na własny rachunek, w formie prowadzenia indywidualnych gospodarstw rolnych i działalności pozarolniczej, stanowiły odpowiednio 0,5% i 2,4% średnich dochodów seniorów.
Wydatki
Jedną czwartą całkowitych miesięcznych wydatków w budżecie seniorów stanowią nakłady na żywność. Drugą największą pozycją stanowią opłaty na wyposażenie i utrzymanie mieszkania i opłacenie energii. Kolejnymi istotnymi kosztami seniorów są wydatki na komunikację, transport i łączność – stanowią 10% miesięcznych kosztów. Dopiero w dalszej kolejności są nakłady na zdrowie, w tym leki i inne wyroby farmaceutyczne oraz wizyty u lekarzy, które łącznie stanowią 9% miesięcznych wydatków seniorów.
Senior w banku
Jak podaje Narodowy Bank Polski, 57% Polaków po 59. roku życia posiada rachunek w banku. Nie jest to dużo, biorąc pod uwagę fakt, że np. rachunek osobisty posiada 94% osób z grupy wiekowej 25-39 lat. Podobny do seniorów odsetek notowany jest jednak również w najmłodszej społeczności korzystających z bankowości (18-24 lata), co w dużej mierze skłania banki do opracowywania produktów dedykowanych szczególnie tym dwóm grupom wiekowym.
Z konta bankowego seniorzy korzystają głównie ze względu na to, że pracodawca przelewa tam wynagrodzenie lub księgowane są wpływy z emerytur. 67% seniorów deklaruje, że aktywnie korzysta z bankowości przy dokonywaniu przelewów.
Zgodnie z przypuszczeniami, seniorzy chętniej korzystają z mniej ryzykownych produktów finansowych (jak karta debetowa, której używa 52% z osób korzystających z bankowości, oraz lokata, której wykorzystanie deklaruje 37% z nich). Tylko 11% seniorów inwestuje zaoszczędzone pieniądze w inny sposób niż na lokacie bankowej, a 1% korzysta z innych mniej popularnych produktów finansowych.
Według badania przeprowadzonego przez NBP, w 2016 r. z bankowości internetowej korzystało 73% Polaków. Wśród osób po 59. roku życia odsetek ten wyniósł 29% – dla porównania, ok. 90% osób poniżej 39. roku życia deklaruje korzystanie z bankowości internetowej. Podobny trend występuje w przypadku bankowości mobilnej, z której korzysta 54% Polaków ogółem i tylko 3% seniorów. Badania wskazują jednak, że to raczej nie technologia jest problemem, ale samo podejście seniorów do nowoczesnej bankowości – tylko 3% z nich nie korzysta z niej, choć w gruncie rzeczy chciałoby korzystać, za to aż 57% nie chce z niej korzystać w ogóle. W przypadku bankowości mobilnej stosunek ten wynosi 2% do 93%.
Inne produkty finansowe
Aż 78% seniorów deklaruje korzystanie z produktów ubezpieczeniowych. Najpopularniejszą formą ubezpieczenia jest ubezpieczenie na życie, które wybiera 69% ubezpieczonych seniorów. Najmniej popularnym produktem jest tzw. ubezpieczenie na dożycie, które polega na zawarciu długoterminowej umowy z ubezpieczycielem na 10 lub 20 lat, w trakcie których ubezpieczony wpłaca składki. Drugą najczęściej używaną formą ubezpieczenia jest ubezpieczenie samochodu i mienia.
