Bank i Klient: Atak na banki

Jerzy Szygiel

I wcale nie powodzianie ani więźniowie okazali się najbardziej aktywną grupą potencjalnych powodów, tylko klienci banków. To całkiem nowe wyzwanie dla zarządów instytucji finansowych, ich prawników i – kto wie, czy nie przede wszystkim – wydziałów PR. Warto przyjrzeć się temu zjawisku. Od razu trzeba zaznaczyć, że każdy, kto je zlekceważy, przegrywa, choć niekoniecznie w sensie prawnym.

W listopadzie już trzy duże polskie banki znalazły się na celowniku. Ponad 300 klientów BRE Banku S.A. (oddziały detaliczne mBank i MultiBank) zapowiedziało pozew zbiorowy w związku z tzw. umowami starego portfela na kredyty hipoteczne waloryzowane kursem franka szwajcarskiego. Według nich bank nienależycie wypełniał swoje zobowiązania, bo zmianę oprocentowania kredytu opierał na interpretacji punktu umowy kredytowej na tyle nieprecyzyjnego, że właściwie uzależniała takie zmiany nie tylko od odpowiednich stóp referencyjnych, ale i od decyzji zarządu. W efekcie bank podnosił oprocentowanie kredytu, kiedy rósł poziom stopy procentowej na rynku międzybankowym dla franka szwajcarskiego, ale nie zawsze je obniżał, kiedy ten poziom malał.

Organizują się również klienci Raiffeisen Banku Polska S.A., którzy stracili spore pieniądze na sprzedawanych przezeń obligacjach poznańskiego przedsiębiorstwa odzieżowego Semax. Oferował je klientom, mimo, że znał – według nich – katastroficzną sytuację tej spółki. Byłby to klasyczny przykład tzw. misselingu (intencjonalnie fałszywego doradztwa inwestycyjnego). Zdaniem klientów bank musiał wiedzieć o kondycji rychłego bankruta, gdyż był jego kredytodawcą. Powstała również grupa „Nabici w Santander” w sprawie umów o kredyty hipoteczne, podobnej do tej BRE Banku – tu też chodzi o uzależnianie zmian oprocentowania od decyzji zarządu. Od przebiegu tych spraw zależy przyszłość samego fenomenu pozwów zbiorowych w Polsce. Czy u nas będzie tak jak w Ameryce?

Burze za oceanem, czyli kto zawsze wygrywa

Najdłuższą tradycję pozwów zbiorowych mają Amerykanie i Kanadyjczycy. Ich najostrzejsza forma występuje w Stanach Zjednoczonych, gdzie mówi się, że jest to prawo stworzone przez prawników specjalnie dla prawników. Coś w tym musi być, bo choć czasem procesy wygrywają różne grupy konsumentów, a czasem pozwane przedsiębiorstwa, to praktycznie zawsze „wygrywają” je kancelarie adwokackie, inkasując miliony i nawet miliardy dolarów, jak w słynnym niegdyś procesie przeciw producentom papierosów. Niezwykła potęga amerykańskich adwokatów wywodzi się z czterech głównych czynników.

Po pierwsze – amerykański system prawny jest oparty na orzecznictwie sądowym, co pozwala na znaczną wolność działania przedsiębiorstwom („wolnoamerykanka”), ale też łatwiej je naraża na najróżniejsze formy nacisku prawnego – wolnoamerykankę adwokatów. W efekcie gospodarcze konflikty prawne reprezentują 2,1 proc. amerykańskiego PKB, średnio cztery razy więcej niż w innych krajach OECD. Nigdzie prawnicy nie mają tak bogatego źródła dochodów.

Po drugie – dostęp skarżących do wymiaru sprawiedliwości jest ułatwiony przez fakt, że adwokaci, mając spore rezerwy kapitałowe, często znacznie obniżają koszty swoich honorariów bądź całkiem z nich rezygnują, zapewniając sobie odpowiedni zysk w wypadku wygranej (...