Akademia: Wpływ kryzysu na możliwości finansowania nieruchomości przedsiębiorstw w Polsce i w Wielkiej Brytanii

Tomasz Lechowicz
doktorant Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Wstęp

Wraz z wybuchem kryzysu gospodarczego przedsiębiorstwa musiały zmierzyć się z ograniczeniami w zakresie pozyskania finansowania bieżącej działalności gospodarczej. Upadek Lehman Brothers spowodował spadek podaży kredytu dla przedsiębiorstw, które zostały albo całkowicie odcięte od tego źródła finansowania, albo, w wariancie optymistycznym, miały ograniczony dostęp do niego. Przedsiębiorstwa zostały również odcięte od finansowania z rynku papierów wartościowych. Załamanie cen na rynku papierów wartościowych wpływa negatywnie na wycenę akcji przedsiębiorstw, która w efekcie negatywnie wpływa na wartość rynkową spółki. Zmniejszająca się wartość kapitalizacji przedsiębiorstw ogranicza zdolność kredytową firm oraz powoduje wzrost kosztu finansowania, zarówno kapitału własnego, jak również kapitału obcego. Kryzys na rynku papierów wartościowych zwiększył zatem trudności firm związane z emisją i sprzedażą papierów wartościowych

Wielu inwestorów oczekiwało wysokich stóp rentowności wniesionego do firmy kapitału. Rentowność zależy od kilku czynników. Jednym z nich jest ryzyko inwestycyjne, które pokazuje niepewność co do wysokich przyszłych strumieni pieniężnych. Jeśli ryzyko jest wysokie, to oczekiwana przez inwestorów stopa zwrotu z wniesionego kapitału jest wyższa. Kolejnym czynnikiem mającym wpływa na koszt kapitału akcyjnego jest wysokość rynkowych stóp procentowych, gdzie przy wyższych stopach procentowych wymagana stopa zwrotu będzie wyższa. Na koszt kapitału firmy wpływa również sytuacja na rynku finansowym. W okresie niepewności na rynku koszt kapitału jest wyższy niż w okresie stabilnego wzrostu. W czasie kryzysu, gdy wzrasta ryzyko, coraz trudniej jest zdobyć fundusze o charakterze dłużnym, jak również fundusze własne. W 2007 roku, kiedy narastała niepewność na rynku finansowym, co sprawiło, iż nowe emisje obligacji przedsiębiorstw musiały uwzględniać wyższy kupon.

Koszt kapitału własnego należy do czynników branych pod uwagę przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych w spółce, ponieważ od niego w dużej mierze zależy opłacalność inwestycji. Dlatego wzrost kosztu finansowania negatywnie wpływa na działalność inwestycyjną przedsiębiorstw i w efekcie, na przyszłe zyski. Wiadomo, że inwestycje napędzają gospodarkę i każde ograniczenie, bez względu na przyczyny, w dostępie firmy do źródeł finansowania, a także rosnący koszt jego finansowania osłabiają średnio i długoterminowe perspektywy gospodarcze.

W artykule została przedstawiona sytuacja finansowa przedsiębiorstw w Wielkiej Brytanii i w Polsce w czasie recesji. Wykorzystane zostały dostępne dane empiryczne. Badania obejmują okres 2001-2013 i wybrane dane makroekonomiczne dotyczące Wielkiej Brytanii oraz Polski. Dane analizowane w artykule pochodzą ze zbiorów Eurostatu. Mogą one różnić się od informacji publikowanych przez instytucje UE czy urzędy statystyczne poszczególnych krajów, ponieważ jednak znaczna część artykułu poświęcona jest analizie sytuacji makroekonomicznej dwóch państw, więc, w celu zapewnienia porównywalności danych, w artykule wykorzystano te, które pochodzą z Eurostatu i są oparte na wspólnej podstawie metodycznej, a zatem mogą stanowić bazę dla analiz o charakterze porównawczym. W artykule przedstawiono pokrótce działania antykryzysowe przeprowadzone w obu krajach.

W opracowaniu przedmiotem analizy są przede wszystkim dane makroekonomiczne, takie jak: PKB, import, eksport, konsumpcja itp. Nie wyczerpuje to zestawu czynników makroekonomicznych determinujących sytuację gospodarczą Wielkiej Brytanii oraz Polski. Jednak na potrzeby tego artykułu są to najważniejsze czynniki makroekonomiczne. Występuje wiele innych kwestii, które względnie można określić mianem problemów strukturalnych, istotnie wpływających na tę sytuację. Gospodarki państw, w których ostatni kryzys wystąpił w najostrzejszej formie, cierpią na poważne problemy strukturalne – ich rozwiązanie jest warunkiem uzyskania zdolności do długofalowego, zrównoważonego rozwoju. Mając świadomość niezwykłej wagi problemów strukturalnych, postanowiono jednak je pominąć, gdyż tego rodzaju pogłębiona analiza wymagałaby odrębnego opracowania.

Sytuacja finansowa przedsiębiorstw w Wielkiej Brytanii M. Friedman i A.J. Schwarz twierdzili, iż kryzys finansowy jest związany wyłącznie z paniką zaistniałą w sektorze bankowym. Albowiem ich zdaniem była to główna przyczyna spadku podaży pieniądza, co ostatecznie przyczyniło się do osłabienia ożywienia gospodarczego. Ponadto twierdzili oni, że drastycznego spadku cen aktywów czy też wzrostu bankructw wśród przedsiębiorców nie należało zaliczać do kryzysu finansowego dopóty, dopóki nie prowadziły one do paniki w sektorze bankowym2. Niemniej jednak definicja kryzysu finansowego przedstawiona przez Ch. Kindleberger i H. Minsky stanowi, iż istnieje on wówczas, gdy zachodzi choćby jedno z takich zjawisk, jak:

• nagły i znaczny spadek cen aktywów
• upadek dużej grupy instytucji finansowych oraz niefinansowych
• zaistnienie deflacji
• zaistnienie poważnych napięć na rynku walutowym.3

Pomimo, iż wielu autorów inaczej interpretuje pojęcie kryzysu finansowego, to bez wątpienia kryzys walutowy przyczynia się i niejako poprzedza występowanie kryzysu finansowego4. Sytuacja gospodarcza w dobie gwałtownego wzrostu gospodarczego w latach 2003-2006, przyczyniła się do powstania w 2007 roku pierwszych symptomów nierówności w zakresie popytu i podaży na rynku gospodarczym. Przejawem takiej sytuacji było:

• niedostosowanie produkcji do popytu
• ograniczony dostęp do wykwalifikowanej siły roboczej
• presja inflacyjna
• wzrastający deficyt handlowy5.

Taka sytuacja wpływa na spowolnienie wzrostu normalnego cyklu koniunkturalnego. Ponadto w rażący sposób uwidacznia się nierównowaga na rynkach nieruchomości, która powstała w wyniku opisanych zaburzeń. W amerykańskim sektorze nieruchomości wykazywano wieloletnie i stabilne wzrosty, które znaczenie przyspieszyły w 2003 roku. Wzrost cen i liczba kredytowanych nieruchomości stymulowały budowę mieszkań, co doprowadziło do powstania wielu inwestycji, na które brakował...