Akademia:Sytuacja mieszkaniowa w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw1

Mirosław Gorczyca
Dr hab. n. ek.,
profesorw Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

Jak wskazują na to dane z tab. 1, państwo WNP było mocno zróżnicowane pod względem: wielkości powierzchni, gęstości jej zaludnienia oraz liczby ludności, a także poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego.

Zróżnicowanie było szczególnie widoczne jeśli idzie o poziom rozwoju ekonomicznego artykułowany wysokością D/ochodu N/arodowego B/rutto (Gross National Income) per capita. Jego najwyższy poziom według siły nabywczej rosyjskiego rubla (purchasing power parity) był np. 9 razy wyższy niż w najuboższym Tadżykistanie i 6 razy niż w Mołdowie i Uzbekistanie. Na ogół – z wyjątkiem Mołdowy – był on wyższy w europejskich krajach WNP.

Przystępując do omawiania sytuacji mieszkaniowej w niepodległych krajach WNP, powstałych z byłych republik b. Związku Radzieckiego, nie sposób nie nawiązać do „mieszkaniowej przeszłości” w jego ramach. Omawiając standard mieszkaniowy radzieckich mieszkań pamiętać należy, że gros mieszkań przydzielano w nim darmowo (Finulin, 1983) oraz o symbolicznej wysokości opłat za usługi mieszkaniowe i komplementarne, w wysokości cá 3 proc. wydatków gospodarstw domowych (Narodnoje Chazjajstvo SSSR…).

Inwestycje mieszkaniowe w b. Związku Radzieckim stanowiły około 16 proc. ich ogółu (Narodnoje Chazjajstvo SSSR…; Annual Bulletin…), tzn. cá 4 proc. P/roduktu K/rajowego B/rutto (Narodnoje Chazjajstvo SSSR…; Annual Bulletin…; Gorczyca, 1991; Gorczyca, 1996). W latach 50., 60., 70. i 80. corocznie budowano prawie 10 mieszkań na 1 tys. ludności, jednak bardzo skromnych powierzchniowo (około 40 m2 p/owierzchni u/ żytkowej) i o niepełnym standardzie instalacyjnym (Narodnoje Chazjajstvo SSSR…; Annual Bulletin…; Gorczyca, 1991; Gorczyca, 1996). Uspołeczniona substancja mieszkaniowa (w m2 p.u.) stanowiła w 1988 r. 61 proc. (Narodnoje Chazjajstvo SSSR…; Gorczyca, 1991).

W ramach transformacji ustrojowej, która przebiegała w krajach WNP z różnym nasileniem jeśli idzie o „ekonomizację” gospodarki mieszkaniowej, nastąpiło w nich prawie powszechne „uwłaszczenie mieszkaniowe”. Stąd blisko 100 proc. substancji mieszkaniowej w nich stanowi własność prywatną ich użytkowników. Ze środków publicznych buduje się coraz mniej mieszkań, co zaowocowało spadkiem intensywności budowania mieszkań. Ponieważ budują je ludzie bardzo dobrze sytuowani (np. z uwłaszczonej nomenklatury), są to mieszkania „porażające metrażem”, w sytuacji ogólnie niskiego standardu mieszkaniowego. Wzrosły wydatki na mieszkanie, jako że państwo – w różnym stopniu w poszczególnych krajach WNP – ograniczyło dopłaty do gospodarki mieszkaniowej

Intensywność budownictwa mieszkaniowego

Ze względu na różną wielkość (liczba ludności) krajów WNP, omawiając intensywność budownictwa mieszkaniowego, ograniczono się głównie do jej efektów w m2 p.u. na 1 tys. ludności, które adekwatnie odzwierciedlają je w badaniach komparatywnych, przedstawiając również efekty ogółem. Jak wskazują na to dane z tabeli 2, intensywność budownictwa mieszkaniowego była w poszczególnych krajach WNP mocno zróżnicowana i charakteryzowała ją różna dynamika w latach 2000-2012. Najintensywniej budowano mieszkania na Białorusi i w Rosji, gdzie jej wskaźniki przewyższały efekty z najsłabszej w tej mierze Armenii ponad czterokrotnie. W ogóle – to w krajach azjatyckich WNP budowano znacząco mniej niż w europejskich krajach WNP.

Około połowa efektów budownictwa mieszkaniowego uzyskiwanego w WNP finansowana była ze środków ludności (por. tab. 2). Udział ten był mocno zróżnicowany w poszczególnych krajach. Wszędzie tam, gdzie udział środków ze strony państwa był niski, niższa była też intensywność budownictwa mieszkaniowego.

Zasoby mieszkaniowe

Substancja mieszkaniowa krajów WNP, bez Turkmenistanu i Uzbekistanu, to w końcu 2012 r. prawie 3,5 mln m2 p.u. (por. tab. 3). W latach 2000-2012 nastąpił jej wzrost (2000 = 100,0 proc.) o: 41 w Azerbejdżanie, 39 w Armenii, 13 w Białorusi, 27 w Kazachstanie, 38 w Kirgistanie, 5 w Mołdowie, 20 w Rosji, 52 w Tadżykistanie i o 8 w Ukrainie, co pokazuje, że obszar zmienności tej dynamiki jest bardzo znaczny, bo od 5 proc. w Mołdowie do aż 52 proc. w Tadżykistanie.

Mocno zróżnicowana była struktura wielkości mieszkań według liczby pokoi w nich oraz ich wielkości (por. ...