Temat numer: Regionalne programy operacyjne

Anna Kucharczyk

Projekty innowacyjne były finansowane z budżetu Unii Europejskiej już na długo przed dołączeniem do niej w 2004 r. nowych państw członkowskich, w tym Polski, oraz trzy lata później Rumunii i Bułgarii. Fundusze UE przeznaczano na wspieranie programów i projektów, które zakładały innowacyjne rozwiązania, m.in. w działalności gospodarczej, socjalnej, kulturalnej i technologicznej. We wdrażanie ww. programów i projektów zaangażowano wiele podmiotów, w tym głównie przedsiębiorstwa, instytucje naukowo-badawcze, uniwersytety oraz jednostki administracji publicznej. Dzięki temu popularne stały się nowe metody realizacji projektów, tj. np. partnerstwo publiczno-prywatne, a inwestycje w innowacje były coraz bardziej popularne, szczególnie w sektorze teleinformatycznym (rozwój łączy szerokopasmowych), ochrony środowiska, ochrony zdrowia i edukacyjnym. Co więcej, środki służące do prowadzenia polityki regionalnej Unii Europejskiej posłużyły do wsparcia innowacyjności w przedsiębiorczości, w tym również w małych i mikroprzedsiębiorstwach. Ogromne doświadczenie 15 państw tzw. starej Unii w dziedzinie wspierania innowacyjności posłużyło do stworzenia takich założeń programowych na lata 2007-2013, które za cel stawiają sobie przede wszystkim rozwój nowoczesnych technologii oraz rozwiązań, a nowym państwom członkowskim dają możliwość skorzystania z dobrych praktyk w powyższym zakresie.

Miejsce innowacyjności w UE – najważniejsze dokumenty

Kwestia innowacyjności, jako jeden z najważniejszych kierunków polityki unijnej, została ugruntowana Traktatem z Lizbony, w którym m.in. zapisano, że: Unia ma na celu wzmacnianie swojej bazy naukowej i technologicznej przez utworzenie europejskiej przestrzeni badawczej, w której naukowcy, wiedza naukowa i technologie podlegają swobodnej wymianie, oraz sprzyjanie rozwojowi swojej konkurencyjności, także w przemyśle, a także promowanie działalności badawczej… (art. 179).

Wiele odniesień wskazujących na wiodącą rolę innowacyjności w polityce UE odnajdziemy również w innych dokumentach Wspólnoty oraz w dokumentach krajowych związanych z wdrażaniem programów współfinansowanych z funduszy strukturalnych. Najważniejsze z nich to ww. strategia lizbońska (2000-2010), Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013, Strategiczne wytyczne Wspólnoty dla spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej na lata 2007-2013, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (Narodowa Strategia Spójności), Programy operacyjne 2007-2013, Regionalne programy operacyjne 2007-2013 oraz Strategia Europa 2020.

Dziś pewne jest, że inwestycje w innowacje to jedyny kierunek, w którym powinny podążać kraje chcące pełnić wiodącą rolę w Unii Europejskiej oraz sprostać konkurencji na arenie międzynarodowej. Globalizacja, która dotyczy przede wszystkim gospodarki, wymogła na liczących się uczestnikach rynku globalnego konieczność szybkiej adaptacji do zmieniających się warunków, w tym wdrażanie innowacyjnych rozwiązań dla utrzymania swojej konkurencyjności. Dążenie do lepszego wykorzystania dostępnych surowców, infrastruktury, wiedzy i kapitału w celu podnoszenia konkurencyjności, wzrost nakładów na badania i rozwój, edukację, infrastrukturę społeczeństwa informacyjnego oraz opracowywanie metod ich skutecznego wykorzystania w praktyce jest jednym z podstawowych elementów unijnej polityki regionalnej. Dla krajów członkowskich działania innowacyjne to narzędzie podnoszenia warunków życia jej mieszkańców oraz budowania silnej pozycji gospodarczej Unii.

Ponieważ słowo innowacyjność stało się kluczem do sukcesu w prowadzonej działalności, nie jest niczym dziwnym, iż także w programach współfinansowanych z budżetu UE innowacyjność znalazła strategiczne miejsce. W kontekście funduszy unijnych może być ona rozpatrywana w szerokim zakresie (jako innowacyjność procesowa, produktowa, organizacyjna czy marketingowa) oraz w różnej skali, tj. przedsiębiorstwa, regionu kraju czy świata.

Innowacyjny projekt – co to oznacza dla projektodawcy?

W programach unijnych opracowanych na lata 2007-2013 łączne nakłady finansowe na innowacje dla krajów członkowskich wyniosły ponad 85 mld euro. Z Z kwoty tej około 10 mld euro przeznaczono na wdrażanie innowacji w Polsce. Stało się tak dlatego, że polskie przedsiębiorstwa, w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami działającymi na terenie UE, cechuje niski poziom innowacyjności. Krajowi przedsiębiorcy nadal preferują inwestycje w rozwiązania już stosowane w danej branży od inwestycji w nowe technologie i inne innowacyjne rozwiązania. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest często ich obawa przed podjęciem działań przewyższających własne możliwości, działań wymagających wysokich nakładów finansowych oraz ogromnej wiedzy i kreatywności. Jednak nie są to do końca obawy uzasadnione. W niektórych programach operacyjnych perspektywy 2007-2013 znalazły się bowiem zapisy wskazujące, że czasem wystarczyłoby wprowadzić jedynie niewielkie zmiany, aby stać się innowacyjnym.

Każdy wnioskodawca chcący realizować projekt innowacyjny dofinansowany z funduszy UE może ubiegać się o środki w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (POIG) lub we właściwym regionalnym programie operacyjnym. Demarkacja pomiędzy ww. programami oparta jest na wielkości lub rodzaju projektu, rodzaju beneficjenta, zgodnie z zapisami dokumentu Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej z dnia 8 października 2010 r., przyjętego przez Komitet Koordynacyjny NSRO.

Z godnie ze wspomnianym powyżej dokumentem programem, w którym zaplanowano do dofinansowania projekty o większej wartości jest POIG, w którym przez innowacyjność rozumie się wdrożenie nowości do praktyki gospodarczej, tj. wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do produktu (towaru lub usługi), procesu, marketingu lub organizacji. POIG stawia wiele wymogów, obligatoryjnych dla wnioskodawcy, który chce, aby jego projekt zakwalifikował się do wsparcia. Przede wszystkim projekt taki musi zakładać innowacyjność, która nie jest znana na świecie nie dłużej niż 3 lata. Po drugie w ramach POIG wspierane są przede wszystkim inwestycje stwarzające nowe lub znacząco ulepszone produkty (zgodnie z definicją nowej inwestycji zawartej w rozporządzeniu Komisji Europejskiej 1628/2006). Oznacza to, że dofinansowanie ukierunkowane jest na inwestycje w zakresie innowacji produktowych oraz procesowych. Wydatkami kwalifikowanymi są również innowacyjne rozwiązania organizacyjne i marketingowe. Podsumowując, w projektach realizowanych w ramach POIG innowacyjność może występować zarówno na poziomie samego przedsiębiorstwa, jak i w szerszym rozumieniu: krajowym, a nawet międzynarodowym.

Co jednak w sytuacji, gdy innowacyjność występuje jedynie na poziomie regionalnym lub projekt innowacyjny jest stosunkowo niedrogi w realizacji? W systemie wdrażania NSRO przewidziano dofinansowanie takich projektów w regionalnych programach operacyjnych. Każda z 16 instytucji zarządzających RPO zapisała w swoim programie osie priorytetowe i działania, w których można otrzymać dotację na rozwój innowacyjnego produktu, usługi lub procesu związanego z funkcjonowaniem firmy.

We wszystkich 16 RPO na badania i rozwój technologiczny, innowacje oraz przedsiębiorczość alokowano łącznie około 16 mld zł. Więcej środków, bo ponad 17 mld zł, przeznaczono tylko na jeden obszar wsparcia, tj. na transport.

Największy procent alokacji swojego RPO na ww. obszary wsparcia przeznaczyło województwo opolskie, w którym na badania i rozwój, innowacje oraz przedsiębiorczość zarezerwowano 33 proc. alokacji. Na drugim miejscu znalazło się województwo zachodniopomorskie (27,9 proc.), a na trzecim województwo kujawsko-pomorskie (26,5 proc.).

Działania RPO wspierające projekty z obszaru B+R, innowacyjne oraz skierowane do przedsiębiorców są komplementarne wobec działań POIG, należy jednak pamiętać, że stopień innowacyjności nie jest jedynym kryterium kwalifikującym wnioskodawcę do danego programu. Istotna jest tu także wartość inwestycji. Przykładowo: w ramach POIG w działaniu 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym wsparcie otrzymają projekty duże, powyżej 8 mln zł. Inwestycje o mniejszej wartości mogą kwalifikować się do wsparcia właśnie w ramach regionalnych programów operacyjnych. W programach tych przyjęto definicję, według której innowacyjność to m.in. zdolność przedsiębiorstw do tworzenia i wdrażania innowacji oraz faktyczna umiejętność wprowadzania nowych i zmodernizowanych wyrobów, nowych lub zmienionych procesów technologicznych lub organizacyjno-technicznych. W RPO działania, w których wysoko premiowane są projekty innowacyjne ne, to działania skierowane przede wszystkim do średnich, małych i mikroprzedsiębiorców, polegające głównie na wspieraniu inwestycji wprowadzających innowacje w procesie produkcyjnym i/lub w zakresie świadczonych przez ww. podmioty usług. To również wsparcie na rzecz MŚP w zakresie promocji produktów i procesów przyjaznych dla środowiska (wdrożenie efektywnych systemów zarządzania środowiskiem, wdrożenie i stosowanie/ użytkowanie technologii zapobiegania zanieczyszczeniom, wdrożenie czystych technologii do działalności produkcyjnej przedsiębiorstw) oraz inwestycje w przedsiębiorstwa bezpośrednio związane z dziedziną badań i innowacji (innowacyjne technologie, tworzenie przedsiębiorstw przez uczelnie, istniejące ośrodki B+R i przedsiębiorstwa itp.)

Kolejną grupę stanowią działania zakładające współpracę w zakresie B+R (działalności badawczej) oraz działania przewidujące zakup nowej wiedzy, tj. patentów, licencji itd., a także nabycie innowacyjnych urządzeń i maszyn o wyższych parametrach technicznych. W RPO przewidziano więc wsparcie dla inwestycji związanych z technologicznym oraz organizacyjnym unowocześnieniem przedsiębiorstw. Ponadto założono dofinansowanie dla projektów dotyczących ich powiązań kooperacyjnych, w których wykorzystuje się technologie elektroniczne, informatyczne i komunikacyjne, zakup wyników prac badawczo-rozwojowych i stosowanych oraz praw własności przemysłowej, a także budowę klastrów o znaczeniu regionalnym.

W RPO odnaleźć można również działania wspierające inwestycje w instytucjach otoczenia biznesu, w tym m.in. w zakresie powstawania i rozwoju parków przemysłowych, parków naukowo- technologicznych oraz inkubatorów technologicznych i centrów innowacyjności.

Niektóre działania RPO koncentrują się na stworzeniu warunków do rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz powiązań między gospodarką a sektorem B+R. Dofinansowanie przewidziano dla projektów dotyczących wsparcia działalności dydaktycznej i badawczej szkół wyższych (dofinansowaniem objęto inwestycje służące, m.in. poprawie bazy dydaktycznej uczelni wyższych) oraz placówek sektora badania i rozwój, jak również tworzenia kompleksowych terenów inwestycyjnych. Założono priorytetowe traktowanie projektów służących podniesieniu poziomu innowacyjności gospodarki danego województwa, zwłaszcza poprzez wzmocnienie potencjału sektora badawczo-rozwojowego, w tym dofinansowanie projektów związanych, m.in. z powstaniem specjalistycznych laboratoriów, monitorowaniem i prognozowaniem rozwoju technologii, badaniami naukowymi oraz projektów zakładających budowę, przebudowę bądź modernizację specjalistycznych placówek ochrony zdrowia.

Podkreślono wagę rozwoju regionalnych sieci teleinformatycznych oraz technologii informacyjnych, zapewnienie mieszkańcom dostępu do szerokopasmowego internetu. Innowacyjne działania RPO w tymże aspekcie to: dofinansowanie projektów dotyczących m.in. stworzenia systemów bezpieczeństwa i przeciwdziałania zagrożeniom, budowy w regionie bezpiecznych sieci szerokopasmowych, budowy i funkcjonowania inwestycyjnych centrów zarządzania sieciami lokalnymi i regionalnymi, a także wprowadzania w jednostkach samorządu terytorialnego systemu elektronicznego obiegu dokumentów, elektronicznych usług dla klientów oraz budowę i rozbudowę systemu transmisji danych pomiędzy instytucjami użyteczności publicznej, administracji samorządowej.

Podsumowując, w RPO działania, w których wysoko premiowane są projekty innowacyjne, to również działalność B+R prowadzona w ośrodkach badawczych, wsparcie infrastruktury B+R (w tym wyposażenie w sprzęt, oprzyrządowanie i szybkie sieci informatyczne łączące ośrodki badawcze) oraz specjalistyczne ośrodki kompetencji technologicznych, transfer technologii i udoskonalanie sieci współpracy między MŚP, między MŚP a innymi przedsiębiorstwami, uczelniami, wszelkiego rodzaju instytucjami na poziomie szkolnictwa pomaturalnego, władzami regionalnymi, ośrodkami badawczymi oraz biegunami naukowymi i technologicznymi (parkami naukowymi i technologicznymi, technopoliami itd.), wsparcie na rzecz rozwoju B+R, w szczególności w MŚP (w tym dostęp do usług związanych z B+R w ośrodkach badawczych) oraz usługi w zakresie zaawansowanego wsparcia dla przedsiębiorstw i grup przedsiębiorstw. Działaniom tym towarzyszą oczywiście inwestycje poprawiające stan infrastruktury drogowej, ochrony środowiska, energetycznej, ochrony zdrowia oraz dotyczące rewitalizacji ośrodków miejskich i centrów gmin. Ponieważ podobne inwestycje były już wcześniej realizowane z udziałem środków unijnych, np. w ramach ZPORR, obecnie są one wdrażane znacznie sprawniej niż działania innowacje. Pomimo że projekty innowacyjne są trudniejsze w realizacji, wśród wnioskodawców znaleźli się i tacy, którzy postawili na innowacyjność właśnie. Od początku wdrażania RPO zrealizowano lub rozpoczęto realizację wielu ciekawych inwestycji. Jako przykład można w tym miejscu podać kilka inwestycji realizowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007-2013. Jest to choćby uruchomienie innowacyjnej produkcji bezpiecznych narzędzi diamentowych, nabycie maszyny do cięcia i formatowania wyrobów z kamienia naturalnego, wprowadzenie innowacyjnej technologii przetworzenia odpadu w postaci mieszanki popiołowo-żużlowej pochodzącej ze składowiska ubocznych produktów spalania węgla w elektrowni, zakup innowacyjnych urządzeń do recyklingu i produkcji ekologicznych systemów oczyszczania ścieków ze złożem biologicznym ruchomym, wdrożenie mobilnej linii technologicznej recyklingu na zimno starych nawierzchni dróg, zastosowanie nowoczesnych technik w diagnostyce i leczeniu otolaryngologicznym dzieci i dorosłych, zwiększenie zakresu produkcji o nowe preparaty z gamy kosmetyków naturalnych w wyniku badań laboratoryjnych, utworzenie laboratorium badań emisji lotnych związków organicznych oraz powłok adhezyjnych, wprowadzenie usługi konserwacji i renowacji dzieł sztuki i obiektów zabytkowych przy wykorzystaniu techniki laserowej oraz udoskonalenie techniki cięcia kamienia, uruchomienie laboratorium wzorcowania wzorców dużej masy i wag samochodowych, stworzenie biobanku w celu prewencji chorób cywilizacyjnych, poprawienie łączności w jednostkach Państwowej Straży Pożarnej za pomocą systemu lokalizacji pojazdów, transmisji danych i wiele, wiele innych.

Osoby aplikujące o dofinansowanie w ramach programów operacyjnych perspektywy 2007-2013 nierzadko twierdzą, że innowacyjność projektów nie może być tak wysoko premiowana w naborach. Podczas gdy w kraju na pierwszy rzut oka widoczne są duże braki w infrastrukturze drogowej, edukacyjnej, ochrony zdrowia itd. niecelowe jest inwestowanie w zaawansowane technologie i innowacyjne rozwiązania. Wnioskodawcy podnoszą, że w pierwszej kolejności RPO, dzięki którym alokowano dotacje UE w regionach, powinny dofinansowywać projekty zmierzające do poprawy podstawowej infrastruktury, niekoniecznie promując innowacyjność. Rozumowanie takie jest błędne. Jeżeli chcemy być naprawdę konkurencyjni, a nie tylko występować z pozycji petenta i bazować na kupionych od innych rozwiązaniach, musimy inwestować w innowacyjność. A fakt, że przyszło nam realizować projekty innowacyjne w trudniejszych niż państwa Europy Zachodniej warunkach to cena, jaką musimy zapłacić za wieloletnie zaniedbania w rozwoju kraju. Sukces polityki wspierającej innowacyjność zależy przede wszystkim od zaangażowania w jej realizację wszystkich zainteresowanych podmiotów. Unia Europejska ma szansę stać się najbardziej konkurencyjna, jeżeli wdroży programy wspierające innowacyjne priorytety. Jednak same dokumenty są tylko ramami wyznaczającymi kierunki działań, w które aktywnie muszą się włączyć zarówno jednostki sektora finansów publicznych, jaki i instytucje świata biznesu, instytucje edukacyjne oraz konsumenci. Pomimo że realizacja celów strategii lizbońskiej napotkała trudności, nowa strategia Unii Europejskiej, Europa 2020, również podkreśla rolę innowacji w budowaniu konkurencyjności Wspólnoty na świecie. Ponieważ w kolejnej perspektywie finansowania, kiedy zamkniemy programy realizowane w ramach NSRO, Unia skieruje ogromną większość środków właśnie na wspieranie innowacyjności, a nie na wyrównywanie szans rozwojowych swoich najsłabszych gospodarczo członków, już dziś powinniśmy poszukiwać innowacyjnych rozwiązań dla planowanych do realizacji projektów.

Źródła:

• Strategia lizbońska (2000-2010), przyjęta na szczycie przywódców Unii Europejskiej w marcu 2000 r.
• Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 19 sierpnia 2006 r. Strategia została przyjęta przez rząd 4 września 2006 r.
• Strategiczne wytyczne Wspólnoty dla spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej na lata 2007-2013, załącznik do Decyzji Rady z dnia 6 października 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójności (2006/702/WE).
• Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, maj 2007 r., dokument zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z dnia 7 maja 2007 r.
• Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka.
• 16 regionalnych programów operacyjnych.
• Strategia Europa 2020.
• www.poig.com.pl.
• www.mrr.gov.pl.