Doradzamy i informujemy: Pozabudżetowe formy finansowania jednostek samorządu terytorialnego

Barbara Nosal-Biesiadecka

Duża szansa rozwoju dzięki funduszom europejskim pozwoliła wielu jednostkom samorządu terytorialnego (JST) zrealizować inwestycje, które bez tej pomocy najprawdopodobniej nie doczekałyby się urzeczywistnienia. Te wymagające pochwały działania JST powodują, że bardzo szybko topnieje „góra euro” i w obecnej perspektywie coraz mniej jest szans na skuteczne pozyskanie dofinansowania do planowanych inwestycji. Pamiętać jednak należy, iż fundusze europejskie to największa, ale nie jedyna możliwość pozyskania bezzwrotnych, pozabudżetowych form finansowania. W niniejszym artykule, kontynuującym omawianie pozabudżetowych form finansowania inwestycji w JST, przeanalizowane zostaną aktualne możliwości pozyskania bezzwrotnej pomocy

Fundusze europejskie

Obecna perspektywa finansowa (2007-2013) daje możliwości korzystania ze środków 16 regionalnych programów operacyjnych oraz ogólnopolskich programów operacyjnych i Programu Operacyjnego Polska Wschodnia przewidującego dodatkowe środki na inwestycje na tzw. ścianie wschodniej.

PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO

W bieżącym roku, według stanu wiedzy i informacji na początek marca, samorządy praktycznie już nie mają możliwości aplikowania o środki na duże projekty w zakresie infrastruktury i środowiska. Jedyny interesujący nabór pojawia się w zakresie działania 9.6. Sieci ułatwiające odbiór energii ze źródeł odnawialnych. W ramach zapowiedzianego naboru można składać aplikacje na inwestycje w obszarze przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej w zakresie niezbędnym do umożliwienia dostarczania do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego energii produkowanej ze źródeł odnawialnych. Wnioski można było składać w Ministerstwie Gospodarki w dniach 17-31 marca 2011 r. Minimalna wartość projektu wynosi 20 mln. Poza wyżej wymienionym działaniem nie ma planów ogłaszania w 2011 r. naborów, z których mogłyby korzystać samorządy.

PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA

W ramach tego programu operacyjnego jednostki samorządu terytorialnego mogą skorzystać w roku 2011 z następujących działań:

Działanie 8.3. Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu – e-Inclusion Wnioski można składać od 28 lutego do 27 maja br. Instytucją wdrażającą dla tego działania – a więc instytucją, w której można składać wnioski, jest Władza Wdrażająca Programy Europejskie.

W ramach niniejszego naboru projekty kwalifikujące się do dofinansowania składają się z następujących komponentów:

• całkowite lub częściowe pokrycie kosztów dostępu do internetu w gospodarstwach domowych na obszarze objętym projektem (maksymalnie przez okres 3 lat),
• pokrycie kosztów dostarczenia, instalacji oraz serwisowania sprzętu komputerowego i/lub niezbędnego oprogramowania w gospodarstwach domowych wskazanych przez projektodawcę,
• zakup usługi przeprowadzenia szkoleń dla użytkowników końcowych projektu z zakresu obsługi komputera, korzystania z internetu oraz nabycia innych umiejętności niezbędnych dla świadczenia pracy lub skutecznej edukacji przez internet (z wykluczeniem szkoleń zawodowych),
• dofinansowanie kosztów operacyjnych, kosztów zatrudnienia i szkolenia pracowników JST i/lub organizacji pozarządowej uczestniczącej w konsorcjum z JST, którzy będą odpowiedzialni za realizację działania oraz kosztów działań koordynacyjnych zmniejszających problem wykluczenia cyfrowego, np. wyposażenie w sprzęt komputerowy i utrzymanie dostępu do internetu w jednostkach podległych beneficjentowi (w tym: biblioteki publiczne, publiczne instytucje kultury, szkoły, publiczne placówki opiekuńczo-wychowawcze położone na obszarze działania beneficjenta i publiczne domy pomocy społecznej),
• dofinansowanie promocji projektu na obszarze objętym projektem (…).1

Dla tych samorządów, które byłyby chętne realizować tego typu inwestycje i działania na swoim terenie, ale dotychczas nie zaczęły się do tego przygotowywać jest dobra wiadomość: planuje się organizację drugiego naboru w 2011 r. Według informacji podawanych przez instytucję wdrażającą kolejny raz będzie można składać wnioski od 1 sierpnia do 28 października. Ogłoszenia o naborze należy szukać 18 lipca 2011 r. w gazetach o ogólnopolskim zasięgu lub bezpośrednio na stronie internetowej: www.wwpe.gov.pl. Zaletą korzystania bezpośrednio ze strony internetowej jest możliwość natychmiastowego pobrania nie tylko ogłoszenia o naborze, ale także podstawowych dokumentów niezbędnych do przygotowania aplikacji. Działanie 8.4. Zapewnienie dostępu do internetu na etapie „ostatniej mili”

Chociaż działanie to nie jest skierowane bezpośrednio do jednostek samorządu terytorialnego – władze lokalne powinny zainteresować się nim z uwagi na fakt, że ma ono na celu stworzenie możliwości dostarczania internetu szerokopasmowego bezpośrednio do grupy docelowej, a więc użytkowników („ostatnia mila”). Wsparcie uzyskują przedsiębiorstwa i organizacje non profit, które chcą taką usługę dostarczać, ale wprowadzanie jej w warunkach rynkowych na wskazanym terenie jest nieopłacalne finansowo.

Tak więc mądrzy i patrzący w przyszłość gospodarze gmin zainteresują się tego rodzaju działaniem nie w celu aplikacji, ale inspirowania do działania przedsiębiorstw i organizacji non profit. Współdziałanie w tym wypadku doprowadzić może do obopólnego sukcesu zarówno strony samorządów, jak i przedsiębiorstwa. Najwięcej jednak skorzystają mieszkańcy gmin – ostateczni odbiorcy, którzy uzyskają możliwość korzystania z szerokopasmowego internetu. Korzyść i zadowolenie mieszkańców jest przecież jednym z głównych priorytetów władz lokalnych.

Planowane w 2011 r. terminy w ramach działania 8.4 PO IG:

1. 20 czerwca-2 września 2011 r.
2. 17 października-30 grudnia 2011 r.

Ogłoszeń o naborach oraz dokumentacji aplikacyjnej można szukać odpowiednia od 6 czerwca dla pierwszego naboru oraz od 3 października dla drugiego naboru na stronie internetowej instytucji wdrażającej: www.wwpe.gov.pl.

PROGRAM ROZWÓJ POLSKI WSCHODNIEJ

W ramach środków dysponowanych w tym programie korzystają beneficjenci z terenów tzw. ściany wschodniej. Większość z tych pieniędzy została rozpisana w trybie pozakonkursowym. W roku 2011 można jeszcze sięgnąć po dotacje przeznaczone na bardzo ciekawe działania związane ze współpracą i tworzeniem polityki rozwoju w ramach działania:

I.4. „Promocja i współpraca” komponent współpraca, obszar tworzenie polityki rozwoju regionalnego

Nabór dla tego działania jest już otwarty, a wnioski są przyjmowane przez Polską Agencję Rozwoju Regionalnego w Warszawie w terminie od 1 lutego do 29 kwietnia.

Dotacje mają być przeznaczane na tworzenie polityki rozwoju regionalnego, dotyczącego realizacji działań związanych z:

1. prowadzeniem badań analitycznych, przygotowywaniem analiz, ekspertyz dotyczących rozwoju społeczno-gospodarczego, potencjału turystycznego i kulturowego Polski Wschodniej;
2. organizacją spotkań, seminariów, konferencji na temat rozwoju Polski Wschodniej, identyfikacji i wykorzystania głównych szans rozwojowych oraz wspólnego potencjału inwestycyjnego województw Polski Wschodniej;
3. opracowaniem, wykonaniem i dystrybucją materiałów promocyjnych i informacyjnych dotyczących potencjału gospodarczego, turystycznego i kulturowego Polski Wschodniej;
4. projektowaniem, tworzeniem i obsługą baz danych, portali, wortali, serwisów i stron internetowych o tematyce związanej z wdrażaniem polityki spójności na obszarze Polski Wschodniej
5. budowaniem stałej platformy współpracy pomiędzy województwami Polski Wschodniej.2

O dofinansowanie w ramach tego działania mogą starać się co najmniej dwie jednostki samorządu terytorialnego z minimum dwóch województw objętych Programem Polska Wschodnia. Każda z jednostek przystępujących do projektu powinna posiadać potencjał finansowy, techniczny, kadrowy oraz organizacyjny na poziomie niezbędnym do sprawnej realizacji planowanego projektu.

Wielkość dotacji – do 90 proc. kosztów kwalifikowanych, a minimalna wartość wydatków kwalifikowanych wynosi 200 000 zł.

EUROPEJSKA WSPÓŁPRACA TERYTORIALNA PROGRAM DLA EUROPY ŚRODKOWEJ

Zgodnie z oficjalnymi informacjami w roku 2011 odbędzie się czwarty już i zarazem ostatni nabór wniosków. Wszystko wskazuje na to, że otwarcie naboru nastąpi w czerwcu i potrwa do października. Wnioski o dofinansowanie w przypadku tego programu składa się we Wspólnym Sekretariacie Technicznym w Wiedniu.

Nabór będzie dotyczył następujących pięciu obszarów:

• 1.3. Wspieranie rozwoju wiedzy;
• 2.4. Technologie informatyczno-komunikacyjne i rozwiązania alternatywne dla zwiększenia dostępu;
• 3.4. Wspieranie ekologicznych, przyjaznych środowisku technologii i działań;
• 4.1. Rozwój policentrycznych struktur osadniczych oraz współpracy terytorialnej;
• 4.3. Wykorzystanie zasobów kulturowych dla uatrakcyjnienia miast i regionów.

REGIONALNE PROGRAMY OPERACYJNE

Również w ramach regionalnych programów planuje się na 2011 r. znacznie mniej naborów niż w latach poprzednich. Przyczyna jest prozaiczna – w przypadku większości działań brak już środków, którymi można by obdzielać samorządy. Wyjściem z sytuacji jest zapoznanie się z planami w zakresie tematyki naborów we własnym województwie oraz podjęcie decyzji – czy przypadkiem nie aplikować o to, o co teraz można, odkładając inne Inwestycje na później lub szukając dla nich innych pozabudżetowych form finansowania.

Kolejna część artykułu stanowić będzie streszczenie planowanych naborów wniosków w ramach poszczególnych regionalnych programów operacyjnych (według stanu na 31 stycznia 2011 r.).

Dolnośląskie

Według oficjalnych informacji w bieżącym roku zostaną uruchomione następujące działania w trybie konkursowym:

• 4.1. Gospodarka odpadami – wrzesień;
• 5.1. Odnawialne źródła energii – kwiecień;
• 5.2. Dystrybucja energii elektrycznej i gazu – czerwiec;
• 5.3. Ciepłownictwo i kogeneracja – lipiec (działania 5.2. i 5.3. – beneficjenci – przedsiębiorstwa energetyczne);
• 6.2. Turystyka aktywna – grudzień;
• 9.1. Odnowa zdegradowanych obszarów miejskich w miastach powyżej 10 tys. mieszkańców – wrzesień.

Kujawsko-pomorskie

Jednostki samorządu terytorialnego z tego województwa mają jeszcze szanse w tym roku aplikować o dotacje w ramach następujących konkursów:

• 2.2. Gospodarka odpadami – kwiecień;
• 2.6. Ochrona i promocja zasobów przyrodniczych – nabór od 9 maja;
• 6.1. Rozwój usług turystycznych w oparciu o zasoby przyrodnicze – 9-20 maja;
• 6.2. Rozwój usług turystycznych i uzdrowiskowych – 19-30 września.

Lubelskie

W województwie lubelskim obecnie nie ma zaplanowanych naborów wniosków inwestycyjnych przeznaczonych stricte na inwestycje w gminach. Według aktualnych harmonogramów w roku 2011 będzie można korzystać z działań związanych z I osią priorytetową: dotacje inwestycyjne dla mikroprzedsiębiorstw, dotacje inwestycyjne dla małych i średnich przedsiębiorstw, dotacje na badania i rozwój oraz inwestycje w przedsiębiorstwach z zakresu OZE.

Lubuskie

W województwie lubuskim z kolei będą przyjmowane wnioski tylko w I kwartale roku na inwestycje związane z ochroną i zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego z zakresu III priorytetu:

• 3.1. Infrastruktura ochrony środowiska przyrodniczego;
• 3.3. Zarządzanie środowiskiem przyrodniczym.

Łódzkie

Według danych na 31 stycznia 2011 r. województwo łódzkie rozdysponowało już prawie wszystkie posiadane środki, w związku z tym w planach są, poza naborami w zakresie innowacyjności i przedsiębiorczości, tylko dwa terminy:

• II.7. Energetyka – 28 marca-29 kwietnia;
• II.8. Gazownictwo – 28 marca-29 kwietnia.

Małopolskie

W Małopolsce obecnie trwa kilka naborów ciągłych, które aktywne będą do wyczerpania środków:

• 4.1. Rozwój infrastruktury drogowej, schemat B: drogi o znaczeniu regionalnym;
• 4.1. Rozwój infrastruktury drogowej, schemat C: drogi powiatowe;
• 4.3. Tworzenie i rozwój stref aktywności gospodarczej, schemat B: strefy aktywności gospodarczej powyżej 20 ha. Jednostki samorządu będą także mogły liczyć na możliwość pozyskania dotacji w zakresie:
• 3.2. Rozwój produktu dziedzictwa kulturowego – schemat B: dziedzictwo przyrodnicze – maj-czerwiec;
• 4.3. Tworzenie stref aktywności gospodarczej – schemat A: strefy aktywności gospodarczej o powierzchni 2-20 ha – marzec- kwiecień.

Mazowieckie

Gminy, które chciałby jeszcze wykorzystać pieniądze unijne na Mazowszu powinny się przygotowywać do składania aplikacji i realizacji inwestycji w zakresie:

• 2.1. Przeciwdziałanie wykluczeniu informacyjnemu – maj-czerwiec;
• 4.2. Ochrona powierzchni ziemi – marzec-kwiecień.

Opolskie

Informacje opublikowane na stronach Ministerstwa Rozwoju Regionalnego wskazują, że w 2011 r., poza jedynym obecnie trwającym konkursem, nie planuje się żadnych naborów wniosków skierowanych bezpośrednio do JST. Jedyny konkurs zaplanowany na 2011 rok związany jest z ochroną bioróżnorodności Opolszczyzny – w ramach działania 4.4. RPO (termin: 17-31 marca).

Podkarpackie

Do 31 marca trwał konkurs w ramach działania 1.4. Promocja gospodarcza i aktywizacja inwestycyjna regionu – projekty pozainwestycyjne. Ponadto zainteresowane gminy będą mogły składać wniosku w ramach następujących działań:

• 4.1. Infrastruktura ochrony środowiska, schemat B: zaopatrzenie w wodę – nabór rozpocznie się w maju, a zakończenie jest planowane na III kwartał br.
• 4.3. Zachowanie oraz ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej – nabór rozpocznie się w lipcu, a zakończy w III kwartale br.
• 7.1. Rewitalizacja miast – nabór rozpocznie się w sierpniu i zakończy w IV kwartale br.
• 7.2. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych – nabór rozpocznie się w sierpniu i zakończy w IV kwartale br.
• 7.3. Aktywizacja obszarów zmarginalizowanych gospodarczo – nabór rozpocznie się w sierpniu i zakończy w IV kwartale br.

Przy czym najistotniejsza informacja w zakresie naborów z priorytetu 7 jest taka, że mimo planów nabory te mogą się nie odbyć. Decyzja ta uzależniona jest od wyników poprzednich naborów wniosków.

Podlaskie

W województwie tym będzie w tym roku relatywnie dużo możliwości pozyskania dotacji dla JST. Planuje się nabory w następujących działaniach Regionalnego Programu Operacyjnego:

• Oś priorytetowa IV: Społeczeństwo informacyjne (projekty z zakresu sieci szerokopasmowych i dostępu do internetu) – lipiec-sierpień;
• Działanie 5.1. Rozwój regionalnej infrastruktury ochrony środowiska – odnawialne źródła energii – wrzesień-październik br.;
• Działanie 5.1. Rozwój regionalnej infrastruktury ochrony środowiska – gospodarka wodno-ściekowa – marzec-kwiecień br.;
• 5.2. Rozwój lokalnej infrastruktury ochrony środowiska – odnawialne źródła energii – wrzesień-październik br.;
• 5.2. Rozwój lokalnej infrastruktury ochrony środowiska – gospodarka wodno-ściekowa – marzec-kwiecień br.

Pomorskie

W województwie pomorskim w roku 2011 JST będą mogły startować w konkursach i pozyskiwać dotacje w ramach następujących działań:

• 2.2.1. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego – 23 marca – 6 maja;
• 8.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska – 25 maja- 30 czerwca.

W pozostałych działaniach i zakresach inwestycyjnych nie planuje się organizowania konkursów z uwagi na wyczerpanie dostępnej alokacji.

Śląskie

Województwo śląskie daje swoim gminom w 2011 r. możliwość aplikowania praktycznie tylko w dwóch obszarach: ochronie powietrza oraz informatyzacji.

Będą to następujące działanie:

• 2.1. Infrastruktura społeczeństwa Informacyjnego – 8 kwietnia- 11 lipca;
• 5.3. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii – 6 kwietnia- 6 czerwca.

Świętokrzyskie

W województwie świętokrzyskim nie planuje się naborów wniosków o dofinansowanie w zakresie inwestycji w JST dofinansowanych ramach RPO w 2011 r.

Warmińsko-mazurskie

Rok 2011 przyniesie następujące możliwości aplikacji o dotacje dla JST z tego województwa:

• 4.1.1. Poprawa warunków technicznych budynków zrealizowanych w technologii wielkiej płyty – 18 lutego – 1 kwietnia;
• 5.1.5. Śródlądowe drogi wodne – 25 lutego – 7 kwietnia;
• 5.1.6. Infrastruktura drogowa warunkująca rozwój regionalny – 25 lutego – 7 kwietnia;
• 6.1.1. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi – 09 maja – 3 czerwca;
• 6.1.2. Gospodarka wodno-ściekowa – 20 kwietnia – 20 maja;
• 6.2.1. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii – 7 marca – 25 marca.

Wielkopolskie

Brak terminów naborów wniosków w 2011 r.

Zachodniopomorskie

Poza naborami, które odbyły się w miesiącach styczeń-marzec – nie planuje się organizowania kolejnych naborów wniosków w 2011 r.

Środki krajowe

Fundusze europejskie to nie jedyna możliwość dofinansowania zadań inwestycyjnych realizowanych przez JST. Samorządy mogą w niektórych dziedzinach i zakresach korzystać także ze środków krajowych pozostających w dyspozycji ministerstw, NFOŚiGW czy wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Część z tych środków będzie bezzwrotna, o których mówi dzisiejszy artykuł, a część stanowić będzie środki zwrotne, o których mowa będzie w kolejnych częściach cyklu. Środki bezzwrotne można uzyskać m.in. na realizację inwestycji sportowych, kulturalnych oraz środowiskowych.

Środki na infrastrukturę sportową (w zakresie boiska) pozyskać można z Ministerstwa Sportu i Turystyki. Zasadniczo najbardziej znanym hasłem w tej dziedzinie jest „orlik”. Faktycznie, to z tego ministerstwa można pozyskać środki dofinansowujące budowę boisk ze sztuczną nawierzchnią.

W ubiegłym roku uruchomiono cieszący się ogromnym powodzeniem program pilotażowy „biały orlik” polegający na organizacji lodowiska na wybudowanym „orliku”. Są podstawy, by program ten – wzorem tradycyjnych zielonych orlików – był kontynuowany również w bieżącym roku. Zainteresowanym polecam śledzenie strony Ministerstwa Sportu i Turystyki – tam pojawią się pierwsze i najbardziej pewne informacje na ten temat.

Z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego można pozyskać środki na realizację inwestycji w zakresie infrastruktury kultury. Wnioski można było składać w tzw. drugim terminie do 31 marca.

Jednak praktyka ostatnich lat dowodzi, że wnioski na zadania planowane do realizacji w 2012 r. składać się będzie w IV kwartale 2011 r. Z uwagi na taki stan rzeczy polecam jesienią zainteresować się stroną www.mkidn.gov.pl, aby nie przeoczyć terminów na złożenie aplikacji.

Środki na realizację inwestycji w zakresie ochrony środowiska można też pozyskać z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w ramach programów priorytetowych oraz w programie GIS – System zielonych inwestycji. Ten ostatni jest klasyfikowany jako program pomocowy dysponujący środkami zagranicznymi.

W ramach systemu dofinansowania GIS można uzyskać środki m.in. na:

• termomodernizację budynków użyteczności publicznej (w tym instalację OZE);
• budowę biogazowni rolniczych;
• budowę elektrociepłowni i ciepłowni na biomasę.

Środki te udzielane są w formie dotacji i pożyczki. Szczegółowe informacje można uzyskać wprost ze strony internetowej: www.nfosigw.gov.pl.

Podsumowując to krótkie przedstawienie możliwości pozyskania pozabudżetowych form finansowania inwestycji w JST, potwierdzić należy tezę postawioną na początku: w większości przypadków wyczerpują się możliwość finansowania inwestycji z dotacji UE w obecnej perspektywie. W artykule pominięto dotacje w ramach PROW.

1. Cytat za: www.wpe.gov.pl.
2. Cytat za www.parp.gov.pl.