Bankowość i finanse: Dwie dekady informatyki w bankowości polskiej

Bohdan Szafrański

Aby spojrzeć z właściwej perspektywy na minione 20 lat w rozwoju systemów informatycznych czy szerzej – adaptowania nowych technologii w polskich bankach, warto prześledzić, jak wyglądała historia technologii wykorzystywanych w bankowości. W latach 60. XX w., w bankach pojawiły się scentralizowane ośrodki przetwarzania danych wyposażone w komputery mainframe. Dopiero w latach 70-80. ub. w. rozpoczęły się inwestycje w nowe technologie w oddziałach. W połowie lat 80. rozpoczęto wprowadzanie takich usług, jak karty kredytowe i debetowe oraz rozwijano nowe kanały kontaktu z klientami typu: ATM (wielofunkcyjne bankomaty), POS (zautomatyzowane punkty handlowe) i IVR (automatyczne systemy obsługi klientów przez telefon). Po 2000 r. na szerszą skalę rozpoczęło się oferowanie usług bankowych związanych z wykorzystaniem technologii bezprzewodowych. Pojawił się mobile banking, a elektroniczne systemy płatności objęły większą liczbę klientów.

Przy bardzo szybkich zmianach w technologiach informatycznych i infrastrukturze telekomunikacyjnej opóźnienie Polski pozwoliło nam od razu wejść w najnowsze systemy, pomijając rozwiązania, które z perspektywy lat nie sprawdziły się. Przykładem wczesne systemy home bankingu. Co prawda już w 1981 r. w Nowym Jorku pojawiła się pierwsza oferta usług on-line tego typu wykorzystująca Videotex, to eksperyment zakończył się niepowodzeniem wraz z upadkiem komercyjnym samego Videotextu. Systemy te stały się popularne tylko we Francji, gdzie podobne rozwiązanie Minitel było subsydiowane przez operatora sieci telefonicznej i w Wielkiej Brytanii, gdzie został wykorzystany system Prestel (komputery BBC Micro lub klawiatury – Td1400 Tandata podłączane do linii telefonicznej i telewizora). Kto jeszcze dziś o nich pamięta.

Po 1989 roku

– Banki powstałe w Polsce w wyniku reformy z roku 1988 w większości korzystały z pochodnych scentralizowanego systemu informatycznego NBP, zwanego SOB (System Obsługi Bankowej), pochodzącego z lat 70 – mówi Janusz Derda, dyrektor Obszaru Technologii Informacji w Banku Zachodnim WBK. System ten działał na zasadzie wsadowego trybu przetwarzania i nie zapewniał obsługi w czasie rzeczywistym (on-line). W początkach lat 90. system SOB był stopniowo zastępowany przez rozwiązania, które umożliwiały bieżący dostęp do rachunków bankowych klientów. Jednak ich zakres ograniczał się do pojedynczych oddziałów. Było to wynikiem słabości infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce. Banki sfinansowały założenie Bankowego Przedsiębiorstwa Telekomunikacyjnego (Telbank) oraz wspólnie z NBP doprowadziły do powstania Krajowej Izby Rozliczeniowej.

BZ WBK S.A. Bank Zachodni i Wielkopolski Bank Kredytowy, z których połączenia powstał w roku 2001 Bank Zachodni WBK, w latach 90. również korzystały z lokalnych, oddziałowych systemów informatycznych (ZORBA w Banku Zachodnim oraz SEZAM w WBK). W momencie połączenia krajowa infrastruktura informatyczna pozwalała już na wdrożenie systemu centralnego. W międzyczasie, w każdym ze wspomnianych banków uruchomiono sieć bankomatów, a w WBK pierwsze usługi bankowości elektronicznej. – Kilka lat po wprowadzeniu systemu centralnego wdrożono w banku system hurtowni danych – dodaje Janusz Derda. – Obecnie stosowane w banku techniki informatyczne umożliwiają oferowanie usług poprzez różne kanały dostępu. Specjalnością BZ WBK stają się tzw. techniki mobilne, udostępniające szeroki zakres usług i czynności bankowych z każdego miejsca, za pośrednictwem telefonu komórkowego.

Pekao S.A. Był jednym z pierwszych banków, które rozpoczęły komercyjną działalność po 1989 r. Jako pierwszy w Polsce i w Europie Środkowej uruchomił bankowość elektroniczną. Oddział Elektroniczny rozpoczął działalność 14 października 1998 r. Pierwszy internetowy przelew wykonano 2 listopada 1998 r. Była to opłata za telefon na kwotę 235,80 zł. Dziś użytkownicy serwisu Pekao24 wykonują ponad 5 mln operacji miesięcznie. Bank Pekao S.A. ulepszał bankowość elektroniczną, wprowadzał nowe usługi, nowe metody autoryzacji, np. nowoczesny token GSM. Duże firmy to jedna z najbardziej wymagających grup klientów i dla nich w 2010 r. Pekao wprowadził unikalną w skali Polski i Europy metodę logowania oraz autoryzacji transakcji w bankowości elektronicznej dla firm za pomocą odcisku palca. Biometryczna metoda autoryzacji jest znaczącym krokiem w dziedzinie rozwoju bankowości elektronicznej, takim jak 13 lat temu było uruchamianie pierwszej w Polsce bankowości internetowej.

PKO BP S.A. Pisząc o rozwiązaniach informatycznych, w minionych dwu dekadach, trzeba pamiętać o znaczących i dużych wdrożeniach, jak największy projekt informatyczny w polskiej bankowości – wdrożenie 438 instalacji Systemu ZORBA-3000 (w latach 1995-1998) – który objął podstawową działalność Banku PKO BP we wszystkich obszarach biznesowych. Asseco Poland S.A. współpracuje z PKO BP od 1989 r., czyli od początku powstania spółki Softbank (obecnie Asseco Poland S.A.). Wdrożenie Systemu CESAR (jako uzupełnienie systemu ZORBA) pozwoliło na odmiejscowienie obsługi klientów i on-line dostęp do informacji o rachunku w dowolnym oddziale. Realizacja takich projektów, jak: ZORBA, CESAR, HURTOWNIA DANYCH, PROMAK, ALNOVA (ZSI) unowocześniły PKO BP. ZORBA 3000 wykorzystywał system plików i został napisany w COBOL-u. By poprawić jego wydajność i bezpieczeństwo, na początku 2000 r. pojawiły się pierwsze plany przeniesienia strategicznych danych do relacyjnej bazy.

W roku 2003 Bank PKO BP wybrał nowy system informatyczny ALNOVA, którego wykonawcą była Asseco Poland w konsorcjum z Alnovą i Accenture. We wrześniu 2009 r. nowy system całkowicie zastąpił dotychczasowy. O skali projektu niech świadczy to, że w szczytowym momencie był realizowany (po stronie konsorcjum) przez zespół 250 osób (sam zespół tworzący oprogramowanie liczył blisko 140 osób). Przekonwertowanych 143 instancji ZORBY, a liczba przekonwertowanych produktów bankowych wyniosła 11 011 924.

KIR S.A. Rewolucyjne wręcz zmiany, jakie w polskiej bankowości nastąpiły po roku 1989, spowodowały potrzebę usprawnienia rozliczeń pomiędzy bankami. Zresztą to właśnie niedoskonały system rozliczeń był podstawą działania oscylatora spółki Art-B. Długotrwałe, sięgające tygodni papierowe rozliczenia były bolączką pierwszego okresu polskiej bankowości. Aby udrożnić przepływ informacji powołano Krajową Izbę Rozliczeniową S.A., która opracowała SYBIR – system wymiany dokumentów oraz rozliczania płatności pomiędzy oddziałami banków na terenie całego kraju w ciągu jednej doby. Wymagało to opracowania skomplikowanej logistyki przewozu dokumentacji, wspieranej rozwiązaniami informatycznymi (zapis danych o przesyłkach na przewożonych dyskietkach). Pomiędzy najdalej położonymi oddziałami było wówczas ponad 700 km. W ciągu jednego cyklu wymiany kurierzy pokonywali łącznie ponad 50 tys. km, czyli więcej niż długość równika. System SYBIR działał przez 11 lat (został zamknięty w roku 2004). Równocześnie trwały prace nad elektronicznym systemem ELIXIR, który został uruchomiony w kwietniu 1994 r. Nie pamięta się już, że ze względów technicznych nie było to wtedy sprawą prostą. Jak mówi Agnieszka Biniszewska, kierownik Działu Promocji i Komunikacji w KIR S.A., niezbędne stało się uzyskanie dodatkowych pozwoleń na zastosowanie technologii, do których dostęp był wówczas ograniczony postanowieniami COCOM, czyli Komitetu Koordynacyjnego Wielostronnej Kontroli Eksportu (ang. Coordinating Committee for Multilateral Export Controls). A ten w czasach zimnej wojny (formalnie rozwiązany dopiero w 1995 r.) kontrolował transfer technologii z Zachodu do krajów za żelazną kurtyną. Tymczasem uzyskanie potrzebnej mocy obliczeniowej nie byłoby możliwe bez zastosowania rozwiązań dostępnych w objętych tymi ograniczeniami systemach klasy mainframe. KIR S.A. stała się również prekursorem praktycznych zastosowań technologii kryptograficznych w Polsce. Zdobyte przy tym doświadczenia w dziedzinie infrastruktury klucza publicznego pozwoliły izbie na uruchomienie usługi certyfikacji kluczy – od 2003 r. KIR znajduje się na liście kwalifikowanych podmiotów świadczących usługi certyfikacyjne.

Na początku lat 90. uzyskanie możliwości przesłania danych elektronicznych pomiędzy nadawcą a odbiorcą nie było zadaniem łatwym. W drugiej połowie lat 90. pracowano nad usystematyzowaniem i standaryzacją sposobu komunikacji z uczestnikami systemu. W roku 2009 wprowadzono istotną zmianę w zakresie platformy sprzętowej i systemowej. Wykorzystano nabyte w izbie doświadczenia w zakresie wirtualizacji serwerów wraz z wykorzystaniem w dużej mierze rozwiązań open source (otwarte bezpłatne oprogramowanie). W ciągu 17 lat funkcjonowania ELIXIR przeszedł wiele istotnych, gruntownych zmian – od systemu z częściowo rozproszonym przetwarzaniem i znaczącym udziałem obsługiwanych transakcji w trybie off-line ...