Forum Od-nowa: Z samorządowego frontu zmian (luty 2015)
Jakkolwiek środowiska samorządowe oraz eksperckie od lat próbują zwrócić uwagę opinii publicznej i decydentów na coraz poważniejsze problemy, które zakłócają działalność JST, dopiero od kilku miesięcy zaczyna pojawiać się odzew ze strony władz centralnych.
W styczniu i lutym pełną parą ruszyły prace zespołu ds. ustrojowych Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, pod wodzą kompetentnego, rozsądnego i umiejącego wyważać różne racje Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji, Marka Wójcika. Dotychczas zespół zajął się propozycjami Forum Od-nowa z raportu „Samorząd 3.0”, rekomendacjami dr Jarosława Flisa, Grzegorza Kubalskiego i Prezydenta Inowrocławia Ryszarda Brejzy oraz postulatami Związku Gmin Wiejskich RP. W toku dyskusji swe uwagi wnosiły też poszczególne województwa i Związek Miast Polskich.
Do dalszych prac nad rozwiązaniami o charakterze systemowym została przyjęta m.in.
- zasada domniemania kompetencji (realizacja zadań publicznych nieuregulowanych przez odrębne ustawy powinna należeć do zakresu obowiązków gminy);
- wielopłaszczyznowy przegląd zadań JST (zarówno w ramach poszczególnych szczebli samorządu, jak również przy podziale na zadania własne i zlecone);
- samowystarczalność dochodowa JST;
- lokalny PIT w wersji kompleksowej (przekazanie samorządom całości wpływów z podatku dochodowego);
- samodzielność organizatorska wspólnot (autonomia w zakresie kształtowania własnych struktur oraz sposobu realizacji zadań);
- scalenie struktur wewnętrznych (samorząd jako jeden podmiot – płatnik składek i podatnik);
- przywrócenie legalności jako jedynego kryterium nadzoru nad działalnością wspólnot;
- wzmocnienie pozycji organów stanowiących i radnych;
- ogólny kierunek łączenia gmin.
Do tego dojdą propozycje zgłoszone na następnych spotkaniach oraz w toku zorganizowanych przez MAC publicznych konsultacji odnośnie zmian w prawie samorządowym. Początkowo miały zakończyć się one 6 lutego, ale ze względu na duże zainteresowanie zostały przedłużone do końca miesiąca. Na razie wiadomo, że swoje postulaty (głównie techniczne, z dziedziny partycypacji, zwiększenia roli radnych czy dostępu do informacji publicznej) przedstawiła m.in. Sieć Obywatelska Watchdog Polska, Fundacja im. Stefana Batorego czy Instytut Spraw Obywatelskich.
Całość wypracowanych rekomendacji zostanie przedstawiona rządowi i parlamentowi. Celem MAC byłoby uchwalenie, przy sprzyjającej sytuacji politycznej, pakietu reform w 2016 roku, tak aby mógł zacząć obowiązywać już od 1 stycznia 2017 roku. W planie Ministra Wójcika lata 2017-2020 byłyby okresem monitorowania wprowadzonych zmian, prowadzącym docelowo do wykształcenia się nowego modelu JST do ok. 2025 roku.
Drgnęły także prace w Sejmie dotyczące projektu ustawy samorządowej Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji przygotowanego przez b. ministra Michała Boniego i wiceminister Magdalenę Młochowską z zespołem. Został on przyjęty przez rząd 11 czerwca 2013 roku. 25 lipca 2014 roku wpłynął do Sejmu, a 29 sierpnia odbyło się I czytanie. W jego wyniku projekt skierowano do Komisji Finansów Publicznych, Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej, które zdecydowały o powołaniu nadzwyczajnej podkomisji pod przywództwem Waldy Dzikowskiego. Do lutego 2015 roku nastąpiła przerwa w procedowaniu, ale obecnie widać wolę szybszego przyjęcia projektu: dokument zostanie rozpatrzony na posiedzeniu 2 marca, co przybliża go do drugiego czytania.
Uchwalenie tej ustawy byłoby bardzo dobrą wiadomość dla samorządów, gdyż zawiera ona potrzebne Centra Usług Wspólnych (możliwość ulokowania funkcji administracyjnych z różnych instytucji gminnych w urzędzie gminy, wyodrębnienia nowej jednostki do obsługi wielu podmiotów bądź powierzenia tych zadań związkowi komunalnemu), zachęty do łączenia gmin oraz możliwość powoływania związków powiatowo-gminnych.
Równolegle, 24 lutego br., Minister Administracji i Cyfryzacji Andrzej Halicki zapowiedział powołanie przy ministerstwie Instytutu Samorządności, w którym miałyby być prowadzone stałe prace eksperckie dotyczące kondycji wspólnot. Nowe ciało miałoby stanowić platformę wymiany myśli władz centralnych ze środowiskami nauki i organizacji pozarządowych. Pomysł sam w sobie nie jest nowy – podobne rozwiązanie postulował np. prof. Jerzy Regulski – ale należy z zadowoleniem przyjąć zapewnienie, że wreszcie dojdzie do jego realizacji. Ewidentnie brakuje bowiem miejsca, gdzie na bieżąco byłaby prowadzona dyskusja o JST czy monitorowane ich działania. Tym niemniej należy wyraźnie zaakcentować, że Instytut powinien również podjąć trud wypracowywania propozycji zmian w samorządach, a nie samego opisywania rzeczywistości. Byłaby wówczas szansa zgromadzenia wokół niego różnych środowisk intelektualnych, które obecnie funkcjonują w stanie dużego rozproszenia.
Dobrze też wróży zapowiedziane przez Premier Ewę Kopacz powołanie Komisji Nadzwyczajnej ds. prawa samorządowego, choć tu akurat proces się opóźnia – ciało to miało powstać w lutym 2015 roku, tymczasem Sejm jeszcze się tą kwestią nie zajął. Należy mieć nadzieję, że stanie się to w marcu.
Agata Dąmbska
